نقدی بر انیمیشن «کتابخانه اسرارآمیز»; جنگ‌های صلیبی چه وقت تمام می‌شود؟

*********

شبکه 23 با کیفیت پخش HD که از حدود شش ماه قبل به طور آزمایشی برنامه پخش می‌کند عرصۀ جدیدی برای مخاطبان سیما گشوده است. این شبکه که عمدتاً به بازپخش فیلم‌های هالیوودی با کیفیت خوب مشغول است روزانه چهار یا پنج برنامه (یک سینمایی، یک انیمیشن، دو یا سه مستند و این روزها سریال مختارنامه) را به طور چرخشی نمایش می‌دهد که هر کدام در شبانه‌روز، سه تا چهار نوبت پخش می‌شوند و هر برنامه نیز تا حدود یک هفته ممکن است روی آنتن باشد. به این ترتیب مثلاً فیلم دور افتاده (رابرت زمکیس/ 2001) با بازی تام هنکس، حدود شصت بار در مهر ماه از این شبکه پخش شد. مقصود از این مقال، آن است که برخی از فیلم‌ها و انیمیشن‌های این شبکه را که در ضدیت با فرهنگ ما است معرفی و نقد نماییم. سینمایی تغییر چهره (1997) Face/off و انیمیشن حیات وحش (2006)The Wild دو نمونه از آنها هستند که اولی موضوع مصلوب شدن یهودای خائن و تغییر یافتن چهرۀ او به عیسی(ع) را به شوخی گرفته است و دومی موضوع صهیونیسم و رفتن به سرزمین آباء و اجدادی را با حوادث آخرالزمان در حیات وحش آمیخته است.

*********

The Pagemaster \ Pixote Hunt, Joe Johnston (1994)

موضوع این نقد، بررسی انیمیشن ارباب کتاب‌ها (1994) است که این روزها با عنوان «کتابخانۀ اسرارآمیز» از شبکه 23 پخش می‌شود. این فیلم حاوی نکات جالب توجهی است که احتمالاً از چشم خریداران، دوبله کنندگان و مسئولان پخش سیما مغفول مانده است. وگرنه، چگونه ممکن است که فیلمی که از جناح مسیحیان در جنگ‌های صلیبی حمایت می‌کند از سیمای جمهوری اسلامی پخش شود؟! این فیلم زنده و انیمیشن که مکالی کالکین (بازیگر تنها در خانه) در آن بازی کرده است ظاهراً به مناسبت هفتۀ کتاب، بازپخش شده است. لکن باید گفت که این انیمیشن در واقع فرهنگ غرب مسیحی و ضدیت با مسلمانان را تبلیغ می‌کند. محصولی از کمپانی فوکس قرن بیستم که دقیقاً بیست سال پیش به اکران رسید، 23 نوامبر 1994.

خلاصه داستان

ریچارد تیلور یک پسر دوازده سالۀ ترسو است که اقدامات ایمنی را بسیار رعایت می‌کند. وقتی پدرش او را برای خرید می‌فرستد طوفان می‌شود و او به کتابخانۀ عمومی شهر پناه می‌برد. مسئول کتابخانه او را عضو می‌کند و ریچارد در راه رسیدن به باجۀ تلفن، نقاشی‌های زیر گنبد کتابخانه را تماشا می‌کند که برگرفته از شخصیت رمان‌های قرن نوزدهم هستند. او سپس به زمین می‌افتد و بیهوش می‌شود. از این لحظه به بعد، ریچارد تبدیل به انیمیشن می‌شود. نقاشی پیرمرد ارباب کتاب‌ها (شخصیت رمان ارباب حلقه‌ها) جان می‌گیرد و او را به دنیای کتاب دعوت می‌کند و خبر می‌دهد که از این پس سه کتاب «ماجرایی»، «خیال» (فانتزی) و «وحشت» با او همراه خواهند شد.

کتاب ماجرا در قالب کتابی به هیئت کاپیتان آحاب (موبی دیک) سعی می‌کند راه خروج را به او نشان دهد. او سپس با کتاب فانتزی که یک زن جادوگر چوب به دست است، مواجه می‌شود و آنگاه با کتاب فرانکنشتاین در قالب مردی وحشتناک ولی دئوف همراه می‌شود. ریچارد با این سه کتاب، تابلوی نشانگر راه «خروج» را دنبال می‌کند و در سر راه به حوادث عجیبی برمی‌خورد و با شخصیت‌های مختلفی مواجه می‌شود از قبیل: هشت‌پا در بیست هزار فرسنگ زیر دریا، دکتر جکیل و مستر هاید، کاپیتان آحاب و شکارگران موبی دیک، کاپیتان جان سیلور (شخصیت‌های جزیرۀ گنج)، کوتوله‌های لی‌لی‌پوت و آلیس در سرزمین عجایب.

ریچارد سپس با اژدهای پرندۀ مواجه می‌شود که سبز رنگ است و از دهان خود آتش می‌بارد. او با شمشیر و کلاه‌خود و سپر بازمانده از یک جنگجوی صلیبی، شجاعانه به جنگ اژدها رفته و به مدد کتاب جک و لوبیای سحرآمیز بر او پیروز می‌شود و به بام قصر می‌رسد و با ارباب کتاب‌ها روبه‌رو می‌شود و شکوه می‌کند که چرا او را به این بلاها دچار کرده است. ارباب کتاب‌ها می‌گوید این حوادث باعث شد که تو ترس را از خود دور کنی و شجاع شوی و این شجاعت را به جهان صادر کنی. حالا تو دیگر ترسو نیستی. او سپس به جسم ریچارد که در وسط کتابخانه بیهوش افتاده است بازمی‌گردد. ریچارد زنده برمی‌خیزد و آن سه کتاب ماجرایی، خیال و وحشت را امانت گرفته به خانه برمی‌گردد. در حالیکه شجاعت بسیاری یافته است.

نقد و بررسی

فیلم زنده ـ انیمیشن ارباب کتاب‌ها، ظاهراً سعی دارد نوجوانان را به کتاب‌خوانی علاقمند کند و آنها را به دنیای برخی کتاب‌های معروف ببرد. اما در ورای این ظاهر، فرهنگ و تمدن غرب است که تبلیغ می‌شود. فیلم تنها یک ارجاع تاریخی دارد و آن هم به ماجرای جنگ‌های صلیبی است. ریچارد در انتهای مسیر تکامل خود به یک جنگجوی اسکلت‌شدۀ صلیبی می‌رسد و با ابزار و یراق او با اژدهایی که نماد مسلمانان است، می‌جنگد و پیروز می‌شود.

نام «ریچارد» برای این شخصیت، بدون ‌جهت انتخاب نشده است. فرماندۀ جنگجویان سومین جنگ صلیبی، ریچارد معروف به شیردل (1199-1157م)، در ده سال آخر عمرش، پادشاه انگلستان بود. لکن در این مدت فقط شش ماه را در کشورش به سر برد و الباقی این زمان را در جنگ با مسلمانان و فرانسوی‌ها گذراند و عاقبت نیز در فرانسه کشته شد. ریچارد به همراهی پادشاهان فرانسه و آلمان برای تصرف مجدد بیت المقدس به آن شهر حمله آوردند لکن از سپاه صلاح الدین ایوبی شکست خورده و بازگشتند. در دوران غیبت ریچارد در انگلستان، برادرش شاهزاده یحیی (Prince John) زمامداری را به دست گرفت و حکومت را به فساد سوق داد. ماجرای رابین هود و راهزنان جنگل شروود در همین ایام رخ داده است.

نام «ریچارد» به معنی «فرمانروای قدرتمند»[1] آمده است (در آلمانی قدیم). ولی چنانچه این نام از زبان انگیسی قدیم مأخوذ باشد، به معنی «شجاع قدرتمند»[2] است.[3] همانطور که دیده می‌شود هر دو معنی نام «ریچارد» به هم شبیهند. البته بعد از رسوایی واترگیت و بی‌آبرویی ریچارد نیکسون، انتخاب نام «ریچارد» برای کودکان از مقبولیت افتاده است، مضافاً که این نام به شمایل یک کودک برازنده نیست. لکن به دلیل تشابه با همان قهرمان اصطلاحی جنگ‌های صلیبی، برای این شخصیت فیلم انتخاب شده است. چرا که تنها واقعۀ تاریخی این فیلم همان جنگ‌های صلیبی بود و الباقی ماجراها برگرفته از داستان‌های خیالی بودند.

بازیگر نقش ریچارد، مکالی کالکین است که به سبب بازی در فیلم تنها در خانه/ کریس کلمبوس (1990) شهرت یافت. آن فیلم نیز در خصوص یک کودک دست ‌و پا چلفتی به نام کوین است که در غیاب والدینش از هوش خود بهره برده و از حریم خانه دفاع می‌کند. البته باید گفت که «تنها در خانه» نیز نمادین (سمبلیک) است. خانۀ کوین در این فیلم، نماد «فلسطین اشغالی» است که غول‌های بدخواه (!) قصد نابودی آن و سرقت اموالش را کرده‌اند! تنها در خانه، به فروش چشمگیری دست یافت و قسمت‌ دوم آن نیز در سال 1992 ساخته شد. اما دو قسمت بعدی آن، با تغییر بازیگر نقش اول به شکست منجر شد.

پوستر فیلم ارباب کتاب‌ها، حاوی تصویر چهرۀ ریچارد است که از ورای دو ستون «معبد کتاب»، به بیرون می‌نگرد. این دو ستون می‌توانند نماد دو ستون معبد سلیمان باشند که یاکین و بوعز نام داشتند (عهد عتیق: 1پادشاهان 7/ 21 و 22) و در قرون اخیر حروف اختصاری آنها (JB) به نمادی برای فراماسونری و یهود تبدیل شده و حتی بر روی محصولات تجاری کارخانه‌های یهودی با گرافیک‌های متنوعی درج می‌شود.

فیلم ارباب کتاب‌ها که دو ثلث از آن با تکنیک انیمیشن ساخته شده است (47 دقیقه از 65 دقیقه نسخۀ پخش شده از سیما)، قصد کرده است دین جدید اومانیسم را تبلیغ کند. پیامبران این دین جدید، نویسندگان و روشنفکران غربی هستند. فیلم قصد دارد کودک غربی را در برابر تهاجم فرهنگی مسلمانان و جاذبۀ شدید اسلام بیمه کند و به آنها شجاعت نبرد بدهد.

سازندگان هالیوودی این فیلم قصد کرده‌اند تا میراث تمدن غرب را واجد خصایصی نشان دهند که با تکیه بر آنها می‌توان به شجاعت کافی رسید و با دشمنان (یعنی مسلمانان) جنگید. فیلم قصد دارد مخاطبان غربی را نسبت به ارثیۀ فرهنگی و ادبی خود آگاه کند و آنها را نسبت به تمدن رقیب (یعنی تمدن اسلامی) هوشیار نماید. و این در حالی است که تمدن غرب از حدود سی سال قبل که پایان دوران مدرنیسم اعلام شد رو به زوال نهاده است و جاذبۀ دین اسلام و فرهنگ مترقی آن کم‌کم قلب‌های انسان‌های سلیم النفس را در سراسر جهان تسخیر می‌کند.