مناظره های امام كاظم عليه السّلام

(بسم الله الرحمن الرحیم)

امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ در طول عمر مباركشان مناظرات متعددي با خلفاء، علماء و شخصيتهاي مختلف داشتند كه فهرست آنها اين است: 1. هارون الرشيد 2. يعقوب ابن جعفر 3. عبدالغفار سلمي 4. ابي يوسف 5. حسن ابن راشد 6. نعمان ابن ثابت 7. مهدي عباسي و افراد ديگري كه تفصيل مباحثات ايشان در كتب معتبر بيان شده است. اگر چه هر يك از اين مناظرات به نوبة خود سرشار از مطالب مهم علمي است اما  از آنجايي كه مباحث طولاني در حوصلة اين مختصر نمي گنجد، لبه چند نمونة كوتاه بسنده مي شود
1. گفتگوي آن حضرت با ابوحنيفه پيشواي مشهور فرقة حنفي: ابو حنيفه گفته : در دوران امام صادق ـ عليه السّلام ـ به حج رفتم و چون به مدينه رسيدم به خانة آن حضرت در آمدم و به انتظار اجازة ورود در دهليز نشستم، ناگاه كودك نوپايي بيرون آمد، به او گفتم اي پسر بچه،  شخص غريب كه در شهر شما آيد، كجا قضاي حاجت كند؟ گفت: «آرام باش»، سپس نشست و به ديوار تكيه كرد و گفت: «از كنار نهرها و زير درختان ميوه و سايه انداز مساجد و وسط جاده دوري كن، و درمحلی مناسب نهان شو و جامه را بالا زن و رو  به قبله و پشت به قبله مباش، و قضاي حاجت كن.» آنچه از اين كودك شنيديم مرا به شگفت آورد. به او گفتم: نامت چيست؟ گفت: «موسي بن جعفر بن محمد بن علي بن حسين بن علي بن ابيطالب» به او گفتم: اي پسر بچه گناه ازكيست؟ در پاسخ گفت: «از سه حالت بيرون نيست يا از خداست، كه از او نيست، زيرا سزا نيست پروردگار بنده را به آنچه نكرده عذاب كند، و يا از خدا و بنده با هم است، و همچنين هم نيست، زيرا براي شريك نيرومند سزاوار نيست كه شريك ناتوان را ستم كند و يا از خود بنده است، كه از اوست، پس اگر خدا بگذرد از كرم اوست و اگر كيفر دهد به خاطر گنه و جرم بنده است.» ابو حنيفه گويد: امام صادق ـ عليه السّلام ـ را ملاقات نكرده و برگشتم و بدانچه شنيدم بي نياز شدم.[1]
2. مباحثه آن حضرت با دو تن از علماء برجستة فرقة حنفيه: ايامي كه هارون الرشيد امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ را محبوس كرده بود، ابو يوسف و محمد بن الحسن كه هر دو به مذهب اهل سنت مجتهد عصر و از شاگردان ابوحنيفه بودند، با هم قرار گذاشتند نزد امام ـ عليه السّلام ـ بروند و مسائل علمي از او بپرسند، و به اعتقاد خود با او مناظره كنند. چون به خدمت آن حضرت رسيدند، مقارن رسيدن ايشان مردي كه از طرف سندي ابن شاهك مامور  بر آن حضرت بود، آمده گفت: نوبت من تمام شد و به خانة خود مي روم، اگر شما را خدمت وكاري هست بفرمائيد كه چون نوبت من شود آن را انجام دهم. امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: «برو، خدمت  و كاري ندارم» و چون  او روانه شد رو به ايشان كرد و گفت: «تعجب نمي كنيد اين مرد كه امشب خواهد مرد و قصد دارد كه فردا براي حل مشكل مرا ياري نمايد» پس هر دو برخاسته و بيرون رفتند در حاليكه به هم مي گفتند: ما آمده بوديم از او مسائل واجب و سنت بشنويم، او خود از غيب خبر مي دهد، كسي را فرستادند تا بر در خانة آن مرد منتظر خبر نشست، نصفي از شب گذشت، فرياد و ناله از خانه بلند شد، مأمور پرسيد چه شده است؟ گفتند: آن مرد بدون هيچ بيماري و مرضي مرده است. فرستاده رفت و خبر را به آن دو رسانيد. ايشان به خدمت امام ـ عليه السّلام ـ آمده  پرسيدند: مي خواهيم بدانيم كه شما اين علم را از كجا  یاد گرفته اید ؟ امام ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «اين علم از آن علمها نيست كه ديگري را راهي به آن باشد. اين علم از آن باب است كه رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ اخبار آینده به علي بن ابيطالب ـ عليه السّلام ـ فرموده بود را.» آن دو متحير و مبهوت شدند و هر چه خواستند حرف ديگري بزنند نتوانستند و برخاسته و شرمنده برگشتند.[2]
3 مناظرۀ آن بزرگوار با هارون الرشيد: تلكبري به استناد از امام كاظم ـ عليه السّلام ـ نقل مي كند: امام كاظم ـ عليه السّلام ـ فرمود: «هارون به من گفت: آيا شما مي گوييد كه خمس متعلق به شماست؛ گفتم: بله گفت: خيلي زياد است. جواب دادم كسي كه آن را به من عطا كرده است مي دانسته كه زياد نيست.»[3] و عطا كننده و وضع كننده خمس خداوند متعال است هارون از پاسخ امام ساكت شد و خمس را كه حق اهل بيت و امامت است قبول كرد و قانع شد.
در پايان نتيجه مي گيريم كه از امام كاظم ـ عليه السّلام ـ و سيره آن حضرت مناظرات زيادي در منابع گزارش نشده است و اين برخوردهاي جزئي در برخي از منابع وجود دارد كه بيان گرديد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شيخ عباس قمي، منتهي الآمال، نهم، ستاره، هجرت، 1375 هـ ش، ج 2، ص 369.
2. احتجاج، طبرسي، مؤسسة نعمان، بيروت، ج 2، ص 155.

پی نوشت ها:
[1] . بحراني، تحف العقول، اسلاميه، كتابفروشي اسلاميه، 1354 هـ ش، ص 434.
[2] . اربلي، علي بن عيسي، پيشين، ج  3، ص 55.
[3] . علامه مجلسي، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بيروت، 1403 هـ ق. ج  48،  ص 158.