مولفه‌های یاران امام عصر(عج)

(بسم الله الرحمن الرحیم)

با نگاهى گذرا به تاریخ جوامع بشرى، نقش دوران‏ساز و كلیدى جوانان در غالب حركت‏هاى فرهنگى و اجتماعى و نیز نهضت‏هاى حیاتبخش پیامبران الهى كاملا آشكار و روشن است. تجربه تاریخ بیانگر این مهم است كه در هر حركتى از استعدادهاى فكرى و نهفته قشر جوان به صورت اصولى و صحیح بهره‏بردارى شده است، دستاوردهاى بسیار مهم و ارزشمندى به دست آمده است. در مقابل، زمانى كه هدایت و رهبرى گروه‏هاى جوان به دست افراد هوسران و قدرت‏طلب افتاده است، جنایات و تراژدى‏هاى بسیار دهشتناكى به وقوع پیوسته است. در حالى كه، در تفكر دینى بها دادن و شخصیت دادن و اهتمام به جوانان بسیار توصیه شده است .

براى روشن شدن این حقیقت، سزاوار است، سیره و عملكرد یكى از انبیاء الهى در این زمینه، با بهره‏بردارى منفى رهبران مستبد از نیروهاى جوان در جنگ‏هاى جهانى اول و دوم مقایسه شود تا آن‏گاه پیامدهاى استفاده از ظرفیت‏هاى قشر جوان و نیز عدم استفاده و غفلت از آن آشكار گردد .

از این‏ نظر، وقتى مجموعه روایات مربوط به قیام حضرت مهدى(عج) را مطالعه مى‏كنیم، با این حقیقت آشنا مى‏شویم كه زمینه‏سازان اصلى ظهور و اصحاب و یاران خاص آن حضرت در جریان تلاش براى تشكیل حكومت عدل جهانى، جوانان خواهند بود. به عنوان مثال، یكى از شخصیت‏هاى وارسته و شجاعى كه در آخرالزمان با هدف اصلاح وضع نابسامان جوامع اسلامى قیام خواهد كرد، فردى به نام «سید حسنى‏» است. به روایت امام صادق ‏علیه السلام حسنى یك جوان خوش‏چهره و نورانى است كه على‏رغم به دست آوردن قدرت و امكانات بسیار زیاد، آن‏گاه كه از ظهور حضرت مهدى ‏علیه السلام آگاه مى‏شود، خود را به همراه سپاهیانش به امام‏ علیه السلام مى‏رساند و با آن حضرت بیعت مى‏كند. به یك روایت، امام زمان(عج) به وسیله ایشان براى مردم مكه چند روز پیش از قیام پیامى مى‏فرستند ...

گذشته از این، وقتى حضرت على‏ علیه السلام به مناسبتى از یاران و اصحاب امام عصر(عج) سخن مى‏گویند، در توصیف ویژگى‏هاى آنان این چنین مى‏فرمایند: یاران قائم(عج) همه از میان جوانان خواهند بود. سالخورده در بین آنها بسیار كم است و نسبت‏سالخوردگان بر جوانان در بین اصحاب آن ‏حضرت همانند سرمه‏اى براى چشم و نمك براى غذاست و كمترین بخش غدا را نمك تشكیل مى‏دهد . (1)

این امر، ناشى از این است كه جوان به دلیل داشتن فطرت پاك و صفاى باطن در درجه اول، از استعداد و ظرفیت‏ بالاى درك و توان شناخت ‏حقیقت‏ برخوردار است. علاوه بر آن، به واسطه شجاعت و شهامت زیادى كه دارد زودتر پذیراى حقایق مى‏شود و در مقابل آنها لجاجت و سرسختى بى‏مورد به خرج نمى‏دهد.

اوصاف منتظران جوان

در خصوص یاران حضرت حجت(عج) ویژگى‏ها و اوصاف ذیل بیان شده است:

برخوردارى از علم و معرفت كامل و ایمان استوار، شهامت و شجاعت‏ بى‏نظیر، گذشت و فداكارى، شهادت‏طلبى، فروتنى و تواضع در اوج برخوردارى از قدرت و امكانات، حق‏مدارى، عشق به امام ‏علیه‌السلام، تبعیت و پیروى كامل از رهنمودهاى حضرت حجت(عج) و خیرخواهى به همنوعان و صفا و صمیمیت و ... .

وظایف منتظران جوان

در معارف دینى، وظایفى براى منتظران واقعى حضرت حجت‏(عج) بیان شده كه از طریق عمل به مجموعه‏اى از تكالیف افراد بتوانند از چنان شایستگى برخوردار شوند كه در زمره یاران واقعى آن‏ حضرت درآمده و در حد توان و ظرفیت و به میزان همت و تلاش افراد به فراهم شدن بستر مناسب براى ظهور منجى عالم بشریت كمك نمایند. گرچه مجموعه وظایف منتظران بسیار است اما در این نوشته، تنها به ذكر چند مورد مهم، كه در شرایط كنونى جامعه اسلامى داراى اهمیت است ‏بسنده مى‏كنیم .

الف. شناخت امام زمان(عج)

یكى از مهم‏ترین و اساسى‏ترین اصولى كه از اركان اصلى مكتب تشیع محسوب مى‏شود، مساله امامت و آشنایى با امام هر عصر است. به اعتقاد شیعه، در هیچ برهه از زمان، زمین خالى از حجت و انسان بدون امام معصوم نخواهد بود. چرا كه هدایت و رهبرى صحیح و همه جانبه انسان بر اساس تعالیم الهى تنها از طریق پیروى از رهنمودها و روشنگرى‏هاى امامى ممكن است كه علاوه بر، آشنایى با سنت‏هاى حاكم بر نظام هستى، از تمامى مصالح بشر و حقایق تعلیمات پیامبران الهى آگاه باشد. با توجه به این حقیقت، یكى از وظایف مهم آحاد جامعه، به‏ ویژه قشر جوان آن است كه در هر عصرى، نسبت ‏به امام و حجت الهى موجود در آن زمان به گونه‏اى شناخت پیدا كنند كه بر تعالیم مسؤولیت‏هاى خود آگاهى پیدا كرده و بر اساس آن عمل نمایند. اهمیت‏ شناخت امام زمان(عج) در هر عصرى به گونه‏اى است كه در برخى روایات، عدم كسب معرفت لازم از امام هم‌ردیف، بلكه مساوى با كفر و بى‏ایمانى شمرده شده است. پیامبر اكرم ‏صلى الله علیه و آله در همین زمینه مى‏فرمایند: «هر كسى كه بمیرد و امام زمان خودش را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.»(2) و یا در یكى از ادعیه كه بر آن نیز بسیار سفارش شده است. به همین مساله اشاره شده است: پروردگارا حجت ‏خودت را به من بشناسان چرا كه اگر حجتت را به من نشناسانى من از دین و آئینم گمراه مى‏شوم.(3) مضمون این‏گونه روایات زمانى بهتر روشن خواهد شد كه به پیامدهاى مثبت و منفى یك جامعه، در اثر برخوردارى و عدم برخوردارى جامعه از امام و رهبرى شایسته توجه و دقت‏ بیشترى شود. در طول تاریخ، چه بسیار بوده‏اند حركت‏ها و یا نهضت‏هاى عظیم مردمى كه به دلیل فقدان رهبر شایسته با شكست مواجه شده‏اند و یا پس از پیروزى به جهت افتادن زمام امور در دست زمامداران بى‏كفایت ‏به انحراف و اضمحلال كشیده شده‏اند ...

البته، كم و كیف شناخت امام عصر(عج) با توجه به نیاز و توانایى و ظرفیت افراد متفاوت است. مهم این است كه این شناخت ‏به گونه‏اى باشد كه در صورت مواجه افراد با تهدیدها و شبهه‏افكنى‏هاى دشمنان و بدخواهان، در تشخیص راه صحیح و شیوه درست از دچار شدن به گمراهى و انحراف آنها را نجات دهد. وگرنه شناخت كامل و همه جانبه حجت‏هاى الهى براى افراد عادى با توجه به محدودیت استعدادها و توانایى‏هاى فكرى غیرممكن است .

ب. پیروى از نائبان امام زمان(عج)

در دوره غیبت كبرى، فقهاى جامع‏الشرایط به نصب امام زمان(عج) مسؤولیت نمایندگى عام امام(عج) را در استمرار حركت ‏حیات‏بخش امامت و پاسدارى از احكام و مقررات اسلامى برعهده دارند. بر این اساس، یكى از وظایف افراد در عصر غیبت، پیروى از رهنمودهاى فقهاى عادل است. چرا كه فقها به دلیل آشنایى با شیوه‏هاى صحیح استنباط احكام از منابع اصیل دینى، قادرند تا به پرسش‏هاى مختلف مردم در زمینه مسائل دینى پاسخ دهند. امام صادق ‏علیه السلام در اشاره به چنین امر مهمى فرمودند: «فقها از سوى ما منصوب شده‏اند تا به سؤالات شما پاسخ دهند و شما نیز مؤظف هستید در شرایطى كه به ما دسترسى ندارید به آنها مراجعه كنید و بر اساس نظر آنان در چهارچوب احكام الهى عمل كنید و هرگز حكم آنها را كه براساس موازین شرعى ارائه مى‏شود، رد ننمایید. چون رد نظر آنان، به منزله رد حكم و نظر ماست و رد نظر ما، به منزله رد نظر و حكم خداوند است.» (4)

در همین باره زمانى كه از حضرت مهدى(عج) سؤال كردند كه در دوران غیبت كبرى كه به شما دسترسى نداریم جواب احكام و مسائلى را كه با آنها مواجه مى‏شویم چگونه به دست آوریم؟ آن ‏حضرت در پاسخ فرمودند: «در پیشامدها و حوادثى كه رخ مى‏دهد به آشنایان با احادیث ما (یعنى مجتهدان جامع‏الشرایط كه متخصصان متون دینى و احادیث اهل‏بیت ‏علیهم السلام هستند) مراجعه كنید و آنها حجت من براى شما و من حجت‏ خدا بر آنان هستم.»(5) پس، برخلاف نظر نادرست ‏برخى افراد ناآشنا به معارف اسلامى، مسلمانان در دوران غیبت كبرى بدون راهنما نمانده‏اند كه مجبور باشند با شیوه‏هاى ناصواب متكى به اندیشه‏هاى ناقص بشرى و نظریه‏هاى غیرعلمى به حل مشكلات اقدام كنند و در نتیجه، گرفتار معضلات فرهنگى و اقتصادى و اجتماعى فراوان گردند. بلكه در دورانى كه بنابر مصالحى امام معصوم ‏علیه السلام در دسترس همگان نیست مردم موظف‏اند كه به فقهاى عالم و عادل مراجعه كنند و آنان نیز موظفند بدون كوتاهى و سهل‏انگارى بر اساس موازین شرعى از طریق مراجعه به آیات قرآن و روایات اهل‏بیت ‏علیهم‌السلام به همه سؤالات و نیازهاى فكرى و اعتقادى و فقهى و فرهنگى و سیاسى و ... آنها پاسخ‏هاى مناسبى ارائه دهند .

ج. خودسازى و تهذیب نفس

اصلاح نفس و ترك گناهان و آراستن به فضایل اخلاقى در همه احوال ضرورت دارد. ولى خودسازى و اصلاح نفس در دوره غیبت، كه زمینه لغزش و انحراف و آلوده گشتن به رذایل اخلاقى بیشتر است، از اهمیت زیادى برخوردار است .

امام صادق ‏علیه السلام در این زمینه مى‏فرمایند: «صاحب‏الامر(عج) غیبتى خواهد داشت اگر كسى در آن دوره - آخرالزمان- بخواهد دیندار بماند، سخت در مشقت ‏خواهد بود. بنده خالص خدا در آن شرایط باید تقواى الهى پیشه كند و دو دستى به دین خود بچسبد.» (6)

به علاوه، چون فراهم شدن زمینه ظهور امام زمان ‏علیه السلام از یك نظر وابسته به وجود افراد خودساخته و آراسته به فضایل اخلاقى است و جز از طریق تهذیب نفس و پیدا كردن پرورش اسلامى نمى‏توان در سلك یاران و زمینه‏سازان حضور آن حضرت قرار گرفت. بنابراین، یكى از وظایف افراد تلاش در راه خودسازى و تهذیب نفس است. بر این اساس، امام صادق ‏علیه السلام مى‏فرمایند: «هر كس دوست دارد از یاران حضرت قائم‏ علیه السلام باشد باید در انتظار ظهور آن حضرت باشد و در این حال، به پرهیزكارى و اخلاق نیكو رفتار نماید.»(7) و حتى در توقیعى كه امام زمان(عج) آن را به مرحوم شیخ مفید نوشته‏اند چنین آمده است كه اعمال ناشایست و گناهانى كه از شیعیان سر مى‏زند، یكى از عوامل طولانى شدن دوره غیبت و محرومیت آنها از دیدار امام ‏علیه السلام است .

د. جامعه‏ سازى

از آنجا كه یكى از شرایط مهم رشد ارزش‏ها و فراهم شدن زمینه حاكمیت احكام الهى، اصلاح وضع عمومى جامعه است لذا در تعلیمات روشنگرانه اسلام اهتمام به وضع جامعه و مبارزه با نارسایى‏هاى اجتماعى و فساد و كجروى‏ها از طریق امورى چون امر به معروف و نهى از منكر مورد تاكید قرار گرفته است. به گونه‏اى كه حتى انسان‏هاى بى‏توجه به امور اجتماعى و مشكلات سایر مردم، خارج از زمره مسلمانان محسوب مى‏شود: «من اصبح و لا یهتّم بامورالمسلمین فلیس بمسلم‏.» (8)

علاوه بر این ‏كه بر اساس روایات اهل‏بیت ‏علیهم السلام تا آمادگى‏هاى لازم فكرى و فرهنگى و ... در آحاد جامعه براى پذیرش و یارى امام زمان(عج) پیدا نشود، ظهور حضرت محقق نخواهد شد. از سوى دیگر، تحصیل آمادگى‏هاى لازم نیاز به بستر سالمى دارد كه افراد در سایه آن بتوانند به كسب مهارت‏ها و كمالات لازم بپردازند. این بسترسازى مشروط به احساس مسؤولیت همگانى و مشاركت همه جانبه تك تك افراد در پاكسازى فضاى عمومى جامعه است كه براى انجام كامل و به موقع این امر نیز مكانیزم‏هاى زیادى پیش‏بینى شده است كه مهمترین آنها، اقامه فریضه امر به معروف و نهى از منكر است. یعنى همه افراد جامعه اسلامى موظفند از طریق تحصیل آشنایى كامل با شرایط و احكام آن، به اصلاح نارسایى‏هاى اجتماعى و حفظ سلامت فضاى جامعه بپردازند تا از این طریق، اولا: شرایط لازم براى ظهور آن حضرت فراهم گردد و ثانیا، امكان زندگى بر اساس احكام نورانى اسلام در دوره غیبت، ولو به ضرورت ناقص، به وجود آید.

ه . دعا براى تعجیل فرج

با توجه به نقش و جایگاه مهمى كه دعا در تفكر اسلامى دارد، اگر دعا با شرایط لازم انجام گیرد همچون سایر علل و عوامل موثر در نظام هستى، مى‏تواند در امور تكوینى تغییر ایجاد نماید. در بخشى از روایات پیامبر اكرم‏ صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام توصیه شده است كه براى فرج امام زمان(عج)‏ زیاد دعا كنید و از خود حضرت بقیة‏الله(عج) نقل شده است كه آن حضرت فرمودند: «اكثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلك فرجكم»(9)؛ براى تعجیل در فرج و ظهور، زیاد دعا كنید چرا كه این‏ كار موجب فرج و خوشحالى شماست .

بنابراین، از دیگر تكالیف عاشقان امام زمان(عج) درخواست تعجیل فرج آن حضرت است. البته، توجه به این نكته نیز ضرورى است كه اولا، دعا زمانى به مرحله اجابت مى‏رسد كه دعا كننده شرایطى را در خود ایجاد نموده باشد كه دعاى او شرایط استجابت را داشته باشد. ثانیا، باید توجه داشت كه دعا هرگز جاى عمل به وظایف دیگر را نمى‏گیرد بلكه دعا در صورتى مفید است كه همراه با عمل به سایر تكالیف دینى باشد .

علاوه بر موارد فوق، پایدارى در راه ولایت اهل‏بیت‏ علیهم السلام، استقامت در برابر مشكلات و نارسایى‏ها، كمك و مساعدت به همنوعان، تحصیل علم و به دست آوردن تخصص‏هاى لازم، احیاء شعائر اسلامى و پاسدارى از ارزش‏هاى اصیل و ... از جمله مسائلى هستند كه اهتمام به آنها سعادت و سلامت جامعه، به ویژه نسل جوان را تضمین مى‏كند .

پی‌‏نوشت‏ها:

1- اصحاب‏ القائم شباب لاكهول فیهم ... . بحارالانوار، ج 52، ص 334، ح 63.

2- قال ‏رسول‏الله ‏صلى الله علیه و آله: من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة. اصول كافى، ج 1، ص 377.

3- اللهم عرفنى حجتك فانك ان لم تعرفنى حجتك ضللت عن دینى ... همان، ج 1، ص 377، ح 5.

4- اصول كافى، ج 1، ص 54، ح 10.

5- بحارالانوار، ج 52، ص 181.

6- اثباة الهداه، ج 3، ص 422، روایت 14.

7- غیبة نعمانى، ص 200، ح 16.

8- میزان‏الحكمة، ج 4، ص 531

9- کمال‏الدین، ج 2، ص 485 .