خطای فطرس چه بود که با تبرک گهواره امام حسین(ع) رفع شد؟

فرشتگان موجوداتی عاقل و با شعورند و بندگان گرامی خدا هستند(1)،‌ آن‌ها وظایف مهم و بسیار متنوعی از سوی خدا بر عهده دارند، گروهی حاملان عرش(2)، گروهی مدیران امر(3)، گروهی قابض ارواح(4)، گروهی مراقب اعمال(5)، حافظان انسان از خطرات(6)، گروهی مأمور عذاب الهی(7)، گروهی امدادگران الهی(8) و بالاخره گروهی مبلغان وحی هستند.(9)

ملائکه پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند(10)،‌ با این حال انسان به حسب استعداد تکامل برتر از آن‌ها است(11)، ملائکه گاه به صورت انسان متمثل می‌شوند(12)،‌ تعداد آن‌ها به قدری زیاد است که قابل مقایسه با انسان نیست(13)، آن‌ها غذا نمی‌خورند و نمی‌نوشند، ازدواج و زاد و ولد ندارند(14)، آن‌ها خواب و سستی و غفلت ندارند.(15)
ملائکه مقامات مختلف و مراتب متفاوتی دارند، بعضی همیشه در رکوع و بعضی همیشه در سجودند(16)، سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت نمی‌کنند، چنانکه قرآن می‌فرماید: «فرشتگان هرگز در سخن بر او (خدا) پیشی نمی‌گیرند، (و پیوسته) به فرمان او عمل می‌کنند»، از نکته اخیر روشن شد که ملائکه معصوم هستند، در نتیجه گناه و نافرمانی خدا را نمی‌کنند و همچنین می‌توان نتیجه گرفت که ملائکه دارای اختیار هستند.(17)
زیرا عدم معصیت و فرمانبرداری از آن‌ها آنگاه ممدوح ‌است که صاحب‌اختیار باشند، از این گذشته منشأ اختیار هر کسی علم و عقل اوست و ملائکه عقل محض و خالص هستند، چنانکه امام علی(ع) فرمود: خداوند ملک را آفرید و در او عقل قرار داد، ولی در انسان هم عقل قرار داد و هم شهوت.(18)

در نتیجه از مطالب گذشته هم می‌توان نتیجه گرفت که ملائکه دارای تجرد هستند(19) و بال هم در ملک، مراد و کنایه از قدرت آن‌ها است.(20)
اما اصل ماجرای فطرس ملک در بحار آمده است که مرحوم مجلسی آن را از «خرائج» راوندی نقل کرده است: خداوند او را برای کاری فرستاد، مقداری در آن کار کندی کرد و سرعت به خرج نداد، خداوند بال او را شکست و او را در جزیره دوردستی انداخت... سرانجام بر اثر ولادت امام حسین(ع) و تبرک به گهواره آن حضرت بال او برگشت (و به مقام قبلی خود عودت کرد)...(21)

درباره این ماجرا مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در پاسخ به این سؤال که فطرس ملک چه خطایی را توانست مرتکب شود که باعث گرفتاری او شد؟ می‌نویسد:

1. روایت فوق، روایت واحدی است که سند معتبری هم برای آن ذکر نشده است، بنابراین نمی‌تواند در مقابل آیاتی که ملائکه را معصوم می‌دانند، قد علم کند، مخصوصاً که ما حق نداریم به روایاتی که مخالف قرآن است عمل کنیم.
2. توجیه دیگر این است که فطرس ملک بر فرض که ملک آسمانی باشد، خطا و معصیتی انجام نداد، بلکه فقط ترک اولی از او سرزده و شاهد این توجیه متن روایت است «بفته الله فی شیء فابطأه...»(22) که فقط در انجام امر تأخیری از او سر زد و با سرعت انجام نداد بلکه با کندی، تانّی و تأخیر اقدام کرد، نه اینکه اصل فرمان خدا را مخالفت کرده باشد، شبیه جریان حضرت آدم(23) و یونس(24) که ترک اولی از آن دو سر زد و چون شخصیت‌های با عظمتی بودند، به همان مقدار هم از آن‌ها انتظار نبود، پس خداوند تنبیه کرد، در قضیه فطرس هم باید همین باشد که ترک اولی انجام داده است، خداوند تنبیهی کرد تا به مقام قبلی خود برگردد.

^{*پی‌نوشت‌ها:}

^{1. انبیاء: 26.}

<sup>2. حاقه: 17.
3. نازعات: 5.
4. اعراف: 37.
5. انفطار: 10ـ13.
6. انعام: 61.
7. هود: 77.
8. احزاب: 9.
9. نحل: 2.
10. شوری: 5.
11. بقره: 30ـ34.
12. مریم: 17، هود: 69 و 77، هود: 78.
13. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ‌داراحیاء التراث العربی، ج 59، ص 176، ح7.
14. همان، ح 59،‌ ص 174، روایت 4.
15. همان، ص 175.
16. صافات، 164ـ166، و بحارالانوار، پیشین، ج 59،‌ ص 174.
17. انصاری قمی، نهج‌البلاغه، ص 37، خطبه 1 «گروهی از آنان در صفوفی که از هم پراکنده نمی‌شود، قرار دارند و عقولشان گرفتار سهو و نسیان نمی‌شود...» تمامی این اوصاف آنگاه جنبه مدحی پیدا می‌کند که دارای اختیار باشند و ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 18، ص 175ـ176.
18. الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج11، ص 164.
19. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، 1370، ج 18، ص 176.
20. همان، ‌ح 18، ص 168.
21. بحارالانوار، پیشین، ج 44، ص 182، روایت 7.
22. همان.
23. طه: 121.
24. انبیاء: 87.</sup>