عقاید و تاریخ دین زرتشت/ نظر رهبر انقلاب درباره اهل کتاب بودن زرتشتی‌ها

دین به دو قسم حق و باطل تقسیم می‌شود.

دین حق،‌ آیینی است که دارای عقاید درست و صحیح و مطابق با واقع بوده و رفتارهایی را مورد توصیه و تاکید قرار می‌‌دهد که از ضمانت کافی برای صحت و اعتبار برخوردار باشند و دین باطل چنین نیست.

خداوند در قرآن کریم به پیامبر خطاب می‌‌کند به کافران بگو: «لَکمُ‏ْ دِینُکُمْ وَ لىِ‏َ دِین» دین و آیین شما براى خودتان، و دین و آیین من براى خودم. (کافرون/6)

به جهت اینکه آشنایی با ادیان حق و باطل، فوائد بسیاری - از جمله؛ 1. انسان ذاتا کنجکاو است و دوست دارد از چگونگی عقاید و اعمال دیگران مطلع باشد، 2. مطالعه افکار، اعمال و تاریخ ادیان باعث می‌شود تاثیر شگفت آور دین در زندگى بشر و نقش آن در شکوفایى علم و هنر روشن ‌شود، 3. تحقیق درباره ادیان براى دینداران سود معنوى دارد و به باورهاى دینى ایشان عمق مى‌‌بخشد. حق را از باطل بهتر تشخیص می‌دهند و آنان در بحث خود، کژی‌‌ها و نابهنجاری‌‌هاى ادیان دیگر را می‌‌فهمند، 4. فهم درست اعتقادات و اعمال دینى ملتها میسر می‌‌شود و تنها پس از آن مى‌‌توان راه راست را به آنان نشان داد و کاستی‌‌هاى آن ادیان را تفهیم کرد - دارد، مجموعه آشنایی با ادیان جهان را تقدیم مخاطبان گرامی می‌کنیم.

بعد از چند قرن از ورود آریاییان به ایران، انسان اصلاح‌گرى برخاست و آریاییان را که خواستار ترک خرافات قدیم بودند، به آیین تازه‌اى دعوت کرد و آیین مغان را برانداخت.

این پیامبر مصلح که خود را فرستاده خداى خوبى و روشنایى معرفى مى‌کرد، زردشت نام داشت. وى می‌گفت آیین خود را از آهورمزدا دریافت کرده تا جهان را از تیرگی‌ها پاک کند و آن را به سوى نیکى و روشنایى رهنمون شود.

زردشتیان به نام‌هایى چون گبر، مجوسى و پارسى نیز خوانده مى‌شوند.

کلمه «گبر» در زبان سریانى به معناى کافر از جانب دیگران به آنان اطلاق شده و واژه «المجوس» در دستور زبان عربى، اسم جنس جمعى و مفرد آن مجوسى است. «المجوس» در قرآن کریم (حج :17) در کنار پیروان ادیان دیگر یافت مى‌شود.

دیدگاه علامه طباطبایی درباره واژه مجوس در قرآن کریم

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ذیل آیه 17 سوره حج می‌نویسد: «منظور از مجوس، قوم معروفى هستند که به زرتشت گرویده، کتاب مقدسشان «اوستا» نام دارد. چیزى که هست تاریخ حیات زرتشت و زمان ظهور او بسیار مبهم است، به طورى که مى‌‏توان گفت به کلى منقطع است.

این قوم کتاب مقدس خود را در داستان استیلاى اسکندر بر ایران به کلى از دست دادند، و حتى یک نسخه از آن نماند، تا آنکه در زمان ملوک ساسانى مجددا به رشته تحریر در آمد، و به همین جهت ممکن نیست بر واقعیت مذهب ایشان وقوف یافت. آنچه مسلم است، مجوسیان معتقد هستند که براى تدبیر عالم دو مبدأ است، یکى مبدأ خیر، و دیگرى مبدأ شر. اولى نامش یزدان و دومى اهریمن و یا اولى نور، و دومى ظلمت است. و نیز مسلم است که ایشان ملائکه را مقدس دانسته، بدون اینکه مانند بت‏‌پرستان براى آنها بتى درست کنند، به آنها توسل و تقرب مى‏‌جویند. و نیز مسلم است که عناصر بسیطه- و مخصوصا آتش را- مقدس مى‌‏دارند. و در قدیم الایام مجوسیان در ایران و چین و هند و غیر آنها آتشکده‌‏هایى داشتند که وجود همه عالم را مستند به‏ اهورامزدا دانسته، او را ایجاد کننده همه مى‏‌دانستند.»

نظر مقام معظم رهبری درباره اهل کتاب بودن زرتشتی‌ها

اکثر علماى اسلام، زردشتیان را از اهل کتاب دانسته‌اند. به عنوان نمونه در کتاب اجوبة الاستفتائات، مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به سؤالی می‌فرماید: «س 316: مقصود از اهل کتاب چه کسانى است؟ معیارى که حدود معاشرت با آنها را مشخص کند چیست؟

ج: مقصود از اهل کتاب هر کسى است که اعتقاد به یکى از ادیان الهى داشته و خود را از پیروان پیامبرى از پیامبران الهى «على نبینا و آله و علیهم السلام» بداند و یکى از کتاب‏هاى الهى را که بر انبیاء علیهم السلام نازل شده، داشته باشند مانند یهود، نصارى، زرتشتى‏ها و هم چنین صابئین که بر اساس تحقیقات ما از اهل کتاب هستند و حکم آنها را دارند. معاشرت با پیروان این ادیان با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامى اشکال ندارد.»

سرگذشت زردشت/ ریشه لغوی زرتشت

دانشمندان در مورد وجود تاریخى پیامبر ایران باستان شک دارند، اما بیشتر آنان وجود وى را نفى نمى‌کنند.

زردشت، زرتشت، زرادشت، زراتشت، زردهشت و کلماتى از این قبیل از واژه «زرثوشتر» در گاتها (بخشى از کتاب آسمانى زردشت) مى‌آید که طبق نظریه صحیح‌تر معادل زرد اشتر یعنى دارنده شتر زرد است.

درباره ریشه لغوی نام این آیین 3 نظریه مطرح است:

1. بنا بر باور پیروان این آیین زرتشت از دو بخش زرتا و اوشتر تشکیل شده و به معنی کسی است که چهره‌اش از نور خداوند روشن است.

2. یونانیان باستان نام این آیین را زروآستر به معنی ستاره شناس ثبت کرده‌اند.

3. ولی بیشتر پژوهشگران نام این آیین را ترکیبی از زرته به معنی زرین، زرد یا نیرومند و اشترا به معنی شتر دانسته‌اند، و ترکیب آن به معنی دارنده شتر زرد یا شتر نیرومند است.

نام پدرش پوروشسب یعنى دارنده اسب پیر، نام مادرش دغدو یعنى دوشنده گاو ماده و نام خاندان وى سپیتمه یعنى سپید نژاد بود.

زرتشت اهل چه سرزمینی بود؟

طبرى مورخ مشهور، زردشت را از فلسطین مى‌دانند و مى‌گویند وى از آنجا به ایران آمده است، اما قول معروف آن است که وى ایرانى و اهل آذربایجان بوده است و محل برانگیختگى او را کوهى نزدیک دریاچه ارومیه مى‌دانند.

زرتشت در چه زمانی زندگی می‌کرد؟

درباره زمان زردشت نیز اختلاف است و زمان وى حتى به 6000 سال قبل از میلاد نیز برده شده است. اما بر اساس نظریه مشهور، وى در سال 660 قبل از میلاد به دنیا آمد و در 630 قبل از میلاد (در سن 30 سالگى) به پیامبرى مبعوث شد. وى در سال 583 ق .م  در سنن 77 سالگى در آتشکده‌اى در بلخ (افغانستان) توسط لشکر قومى مهاجم به شهادت رسید.

گر چه بعثت زردشت در شاهنامه فردوسى آمده است، اما آن حادثه در قسمت افسانه‌اى آن کتاب مذکور است، به طورى که درباره گشتاسب (پادشاهى که زردشت او را دعوت مى‌کند و به آیین خود در مى‌آورد) اختلاف است.

برخى او را با ویشتاسب پدر داریوش هخامنشى برابر دانسته‌اند. از سوى دیگر از نظر تاریخى مسلم است که ویشتاسب نه یک پادشاه، بلکه استاندار بوده است.

تعالیم زردشت

در آیین زردشت سه اصل عملى «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» وجود دارد که مانند آن را در ادیان مختلف مى‌یابیم. مثلا در آیات متعددی از قرآن کریم، مساله ایمان و عمل صالح در کنار هم مطرح شده است.

مثلا آیه می‌فرماید: «وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ ؛ و آنان که ایمان آوردند و عمل صالح کردند، اهل بهشتند و ایشان در آن جاودانند.» (بقره/82)

مساله ایمان، پندار و عقاید نیک فکری و قلبی را شامل می‌شود و عمل صالح، کردار و گفتار نیک و صحیح را شامل می‌شود. (البته عبارت «ایمان و عمل صالح»، دقیقتر از عبارت «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» است که باید در جای خود بحث شود)

احترام به آتش به عنوان یکى از مظاهر خداى روشنایى و افروخته نگه داشتن آن و انجام مراسمى خاص در اطراف آن در معابدى به نام آتشکده مشخص‌ترین ویژگى این آیین است.

همچنین آبادانى، کشاورزى، دامدارى و شهرنشینى مورد ستایش قرار گرفته است.

احترام به حیوانات، مخصوصا سگ و گاو، همچنین خوشرفتارى با مردم نیز جایگاهى ویژه دارد.

برخى از آداب و رسوم سرزمین ما از قبیل مراسم چهارشنبه سورى و سوگند خوردن به روشنایى چراغ و چیزهاى دیگر با تعالیم زردشتى ارتباط دارد.

کتاب اوستا

کتاب آسمانى زردشتیان، اوستا نام دارد که به معناى اساس و بنیان و متن است.

این کتاب به خط و زبان اوستایى نوشته شده است که به ایران باستان تعلق دارد و با زبان پهلوى و سانسکریت همریشه است.

به عقیده بسیارى از محققان، خط اوستایى در دوره ساسانیان (226 - 641 م .) پدید آمد و اوستا که قبلا در سینه‌ها بود، به آن خط کتابت شد و به قولى این کار پس از ظهور اسلام صورت گرفته است.

زردشتیان و پژوهشگران بر این مساله اتفاق دارند که اوستا در اصل بسیار بزرگتر بوده است که به عقیده برخى روى 12 هزار پوست گاو نوشته بود. اوستاى کنونى داراى 83 هزار کلمه است و احتمالا اصل آن داراى 345 هزار و 700 کلمه (یعنى چهار برابر) بوده است.

اوستا 5 بخش دارد:

1. یسنا (یعنى جشن و پرستش)؛ قسمتى از این بخش گاتها نامیده مى‌شود (به معناى سرود).

این بخش که مشتمل بر ادعیه و معارف دینى و معروفترین قسمت اوستاست، به خود زردشت نسبت داده مى‌شود، در حالى که سایر قسمتهاى اوستا را به پیشوایان دین زردشت نسبت مى‌دهند.

2. ویسپرد (یعنى همه سروران) مشتمل بر نیایش؛

3.وندیداد (یعنى قانون ضد دیو) درباره حلال و حرام و نجس و پاک؛

4. یشتها (یعنى نیایش سرود و تسبیح)؛

5. خرده اوستا (یعنى اوستاى کوچک) درباره اعیاد و مراسم مذهبى و تعیین سرودهاى آنها زردشتیان، علاوه بر اوستا، تفسیرى به نام زنداوستا و کتب مقدس دیگرى به زبان پهلوى دارند.

داستان خلقت و دو گانه پرستى

معلوم نیست گرایش زردشتیان به خدایان دو گانه (خداى نیکى و خداى بدى یا خداى روشنایى و خداى تاریکى) در چه عصرى آغاز شده است.

در قسمت گاتها (از یسناى اوستا) که به خود زردشت نسبت داده می‌شود، اهریمن در برابر خرد مقدس صف آرایى مى‌کند و نه در برابر آهورمزدا که خداى واحد و فوق پروردگاران روشنایى و تاریکى است.

همچنین گروهى از زردشتیان به نام زروانیان در عصر ساسانى پدید آمدند که معتقد به خداى یکتا به نام زروان بودند و او را از خداى روشنایى و تاریکى برتر مى‌شمردند. این فرقه پیروان بسیارى در ایران آن روز داشته است.

مساله خدایان

با مطالعه در آیین زردشت معلوم مى‌شود که وى در میان ایرانیان به اصلاح دینى قیام کرده و خرافات مذهب باستانى آریاییان را مورد حمله قرار مى‌داده است. از جمله آنکه وى از آهور مزدا تبلیغ مى‌کرده و خدایان قوم خود را که دئوه (یعنى دیو) خوانده مى‌شده‌اند، باطل مى‌دانسته و آنها را خداى دروغ دوستان مى‌نامید.

در آیین زردشت ، آهور مزدا 6 دستیار دارد که به منزله فرشتگان ادیان ابراهیمى هستند. آن دستیاران را امشاسپندان یعنى جاویدان مقدس مى‌نامند. آنها رهبرى دارند به نام سپنتامئنیو یعنى خرد مقدس.

پس از آنها یزتها قرار دارند که 30 عدد از آنها معروفند. اینها تشکیلات خرد مقدس هستند. در مقابل، اهریمن هم تشکیلاتى دارد.

طبق آیین زردشت دوره کهن کنونى جهان 12 هزار سال است  خداى نیکى مدت 3000 سال بر جهان حکمرانى مى‌کرد و در این مدت خداى بدى در تاریکى به سر مى‌برد.

پس از این مدت خداى بدى از تاریکى بیرون آمد و با خداى نیکى روبرو شد. خداى نیکى به وى 9000 سال مهلت داد که با او مقابله کند. وى اطمینان داشت که سرانجام خود او به پیروزى خواهد رسید. در این زمان هر دو به آفریدن نیک و بد آغاز کردند و بدین گونه با یکدیگر به مبارزه برخاستند. پس از 3000 سال زردشت آفریده شد و از این زمان به بعد توازن قوا به نفع خداى نیکى گرایید و به سیر صعودى خود ادامه داد.

آخر الزمان

در هزاره گرایى زردشتى، انتظار ظهور سه منجى از نسل زردشت مطرح است. این منجیان یکى پس از دیگرى جهان را پر از عدل و داد خواهند کرد.

1. هوشیدر، 1000 سال پس از زردشت؛

2. هوشیدرماه ، 2000 سال پس از زردشت؛

3. سوشیانس (یا سوشیانت)، 3000 سال پس از زردشت که با ظهور او جهان پایان مى‌یابد.

بقاى روح

زردشتیان به جاودانگى روح عقیده دارند. آنان مى‌گویند روان پس از ترک جسم تا روز رستاخیز در عالم برزخ مى‌ماند. همچنین آنان به صراط، میزان اعمال ، بهشت و دوزخ معتقدند. بهشت آیین زردشت چیزى مانند بهشت اسلام است، ولى به خاطر مقدس بودن آتش، دوزخ زردشتى جایى بسیار سرد و کثیف است که انواع جانوران در آن، گناهکاران را آزار مى‌دهند.

اعتقادات بنیادین آیین زرتشت

1. اهورامزدا خدای یگانه است

2. در جهان دو مبدأ خیر و شر وجود دارد

3. زرتشت فرستاده اهورامزدا است

4. بهشت و جهنم وجود دارد

5. روز رستاخیز به پا خواهد شد.

6. سوشیانتها (منجی‌ها) خواهند آمد.

مهم ترین آداب و رسوم دینی زرتشتی

1. آیین تشرف (پوشیدن سدره و کشتی)

2. نمازهای پنج گانه

هاونگاه (از طلوع آفتاب تا نیمروز)

رپیثْوینگاه (از نیمروز تا سه ساعت بعد)

اُزیرینگاه (از سه ساعت پس از نیمروز تا غروب)

اویسروثریمگاه (از غروب تا نیمه شب)

اشهینگاه (از نیمه شب تا قبل از طلوع)

3. زناشویی و مراسم ازدواج

4. مراسم تدفین

آمار زرتشتیان کنونی

بیش از هزار سال است که زردشتیان ایران به بمبئى هندوستان کوچ کرده‌اند و اکنون حدود صد و پنجاه هزار نفر از آنان در آن سامان زندگى خوبى دارند و پارسى نامیده مى‌شوند.

البته مورخان معتقدند که مهاجرت زردشتی‌ها به هندوستان پیش از اسلام آغاز شده و تا چندی پس از اسلام ادامه یافته است.

در مجموع، جمعیت زرتشتیان جهان حدود دویست هزار نفر است که بیشتر در ایران و هند ساکن هستند.

جمعیت زرتشتیان ایران حدود 50 تا 60 هزار نفر است. در ایران زرتشتیان در تهران، یزد و کرمان و تعداد کمی در شیراز، اصفهان و اهواز زندگی می‌کنند. در هند نیز زرتشتیان که به نام پارسی مشهور هستند در مومبایی (بمبئی) حضور دارند.

• منبع: فارس