چرا ابلاغ ولایت علی(ع) در ایام حج واقع نشد؟

پیامبر اکرم (ص) مسأله مهم خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی (ع) را به دفعات و به مناسبت های مختلف به مردم گوشزد کرد و بیان آن در اجتماع مسلمانان در غدیر خم، بمنظور تأکید مجدد و اتمام حجت بوده است.

اعلام این مسأله مهم بعد از اتمام مراسم حج در آن روز خاص بعد از اتمام مراسم حج و در مکان خاص علاوه بر آن که به دستور اکید پروردگار بوده و حکمت های نیز داشته است از جمله این که:

الف:با توجه به حساسیت مسأله ولایت و جانشینی و احتمال مخالفت بعضی از افراد، اعلام نشدن آن در ایام حج شاید به منظور حفظ آرامش حاجیان در انجام صحیح اعمال و پیشگیری از حرمت شکنی مسجدالحرام و منی و عرفات بوده است.

ب: این موضوع باید با حضور همه حج گزاران و در فضایی آرام طرح می شد و در موسم حج، به دلیل محدودیت زمانی و مکانی و اهمیت انجام صحیح اعمال حج، اجتماع همه آنها در فضایی آرام عملاً ممکن نبوده است.

ج: شاید یکی از حکمت ها، بالا بودن میزان تأثیر و نفوذ کلام در موقعیت وداع و خداحافظی مراد و مرید بوده است. منطقه غدیر خم، آخرین محل وداع هزاران مسلمان شیفته و مرید پیامبر با مراد خودشان بود، از این رو لحظه ای حساس و حیاتی برای تکرار و تأکید مجدد بر این نکته مهم و سرنوشت ساز یعنی خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی (ع) بنظر می رسید.

بنابراین انتخاب غدیر خم با شرایط خاص و منحصر بفرد خود، انتخابی از سر تدبیر و حکمت است تا به عنوان حادثه ای جدید و فراموش ناشدنی و برای همیشه تاریخ در اذهان مردم ثبت شود.

پاسخ مشروح مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی به این سوال که «چرا واقعه غدیر و ابلاغ ولایت در ایام حج واقع نشد» به شرح ذیل است:

1. در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که در احادیثی از پیامبر اکرم (ص) شأن نزول آنها، امامت امام علی (ع) است. از جمله این آیات: آیه تبلیغ، آیه ولایت، آیه اولی الامر، آیه صادقین و.. . است.

2. روایات بسیاری در منابع اهل تشیع و اهل تسنن وارد شده که پیامبر اکرم (ص) مسأله مهم خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی (ع) امامان بعد از او را مکرّر و به مناسبت های مختلف به مردم گوشزد کرده اند از جمله فرمودند: وصی و جانشین بعد از من علی بن ابی طالب(ع)است و بعد از او دو فرزندم حسن و حسین (ع)که نُه امام دیگر از صلب حسین (ع)، پی هم می آیند. البته این روایت افزون بر روایاتی است که در جریان حدیث یوم الدار، حدیث منزلت، حدیث غدیر خم8 و حدیث مشهور ثقلین بیان شده و یا احادیثی که فرموده، پس از من دوازده تن خلیفه خواهند آمد که به وسیله آنان دین عزیز می شود و بیان مجدد آن در غدیر خم، تنها تأکید بر اهمیت موضوع و بمنظور اتمام حجت نهایی با مردم بود.

3. اعلام این مسأله مهم بعد از اتمام مراسم حج در آن روز خاص آن هم در محل غدیر خم که چهار راهی بوده که همه حج گزاران در آنجا از هم جدا می شوند و هر گروه به سوی سر زمین خود میرود، به فرمان اکید باری تعالی بوده که فرمود: «ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‏ای! خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه می‏دارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمی‏کند.» در کتاب های مختلفی که دانشمندان اهل تسنن، اعم از تفسیر و حدیث و تاریخ نوشته‏اند، روایات زیادی دیده می‏شود که با صراحت می‏گوید: آیه فوق درباره علی(ع) نازل شده است.

این روایات را جمع زیادی از صحابه از جمله زید بن ارقم و ابو سعید خدری و ابن عباس و جابر بن عبد اللَّه انصاری و ابو هریره و براء بن عازب و حذیفه و عامر بن لیلی بن ضمره و ابن مسعود نقل کرده‏اند و گفته‏اند که آیه فوق درباره علی ع و داستان روز غدیر نازل شد.

علاوه بر آن دارای حکمت هایی بوده از جمله این که:

أ:عدم دغدغه خاطر مسلمانان بعد از انجام کامل مناسک حج و رسیدن به آرامش خاطر کافی برای طرح مسأله ولایت و جانشینی علی (ع).

ب:پیشگیری از مخالفت احتمال بعضی منافقان و کج فهمان و جلو گیری از حرمت شکنی مسجدالحرام و کعبه توسط افراد هتاک و بی دین.

ج:عدم گنجایش مسجد الحرام (با توجه به عدم توسعه در آن زمان) برای همه جمعیت حج گزاران.

د:نفوذ کلام مطلوب پیامبر(ص) در هنگام وداع و خدا حافظی و جدایی بین مولا و بنده و مرید و مراد و منطقه غدیر خم هنگامه وداع و به تعبیری شاهراه تعیین مسیر کاروان های حجاج و زمان و مکان آخرین وداع هزاران مسلمان شیفته و مرید پیامبر با مراد خودشان بود، از اینرو لحظه ای حساس و حیاتی برای تکرار و بیان این نکته مهم و سرنوشت ساز یعنی خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی (ع) بود.

ه:حکمت و تدبیر اقتضا می کند گاهی برای بیان مطالب مهم و سرنوشت ساز ، شرایط و فضایی متفاوت با شرایط و فضای عادی و تکراری را برگزید و انتخاب غدیر خم با شرایط خاص و منحصر بفرد خود15 برای ثبت آن به عنوان حادثه ای جدید و فراموش ناشدنی و برای همیشه تاریخ در اذهان مردم بود.

این واقعه توسط عده زیادی(110 نفر) از صحابه پیامبر اکرم(ص) و همچنین از 84 نفر از تابعین و 36 نفر از دانشمندان و مؤلفین، نقل شده است. علامه امینی با مدارک و دلایل محکم از منابع معروف اسلامی(اهل سنت و شیعه)، در کتاب شریف الغدیر تمامی این نقل ها را آورده است.

آن چه ذکر شد فقط گوشه ای از دلایل بی شماری است که بر خلافت بلافصل علی (ع) دلالت دارد.