فرق اعمال خیر، حسنه و صالح چیست؟

واژه "خیر" از ریشه لغوی «خ ی ر» به معنای آنچه که در او نفع وخوبی و صلاح است، می باشد و دارای مصادیق متعددی است ،مثل، مال ،علم نافع و.... [1] و گفته اند خیر، مقابل شر است، و در او نوعی تفضیل و برتری دادن، نیز وجود دارد.[2]

و واژه "حسنه" از ریشه لغوی «ح س ن» به این معناست که چیزی به گونه ای باشد که نفس و طبع انسان آن را بپذیرد[3] و حسنه به معنای جمال و زیبایی می آید و گفته اند حسن مقابل زشت است و حسنه مقابل سیئه.[4]

و واژه "صالح" از ریشه «ص ل ح» به معنای درست و صحیح، است و در مقابل فساد می آید.[5]

ولی این سه واژه از نظر موارد استعمال تفاوتی با هم ندارند و بر حسب موارد می توان هر یک را به جای دیگری معنی کرد چنانکه در کتب لغت گاهی یکی از آنها در توضیح دیگری آورده می شود، مثلاً در توضیح معنای اصلاح گفته اند: هرگاه نسبت به حیوانی خوبی(حسن) کردی، می گویی او را اصلاح و درست نمودم.[6]

و به همین جهت مفسرین و لغویین به حسب قرائن موجود در کلام، مصادیق و معانی متعددی را برای آنها بیان می نمایند.

مثلاً؛ «صالح» را به : صحیح و سالم از نظر جسمی و بدنی[7] ،توبه کننده[8]، کسی که واجبات الهی و حقوق مردم را ادا می کند[9]، معنا می نمایند. (یعنی مصداق آن را بیان می کنند).

و یا «حسنه»؛ را به :صدق[10]، گسترش روزی[11]، رضایت و خشنودی خداوند[12]، غنیمت[13]، نعمت[14]، محبت اهل بیت(ع)[15]، نماز[16]، معنا نمودند ،یعنی بحسب قرائنی مصادیق مختلف آن را بیان می کنند.

و نیز واژه «خیر» را به صله رحم[17]، اعمال صالحه[18]، مال[19]، معنا می نمایند.

به هر حال اعمال خیر، حسنه و صالحه تفاوت ماهوی با هم ندارند بلکه یک عمل از آن جهت که برتری دارد خیر است و از آن جهت که زیبا و نیکوست حسنه می باشد و از آن جهت که صحیح و درست می باشد به او عمل صالح می گویند.

بعضی از مفسرین در بیان مقصود از عمل صالح فرموده اند: "ظاهرا عمل صالح اعمالى است که روى میزان عقل و منطق و قانون شرع نیکو نماید و از شائبه ریا و عجب و پیروى هوى و هوس و از هر گونه منقصتى خالى و نزد عقلا پسندیده و لایق مقام عبودیت و پیشگاه حضرت احدیت باشد . "[20]