بررسی برخی شبهات پیرامون سند زیارت عاشورا و ثواب‌ خواندن آن

درباره زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) روایات فراوانى وجود دارد و در‌باره زیارت عاشوراى معروف، احادیث متعددى از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده اما در عین حال شبهاتی نیز در این حوزه درباره معتبرترین زیارت عاشورا و مسائل دیگر درباره آن مطرح شده است.

حجت‌الاسلام جعفری‌پور، مسئول پاسخگویی مرکز تخصصی نماز می‌گوید: کسی که امروز در مسیر امام حسین(ع) و عمل به زیارت عاشورا است، عیناً تمام ثواب‌هایی را که در سال 61 هجری حبیب بن مظاهر، سعید بن عبدالله حنفی و .. به دست آوردند، دارا خواهد بود، اگر امروز انسان یار امام زمانش(عج) باشد، مطمئن باشد که در آن زمان هم یار سیدالشهدا(ع) بوده و این به سبب تبعیت از امام معصوم(ع) است.

‫مشروح این گفت‌وگو با حجت‌الاسلام ابوالفضل جعفری‌پور را درباره برخی شبهات زیارت عاشورا و ثواب‌های این زیارت در ادامه می‌خوانیم:

تفاوت در نقل دو کتاب عامل ایجاد شبهه پیرامون سند زیارت عاشورا

* مهمترین شبهه‌ای که درباره سند زیارت عاشورا مطرح است، چیست؟

-در بحث زیارت عاشورا دو شبهه سندی وجود دارد، شبهه اول درباره نقل شیخ طوسی در کتاب «مصباح‌المتحجد» است، زیارت عاشورا دارای چهار سند است که یک سند در کتاب «کامل الزیارات» جعفر بن محمد بن قولویه قمی و سه سند دیگر در کتاب «مصباح المتحجد» نوشته شیخ طوسی است.

سند کتاب «کامل ‌الزیارات» به علقمه بن محمد حضرمی از امام باقر(ع) می‌رسد که امام باقر(ع) زیارت عاشورا را بدون دعای بعد از آن، به علقمه آموزش می‌دهند و فضائل زیارت را مطرح می‌کنند، سه سند دیگر در کتاب «مصباح» شیخ طوسی این چنین است که صالح بن عقبه و سیف بن عمیرة از علقمه بن محمد حضرمی و او هم از امام باقر(ع) نقل کرده است که تفاوت نقل کتاب کامل الزیارت با کتاب مصباح شیخ طوسی باعث شده است که شبهات پیرامون سند زیارت عاشورا مطرح شود.

فراز آخر زیارت عاشورا در دو کتاب «مصباح» و «کامل الزیارات»

همچنین آن چیزی که باعث شده برخی افراد به سند زیارت عاشورا در کتاب مصباح اشکال بگیرند، یعنی همان زیارتی که در کتاب «مفاتیح الجنان» محدث قمی نقل کرده و مردم آن را می‌خوانند، فراز آخر زیارت عاشورا است «اَللّهُمَّ خُصَّ اَنْتَ اَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنّى وَابْدَاءْ بِهِ اَوَّلاً ثُمَّ الثّانِىَ وَالثّالِثَ وَ الرّابِعَ...» چون این فراز با کتاب کامل الزیارات تفاوت دارد، در حالی که تفاوت متن دو حدیث تا این مقدار در روایات معمولی است.

نقل شیخ طوسی از زیارت عاشورا معتبرتر است

*در نهایت از نظر سند کدام معتبرتر است؟

-آنچه مهم است اینکه ما مطمئن هستیم نقل شیخ طوسی معتبرتر از کامل‌ الزیارات است، چرا که بعد از آنکه زیارت عاشورا را مرحوم شیخ طوسی نقل می‌کند، «سیف بن عمیره» می‌گوید که همراه «صفوان» به نجف اشرف رفته بودیم از «صفوان بن مهران جمال» سؤال کردیم که این دعایی که شما بعد از زیارت عاشورا خواندید را علقمه از امام باقر(ع) برای ما نقل نکرده بود، صفوان در جواب سیف گفت: ما به همراه امام صادق(ع) نجف اشرف آمدیم ، حضرت ابتدا زیارت ششم امیرالمؤمنین(ع) را برای ما خواندند و بعد شش رکعت نماز به جا آورند، سپس پشت به قبله رو به کربلا نشستند و زیارت عاشورا را با صد لعن و صد سلام و دو رکعت نماز بعدش خواندند و بعد دعای «یا الله و یا الله...» را خواندند که همان دعای معروف به علقمه است که اشتباهاً مردم می‌گویند دعای علقمه و در واقع همان دعای صفوان است.

پس ما به این نتیجه می‌رسیم که نقل شیخ طوسی با توجه به روایات امام صادق(ع) معتبرتر است.

سیف بن عمیره گفت: علقمه برای ما همان چیزی را نقل کرد که اکنون تو از امام صادق(ع) نقل کردی، برخلاف اینکه فقط دعای بعد از آن نبود و مرحوم شیخ طوسی هم زیارت عاشورایی را نقل می‌کند که دارای لعن اشخاص به صورت رمزی در آخر آن است. «اللهم خص انت اول ظالم باللعن منی....»، تنهاترین زیارت و منحصر به فردترین زیارتی که در آن تا این مقدار لعن اشخاص آمده است، به علاوه لعن شخصیت که در این زیارت فراوان است و از همین جهت است که این زیارت را بسیاری از علما و عرفا جزو اعمال روزانه خود قرار داده بودند، مانند آیت‌الله بهجت، مرحوم قاضی طباطبایی و... زیرا مهم‌تر از تولی تبری است و تبری در زیارت عاشورا فراوان است.

برخی اسناد بر قدسی بودن زیارت عاشورا تأکید دارند

*این درست است که بر اساس اسناد، سند زیارت عاشورا به خداوند باز می‌گردد؟

-محدث نوری می‌گوید: در فضیلت زیارت عاشورا همین مقدار بس که از سنخ زیارت‌های دیگر نیست، چرا که فرموده خود خداوند تبارک و تعالی است.

نکته جالب اینجاست که بدانیم تنها روایتی که اثبات می‌کند زیارت عاشورا حدیث قدسی است، همین روایت امام صادق(ع) است که معتبرترین سند زیارت عاشوراست.

سند زیارت عاشورا طبق نقل شیخ طوسی به خداوند تبارک و تعالی متصل می‌شود و تنها زیارتی است که سروده آن خود خداوند تبارک و تعالی است، با این وجود تا زمان امام باقر(ع) و صادق(ع) فضا مهیا نبوده که بعد از شهادت امام حسین(ع) این زیارت مطرح شود؛ یعنی امام سجاد(ع) که در زمان حکومت بنی امیه و مروان در تنگنا بودند، نتوانستند این زیارت را مطرح کنند، لذا زمان امام باقر(ع) به بعد این زیارت مطرح می‌شود.

امام صادق(ع) به صفوان فرمودند: من ضامنم برای تو تمام این ثواب‌ها (ثواب‌های مذکور) را همان‌گونه که پدرم امام باقر(ع) و جدم سیدالساجدین و سید الشهدا(ع) و عموی بزرگوارم امام مجتبی(ع) و جدم امیرالمؤمنین(ع)و رسول خدا(ص)، جبرئیل و خود خدا ضمانت کرده و فرموده: هر کس این عمل (زیارت امیرمؤمنان و زیارت عاشورا و دعای بعدش) را به جا آورد حاجتش را برآورده می‌کنم و شفاعتش را در روز قیامت می‌پذیرم و...

بعد امام صادق(ع) توصیه کردند که هر گاه حاجت داشتید این زیارت را بخوانید که فهمیده می‌شود زیارت مخصوص روز عاشورا نیست و امام باقر(ع) به علقمه فرمود: اگر می‌توانی هر روز این عمل را انجام دهی انجام بده که برای تو تمام این ثواب‌ها خواهد بود.

*درباره روایت امام صادق(ع) از زیارت عاشورا در نجف اشرف و بالای سر امیرالمؤمنین بگویید؟

-امام صادق(ع) فرمود: هنگامی سر امام حسین را از کوفه به شام فرستادند و یزید سر را برای عبیدالله پس فرستاد، در بین راه یکی از شیعیان سر را ربود و آمد بالای سر امیرالمؤمنین دفن کرد، ابن بطوطه در سفرنامه خود بیان می‌کند که هنگامی که به مرقد امام علی(ع) نگاه کردم، صورت چهار قبر را دیدم، حضرت آدم(ع)، نوح(ع)، امیرالمؤمنین(ع) و یک سنگ قرمز رنگی که مشهور به محل دفن سر سیدالشهدا(ع) بود.

ثواب‌های زیارت عاشورا

*چه ثواب‌های درباره زیارت عاشورا در روایات نقل شده است؟

-درباره بحث ثواب‌های زیارت عاشورا محدث امام صادق(ع) فرمود: برای او خواهد بود شفاعت از هر کس که دوست داشته باشد یا اینکه حاجتش برآورده شود، هر چند هم بالا باشد یا امام باقر(ع) فرمود: ثواب دو میلیون حج و دو میلیون عمره مقبوله و دو میلیون غزوه که با پیامبر اکرم(ص) انجام داده باشد، در روز عاشورا اگر می‌توانید به یک مکان بلندی برو و نزدیک ظهر هنگامیکه روز بالا آمده به سمت کربلای معلی رفته و آداب را بجا بیاور.

اگر یار امام زمانمان بودیم آن زمان هم یار سیدالشهدا بوده‌ایم

*این ثواب‌های زیاد چگونه قابل جمع است برای یک عمل عبادی! مثل زیارت عاشورا که شاید سختی هم نسبت به اعمال دیگر نباید داشته باشد، در حالی که یک حج توأم با سختی است؟

-ما تنها برای زیارت عاشورا این ثواب‌ها را نداریم، بلکه برای نماز جماعت و گریه بر امام حسین(ع) هم ثواب فراوان نقل شده است که در حدیث معتبر کامل الزیارات آمده است که هر کس بگرید یا بگریاند یا خود را به حالت گریه امام حسین(ع) درآورد، بهشت بر او واجب می‌شود و بر خدا لازم می‌شود که او را وارد بهشت کند، این به سبب حرکت عظیم سیدالشهدا(ع) است، یعنی اگر کسی عمق فرهنگ عاشورا و عظمت عمل امام حسین (ع) در روز عاشورا را بفهمد و هضم کند که اگر قیام امام حسین(ع) نبود، اسلام مطابق مکتب اهل بیت امروز وجود نداشت در می‌یابد و این ثواب‌ها برای تشویق بر نگهداری و محافظت از این فرهنگ نبود باید تعجب می‌کردیم.

لذا کسی که امروز در مسیر امام حسین(ع) و عمل به زیارت عاشورا است، عیناً تمام ثواب‌هایی را که در سال 61 هجری حبیب بن مظاهر، سعید بن عبدالله حنفی و .. به دست آوردند، دارا خواهد بود، اگر امروز انسان یار امام زمانش(عج) باشد، مطمئن باشد که در آن زمان هم یار سیدالشهدا(ع) بوده و این به سبب تبعیت از امام معصوم(ع) است.

اشخاص لعن شده در زیارت عاشورا در روز قیامت مورد لعن خدا هستند

*اشاره داشتید که در زیارت عاشورا لعن اشخاص مطرح شده است، چه دلیلی برای طرح این موضوع بوده است؟

- زیارت عاشورا مشتمل بر لعن شخص و شخصیت است، یک وقت شخصیت لعن شده «اَللّهُمَّ الْعَنْ اَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ....»، یک وقت هم لعن شخص مطرح است مانند ابوسفیان، معاویه، یزید بن معاویه و ...، این گونه نیست پرونده اشخاص بسته شده باشد، بلکه آنان تا روز قیامت مورد لعن خدا هستند و از هرگونه رحمت دور هستند و در عالم برزخ در عذاب به سر می‌برند، همچنین اگر لعن شخص نباشد؛ تاریخ تحریف می‌شود و اگر لعن کنار برود نسل صد سال آینده ظالمان را فراموش می‌کند و تاریخ عاشورا دیگر معنا نخواهد داشت، باید توجه داشت که این سیاست خداوند در زیارت عاشورا است که لعن شخص و شخصیت را با هم مطرح می‌کند، البته با گفتن این لعن‌ها یک برائت شخصیه نیز در دل خواننده زیارت عاشورا نسبت به کسانی که ظلم کردند ایجاد می‌شود.