فضائل اخلاقی امام صادق نزد علمای اهل سنت

فضائل آن امام چنان گسترده و فراگیر بود که حتی  علمای بزرگ اهل سنت نیز زبان به تعریف و تمجید از فضائل اخلاقی ایشان گشودند چه اینکه ایشان از اساتید مذاهب اربعه اهل سنت به شمار می‌آید، دانشمندان اهل سنت نکات اخلاقی ویژه‌ای را درباره حضرت صادق بیان داشته‌اند که درباره هیچ یکی از شخصیت‌های علمی خود نیز نگفته‌اند.

در آثار و کتب علمای اهل سنت امام صادق (ع) با عناوین اخلاقی بزرگ و پر معنایی توصیف شده، این اوصاف و عناوین حاکی از جلالت و بزرگواری او در دین‌داری و اخلاق اسلامی است. و بر مقام فوق‌العاده معنوی و اخلاقی ایشان دلالت دارد، چنانکه ابن عبد آلبر در تعریف حضرت چنین می‌گوید:

«جعفر بن محمد بن علی معروف به امام صادق است، او ثقه، امین، عاقل، حکیم، بسیار باتقوا و صاحب چنان فضلی بوده که مذهب جعفری منسوب به اوست». [1]

دانشمند معروف اهل سنت نووی نیز ایشان را این گونه توصیف می‌کند:

«امام ابوعبدالله جعفر بن محمد هاشمی، مدنی و صادق است. محمد بن اسحاق و یحیی انصاری و مالک و ابن جریح و شعبه و یحیی القطان و دیگران همگی اتفاق بر امامت، کرامت و بزرگواری او دارند». [2]

در کتاب تذکره الاولیاء که شیخ عطار در شرح‌حال عرفا و اولیاء نگاشته، با عنایت به سجایای اخلاقی از امام صادق (ع) آغاز کرده و می‌گوید:

«در این کتاب که شرح اولیاست به سبب تبرک به صادق ابتدا می‌کنیم ... اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید. که در جمله علوم و اخلاق و عبادات بی تکلّف به کمال بود، و قدوه‌ جمله‌ مشایخ بود، و اعتماد همه بر وی بود، و مقتدای مطلق بود، هم الهیان را شیخ بود، و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عباد را مقدم، و هم محمدیان را مکرم، هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بود... و عجب دارم از آن قوم که ایشان خیال بندند که اهل سنت و جماعت را با اهل‌بیت چیزی درراه است ... و من آن نمی‌دانم که کسی در خیال باطل مانده است. آن می دانم که هرکه به محمد ایمان دارد و به فرزندانش ندارد به محمد ایمان ندارد. تا به حدی که شافعی در دوستی اهل‌بیت به حدی بوده است که به رفضش نسبت کردند و محبوس کردند و او را در آن معنی شعری سروده است و یک بیت آن این است: اگر دوستی آل محمد رفض است گو جمله انس و جن گواهی دهید به رفض من». [3]

مهم‌ترین فضیلت اخلاقی برای هر مومن و مسلمانی فضیلت تقواست تقوای امام صادق (ع) چنان است که ایشان باجان و دل بنده متقی خدا بوده و لحظه‌ای از تقوا و عبادت خدا غافل نبود. مالک بن انس درباره تقوا و عبادت آن حضرت می‌گوید:

«من ندیدم او را مگر بر سه خصلت، یا نمازگزار بود یا روزه‌گیر و یا این که قرآن می‌خواند. و ندیدم او را که بدون طهارت (وضو) حدیثی نقل کند و درباره چیزی که سودی نداشت سخن گوید او از عالمان عابدی متقی و زاهدی واقعی بود». [4]

علاوه بر این‌ها علمای بسیار دیگری نسبت به سجایای اخلاقی امام صادق (ع) زبان به تمجید گشوده‌اند که در انتها آدرس کتب آنان معرفی می‌شود با این بیان این نتیجه را می‌توان گرفت که امام صادق (ع) در میان همه مسلمانان از فضائل معنوی و اخلاق اسلامی فوق العاده بر خوردار بوده و دارای مقام رفیع و شامخ در نزد آنان است و در راه هدایت و ارشاد مسلمانان در حوزه های علم، اخلاق و عمل از هیچ تلاشی فروگزار نکرده و با غنی نمودن فرهنگ و تمدن اسلامی باعث بالندگی مسلمانان در جهان شده است.

^{پی‌نوشت:}

^{[1]. التمهید لابن عبدالبر، ابو عمر یوسف بن عبدالله، ج2ص66، مغرب، وزارت عموم اوقاف و شئون اسلامی، 1387ق.}

^{[2]. تهذیب الاسماء واللغات، نووی، محی الدین بن شرف، ج1ص155، بیروت، دارالفکر، اول، 1996م.}

^{[3]. تذکره الاولیاء، عطار، شیخ فرید الدین، ص10، تهران، بهزاد، تهم، 1384ش.}

^{[4]. حلیة الاولیاء و طبقات الاوصیاء، احمد بن عبدالله، ابو نعیم، ج3ص192، بیروت، دارالکتاب العربی، چهارم، 1405ق.}