مقصود از کلمه مولا در حديث غدير

در مورد این که گفته شده کلمه "مولی" به معنای ولی و سرپرست نیست بلکه منظور از مولی چیز دیگری است باید گفت، آنچه مسلم است این است که در خطبه غدیر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـاین جمله مشهور را ایراد فرمودند: "من کنت مولاه فهذا علی مولاه" یعنی هر که من مولای اویم، این ـ علی بن ابی طالب نیز مولای اوست.
1. مسئله دوستی علی ـ علیه‌السلام ـبا همه مؤمنان مطلب مخفی و پنهان و پیچیده ای نبود که نیاز به این همه تأکید و بیان داشته باشد و احتیاج به متوقف ساختن آن قافله عظیم در وسط بیان خشک و سوزان و خطبه خواندن و گرفتن اعتراف‌های پی در پی از جمعیت داشته باشد. قرآن با صراحت می‌گوید: "إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ...".(2) مؤمنان با همدیگر برادرند. خلاصه این که اخوت اسلامی و دوستی مسلمانان با یکدیگر از بدیهی‌ترین مسایل اسلامی است که از آغاز اسلام وجود داشت و پیامبر بارها آن را تبلیغ کرد و بر آن تأکید نهاد؛ به علاوه مسئله اخوت مسئله ای نبوده که با این لحن داغ در آیه بیان شود و پیامبر از افشای آن خطری احساس کند.
2. جمله "الست اولی بکم من انفسکم" آیا من نسبت به شما از خود شما سزاوارتر نیستم! که در بسیاری متون این روایت آمده هیچ تناسبی با بیان یک دوستی ساده ندارد، بلکه می‌خواهد بگوید: همان اولویت و اختیاری که من نسبت به شما دارم و پیشوا و سرپرست شما هستم برای علی ـ علیه‌السلام ـثابت است و هر گونه تفسیری برای این جمله، غیر آنچه گفته شد، دور از انصاف و واقع بینی است، مخصوصاً با توجه به تعبیر "بکم من انفسکم" از شما نسبت به شما اولی هستم.
3. تبریک‌هایی که از سوی مردم در این واقعه تاریخی به علی ـ علیه‌السلام ـگفته شد، مخصوصاً تبریکی که عمر و ابوبکر به او گفتند، نشان می‌دهد مسئله چیزی جز مسئله نصب خلافت نبوده است که در خور تبریک و تهنیت باشد زیرا اعلام دوستی که برای همه مسلمانان به طور عموم ثابت است، تبریک ندارد.(3)
علامه حلی (ره) در این حدیث در تبیین لفظ "مولی" می‌فرماید:
" وجه استدلال به این حدیث آن است که لفظ "مولی" بیانگر نوعی اولویت و سزاواری است؛ چون مقدمه حدیث بر این امر دلالت دارد و چون عرف لغت و نیز استعمال، همین را اقتضا دارد، به خاطر سخن خداوند: "...النَّارُ هِیَ مَوْلَاکمْ...".(4) یعنی آتش سزاوارتر به ایشان است، و سخن أخطل که گفت: "أصبحت مولاها من الناس کلهم؛ از میان همه مردم، من به او سزاوارتر شدم". "مولای بنده" یعنی کسی که به تدبیر امور بنده و تصرّف در آن سزاوارتر است. و به خاطر آن که مولی دارای معانی متعددی است که هیچ یک از آن‌ها در اینجا مراد نیست، جز معنای" سزاوارتر". و به خاطر آن که "سزاوارتر" یا همه مراد از لفظ "مولی" است و یا بخشی از آن است و نمی‌توان پذیرفت که این معنا به هیچ وجه مراد نباشد، زیرا مولی، حقیقت در این معناست و اراده غیر این معنا ثابت نشده است".(5)
از آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـبه جهت اهمیت مسئله ولایت از همان ابتدا سرپرستی امت را مهمل نگذاشته، آن‌چنان که نه تنها در غدیر بلکه در طول بیست و سه سال بعثت خود در موقعیت‌های گوناگون مسئله ولایت و جانشینی امام علی ـ علیه‌السلام ـرا به گونه های مختلف به مسلمین گوشزد نموده که از جمله آن‌ها حدیث یوم الدار، حدیث منزلت، حدیث سفینة نوح، حدیث جابر و صدها حدیث دیگر است که حدیث غدیر در آن اجتماع عظیم حسن ختام این انتصاب بود.
بنابراین منظور پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـاز مولا، ولی و سرپرست امت اسلامی است و با توجه به شواهد و قرائنی که گفته شد جز این معنا، معنای دیگری برداشت نمی‌شود.
برخی از منابع و مآخذ شیعی و اهل سنت که اسناد غدیر در آن ذکر شده است؛

منابع شيعه
1. اثبات الهداه شيخ حر عاملي، ج2، ص200 ـ 250.
2. الطرائف سيد بن طاووس، ص33.
3. عوالم العلوم، شيخ عبدالله بحراني.
4. الغدير، علامه اميني.

کتاب هاي اهل تسنن:
1. صحيح مسلم، ج45، ص1873.
2. تفسير فخر رازي، ج3، ص636.
3. الارشاد، ص420.
4. سنن، ابن ماجد.
 
پي نوشت ها:
1. طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1383ش، ج6، ص69 و 70.
2. حجرات / 10.
3. مکارم شيرازي، ناصر، آيات ولايت در قرآن، قم، انتشارات نسل جوان، 1381ش، ص42 ـ 44.
4. حديد / 15.
5. حلّي، حسن بن يوسف، کشف المراد، ترجمه علي شيرواني، قم، انتشارات دارالعلم، 1383ش، ج2، ص80.