نحوه برخورد خداوند با مشرکان/ کیفر و عذاب الهی واقعیت دارد؟

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«وَ یَسْتَنْبِئُونَکَ أَ حَقٌّ هُوَ قُلْ إی وَ رَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزینَ * وَ لَوْ أَنَّ لِکُلِّ نَفْس ظَلَمَتْ ما فِی الأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لایُظْلَمُونَ * أَلا إِنَّ لِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الأَرْضِ أَلا إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لایَعْلَمُونَ * هُوَ یُحْیی وَ یُمیتُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ؛ از تو مى‌پرسند: «آیا آن (وعده مجازات الهى) حق است»؟ بگو: «آرى، به پروردگارم سوگند، قطعاً حق است و شما نمى‌توانید از آن جلوگیرى کنید»! و هر کس که ستم کرده، اگر تمامى آنچه روى زمین است در اختیار داشته باشد، (همه را از هول عذاب،) براى نجات خویش مى‌دهد! و هنگامى که عذاب را ببینند، (پشیمان مى‌شوند، اما) پشیمانى خود را کتمان مى‌کنند (مبادا رسواتر شوند)! و در میان آنها، به عدالت داورى مى‌شود، و ستمى بر آنها نخواهد شد! آگاه باشید آنچه در آسمان‌ها و زمین است، از آنِ خداست! آگاه باشید وعده خدا حق است، ولى بیشتر آنها نمى‌دانند. اوست که زنده مى‌کند و مى‌میراند، و به سوى او بازگردانده مى‌شوید». (یونس/ 53 تا 56)

در مجازات الهى تردید نکنید

در آیات گذشته، سخن از کیفر، مجازات و عذاب مجرمان در این جهان و جهان دیگر بود، آیات مورد بحث نیز، این موضوع را دنبال مى‌کند.

نخست مى‌فرماید: «مجرمان و مشرکان از روى تعجب و استفهام از تو سؤال مى‌کنند: آیا این وعده مجازات الهى در این جهان و جهان دیگر حق است»؟ (وَ یَسْتَنْبِئُونَکَ أَ حَقٌّ هُوَ).

«حقّ» در اینجا در مقابل «باطل» نیست، بلکه منظور این است: آیا این مجازات و کیفر واقعیت دارد و تحقق مى‌یابد؟ زیرا «حق» و «تحقق» هر دو از یک ماده‌اند، البته حق در مقابل باطل، اگر به معنى وسیع کلمه تفسیر شود، شامل هر واقعیت موجود مى‌گردد، و نقطه مقابل آن معدوم و باطل است.

در برابر این سؤال، خداوند به پیامبرش دستور مى‌دهد: با تأکید هر چه بیشتر «بگو: آرى، به پروردگارم سوگند! این یک واقعیت است و هیچ شک و تردیدى در آن نیست» (قُلْ إی وَ رَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ).

و اگر فکر مى‌کنید، مى‌توانید از چنگال مجازات الهى فرار کنید، اشتباه بزرگى کرده‌اید، زیرا «هرگز شما نمى‌توانید از آن جلوگیرى کنید، و او را با قدرت خود ناتوان سازید» (وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزینَ).

در واقع این جمله با جمله فوق، از قبیل بیان مقتضى و مانع است، در جمله اوّل مى‌گوید: مجازات مجرمان یک واقعیت است.

و در جمله دوم اضافه مى‌کند: هیچ قدرتى نمى‌تواند جلو آن را بگیرد، درست مانند آیات 7 و 8 سوره «طور» که مى‌فرماید: إِنَّ عَذابَ رَبِّکَ لَواقِعٌ * ما لَهُ مِنْ دافِع: «عذاب پروردگارت واقع شدنى است * و هیچ چیز نمى‌تواند مانع آن شود».

تأکیدهایى که در آیه به چشم مى‌خورد قابل توجه است:

از یکسو «سوگند».

و از سوى دیگر کلمه «انّ» و «لام تأکید».

و از سوى سوم جمله «وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزینَ»، همه اینها تأکید مى‌کند که: به هنگام ارتکاب جرم‌هاى سنگین، مجازات الهى حتمى است و تخطّى ناپذیر!

سختی‌های عذاب الهی/ ستمکاران مالک تمام ثروت‌های زمین هم توان رهایی از عذاب را ندارند

در آیه بعد، روى عظمت این مجازات، مخصوصاً در قیامت تکیه کرده مى‌فرماید: آن چنان عذاب الهى وحشتناک و هول انگیز است که، «اگر هر یک از ستمکاران مالک تمام ثروت‌هاى روى زمین باشند، حاضرند همه آن را بدهند تا از این کیفر سخت رهایى یابند» (وَ لَوْ أَنَّ لِکُلِّ نَفْس ظَلَمَتْ ما فِی الأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ).

آنها حاضرند، بزرگ‌ترین رشوه‌اى را که مى‌توان تصور کرد، براى رهایى از چنگال عذاب الهى بدهند، اما کسى از آنها نمى‌پذیرد، تا سر سوزنى از مجازاتشان بکاهد.

بعضى از این مجازات‌ها مادّى و برخى جنبه معنوى دارد، لذا مى‌فرماید: «آنها با مشاهده عذاب الهى پشیمان مى‌شوند، ولى فایده ندارد و برخی از اظهار ندامت، که مایه رسوایى بیشتر در برابر رقیبان مجرم یا پیروانشان مى‌شود، خوددارى مى‌کنند» (وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمّا رَأَوُا الْعَذابَ).

آیا خداوند در برابر ستمکاران هم با عدالت برخورد می‌کند؟

پس از آن، تأکید مى‌کند: «با همه این احوال، در میان آنها به عدالت داورى مى‌شود، و ظلم و ستمى درباره آنان نخواهد شد» (وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لایُظْلَمُونَ).

این جمله تأکیدى است بر روش قرآن در همه جا، در زمینه مجازات و عدالت، زیرا تأکیدهاى آیه گذشته در زمینه مجازات، ممکن است این توهّم را براى افراد غافل به وجود آورد که: مسأله انتقام‌جویى در کار است، لذا قرآن نخست مى‌گوید: داورى میان آنها با عدالت مى‌شود، و باز تأکید مى‌کند که: ظلم و ستمى بر آنها نخواهد رفت.

سپس براى این که مردم این وعده‌ها و تهدیدهاى الهى را به شوخى نگیرند، و فکر نکنند خداوند از انجام اینها عاجز است، اضافه مى‌کند: «آگاه باشید! آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آنِ خدا است» (أَلا إِنَّ لِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الأَرْضِ).

مالکیت و حکومت او تمام جهان هستى را فرا گرفته، و هیچ کس نمى‌تواند از کشور او بیرون رود و یا او را از مجازات باز دارد.

و به عنوان هشدار اعلام مى‌کند: «آگاه باشید! وعده خداوند در مورد مجازات مجرمان حق است، هر چند بسیارى از مردم که ناآگاهى، سایه شوم بر روانشان افکنده این حقیقت را نمى‌دانند» (أَلا إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لایَعْلَمُونَ).

در آخرین آیه مورد بحث نیز، تأکید مجددى روى همین مسأله حیاتى است مى‌گوید: «خداوند است که زنده مى‌کند، و او است که مى‌میراند» (هُوَ یُحْیی وَ یُمیتُ).

بنابراین، هم توانایی بر مرگ و میراندن بندگان دارد، و هم زنده کردن آنها براى دادگاه «رستاخیز».

«و سرانجام همه شما به سوى او باز مى‌گردید» (وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ).

و پاداش همه اعمال خویش را در آنجا خواهید یافت.