آخرالزمان در متون اسلامی

در آيات قرآن و سخنان (عليهم السلام) معصومان (عليهم السلام) نشانه‌هايي براي آخرالزمان گفته شده است کــــه در اصطــلاح «علايـــــم آخِرالزمان» خوانده مي‏شود. ختم نبوت و نزول واپسين شريعت كه با ظهور پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) پديدار شد،

نخستين نشانة آخرالزمان به شمار مي‌‏رود؛ لذا مفسران، مقصود ازنشانه‏هاي قيامت ‏را در ذيل آية «فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها»؛  «آيا [كافران‏] جز اين انتظار مي‏برند كه رستاخيز به ناگاه بر آنان فرارسد؟

و علامات آن اينك پديد آمده است.» بعثت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) دانسته‏اند كه در مقايسه با عمر جهان، فاصلة بسيار كمي تا قيامت دارد.در آخرالزمان، پديده‌هاي فراوان ديگري نيز پيش‏بيني شده است، كه بيشتر به دوره پاياني آن (آستانة ظهور مهدي (عليه السلام)) مربوط مي‌‏شود كه برخي از آن‌ها بدين قرارند:
1. بحران معنويّت
پيش از ظهور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) جوّ حاكم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود:
«اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ في‏ غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ»؛ 
براي مردم، [وقت‏] حسابشان نزديك شـده است، و آنان در بي‌‏خبــــري روي‌گردانند.
در اين آيه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند متّصف شده‏اند. در روايات نيز منظور از «اشراط الساعة» كه در آيه 18 سورة محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، به آن اشاره شده است، رواج بيش از حدّ كفر، فسق و ظلم دانسته شده و موارد متعدّدي از آن بر شمرده شده است.
پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) دربارة ويژگي‏هاي انسان‏هاي اين دوران ‌فرمود:
زماني بر مردم خواهد آمد… كه دِرهم‏هاي آنان دينشان خواهد بود و همّت ايشان شكمشان و قبلة آن‌ها زنانشان. براي طلا و نقره، ركوع و سجود به جاي مي‌‏آورند. آنان همواره در سرگرداني و مستي خواهند بود. نه بــــر مذهب مسلماني‌‏اند و نه بـر مسلك نصراني.
2. وقوع اختلاف‏ها و درگيري‌‏هاي بسيار
يكي ديگر از نشانه‏هاي آخرالزمان، اختلاف‏ها و درگيــري‏هاي فـــراوان ميان گروه‏هاي گوناگون است:
«فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظيمٍ»؛ 
اما دسته‏ها[ي گوناگون‏] از ميان آن‌ها به اختلاف پرداختند، پس واي بر كساني كه كافر شدند از مشاهده روزي دهشتناك.
روايات، اين آيه را به ظهور فرقه‏هاي گوناگون در جهان اسلام مربوط دانسته‏اند كه در آخـرالـــزمان پديد آمده، موجب اختلاف‏هـــــاي بسيار خواهند شد.
آية «يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَ يُذيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ»؛  «… شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضي از شما را به بعضي [ديگر] بچشاند» نيز به وقوع اختلاف‏ها و كشتار در آخرالزمان تفسير شده است.
در اين دوران، انسان‌هاي فراواني به كــژي مي‌گــرايند، اما ايـن گونه نيست که تمام انسان‌ها در مسير باطل گام بردارند؛ بلکه برخي به سبب ويژگي‌ها و صفاتي که در خود پديد مي‌آورند، از نجات يافتگان اين مرحله خواهند بود. دراين ‏باره وقتي ‏پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از چهره‌هاي پيروز اين دوران ياد مي‌کند، با شگفتي تمــام به حضـــرت علـي (عليه السلام) چنين مي‏فرمايد:
اي علي! بدان شگفت‌آورترين مردم در ايمان و بزرگ‏ترين آنان در يقين، مردمي هستند كه در آخِرالزمان ـ با آن كه پيامبر خود را نديده‌ و از امام خود در پرده‌اند ـ به نوشته ‏كه خطي سياه بر صفحه‏اي سپيد است، ايمان مي‏آورند.
3. ظهور دجّال
در هر سه دين آسماني‏ يهود، مسيحيت و اسلام، ظهور فاسدترين و مخرّب‏ترين جريان منحط در طول تــــاريخ، پيش بيني و از خطــر آن پرهيز داده شده است. دجّال كه تجسّم كفر، فريب و گمــراهي است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خويش مي‏خواند.
اين پديـــده سرانجـــام به دست عيسي (عليه السلام) محو و نابود خواهد شد.
4. وقوع مصيبت‌هاي بزرگ
برخي از آيات، عذاب بر كافران و گنه‏كاران آخرالزمان كه نزول عذاب را انكار مي‏كنند، تطبيق داده شده است:
«إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً أَوْ نَــهاراً مــاذا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ»؛ 
اگـــر عذاب او شب يا روز به شما دررسد، بزهكاران چه چيزي از آن به شتاب مي‌‏خواهند؟
5. خروج سفياني
بيشتر مفسّران، از ظهور لشكري طغيانگر كه آخرالزمان در كشورهاي اسلامي به ستم و تعدّي پـــرداخته، سرانجام در صحرايي بيرون از مكّه، گرفتار عذاب الهي مي‏شود، خبر داده و آيه: «وَ لَوْ تَري‏ إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَريبٍ»؛  «و‌اي كاش مي‌‏ديدي هنگــــامي را كه [كافران‏] وحشت‏زده‏اند [آن‌جا كه راهِ‏] گريزي نمانده است و از جايي نزديك گرفتار آمده‏اند» را دربارة آن لشكر دانسته‏اند. در روايات شيعه و سنّي، نام رهبر اين لشكريان، سفياني ذكر شده است.
6. نداي آسماني
بنابر روايات شيعه، جبرئيل نخستين كسي است كه با امام ‏زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بيعت و با صدايي بلند به گونه‏اي كه به گوش همة جهانيان برسد، اين آيه را تلاوت مي‏كند:
«أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»؛ 
فرمان خدا رسيد؛ پس ديگر شتاب مكنيد.
7. ظهور منجي بزرگ بشر
مهم‏ترين رخداد آخرالزمان، ظهور دوازدهمين امام شيعيان (عليه السلام) براي رهايي انسان‏ها است:
«جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً»؛ 
حق آمد و باطل نابود شد. آري، باطل همواره نابودشدني است.
اين آيه كه از پيروزي چشمگير حق بــر بـــاطل سخن مي‏گويد، در روايات، به ظهور مهدي (عليه السلام) تأويل شده است.
8. نزول حضرت عيسي (عليه السلام)
يكي از رخدادهاي آخرالزمان، فرود آمدن عيسي (عليه السلام) است. مفسّران با استفاده از آيات«وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها»؛  «و همانا آن، نشانه‏اي براي [فهم‏] رستاخيز است؛ پس زنهار در آن ترديد مكن! و «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»؛  «و از اهلِ كتاب، كسي نيست، مگر آن‌كه پيش از مرگ خود حتماً به او ايمان مي‌‏آورد.» ظهور دوبارة عيسي (عليه السلام) در آخرالزمان را پيش‏بيني كرده‏اند. در روايات نيز تصريح شده است كه وي در بيت‏المقدّس به نماز امام‏زمان (عليه السلام) اقتدا و در جنگ‏هاي ايشان نيز شركت خواهد كرد.
براساس اين تفسير، فرود آمدن عيسي‏ (عليه السلام)، يكي از نشانه‏هاي نزديكي قيامت شمرده شده و از ايمان آوردن همة اهل كتاب به حضرت عيسي‏ (عليه السلام) در آخرالزمان كه يكي از فرماندهان امام‏زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به شمار مي‏رود، خبر داده شده است.
9. خروج جنبنده‏اي از زمين
قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبده‏اي حكايت مي‏كند كه هنگام روي‏گرداني مردم از معنويّت، از زمين خارج شده، با مردم سخن مي‏گويد:
«وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ»؛ 
و چون قول [عذاب‏] بر ايشان واجب گردد، جنبنده‏اي را از زمين براي آنان بيرون مي‌‏آوريم كه با ايشان سخن گويد كه: مردم [چنانكه بايد] به نشانه‏هاي ما يقين نداشتند.
در تفاسير، مطالب بسياري دربارة اين موجود شگفت بيان شده است كه تا حدّ بسياري غيرواقعي و بي‏اساس به نظر مي‏رسد و در ظاهر، برگرفته از منابع اسرائيلي است.
10. هجوم يأجوج و مأجوج
قومي وحشي و فاسد، با تخريب سدّ ذوالقرنين، در اندك زماني سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد كرد، تا آن كه بنابر روايات، در عصر ظهـــور مهدي (عليه السلام)، به طـور كلّي از بين خواهد رفت:
«حَتَّي إِذا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ»؛ 
تــا وقــتي كــه يأجوج و مأجوج [راهشان‏] گشوده شود و آن‌ها از هر پشته‏اي بتازند.
11. رجعت
در آخرالزمان، برخي از نيكوكاران و بدكــاران زمان‏هاي گذشته، دوباره زنده‏ مي‏شوند:
«وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا»؛ 
و آن روز كه از هر امّتي، گروهي از كساني را كــه آيات مــا را تكذيب كرده‏اند محشور مي‌‏گردانيم.
اين آيه، فقط به برانگيخته شدن عدّه‏اي از مكذّبان و نه همة آن‏ها اشاره كرده است؛ بدين دليل، روايات و مفسّران شيعه، ميان مصداق اين آيه و قيامت، تفاوت قائل شده و آيه را به آخرالزمان مربوط دانسته‏اند كه عدّه‏اي از نيكوكاران و بدكاران اعصار گذشته، زنده شده، هــر يك نتيجه دنيايي اعمال خويش را خواهد ديد.
12. صلح و آرامش پايدار در سرتاسر جهان
پس از پيروزي حضرت مهدي (عليه السلام) و يارانش، آرامش و معنويّت بر جهان حاكم خواهد شد:
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا… وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً…. »؛ 
خدا به كساني از شما كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‏اند، وعده داده است كه… و بيمشان را به ايمني مبدل گرداند….
«إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ»؛ 
…زمين از آنِ خداست؛ آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد مي‏دهد؛ و فرجام [نيك‏] براي پرهيزگاران است.
اين آيات و آيات ديگر كه از ميراث‏بري صالحــان و مستضعفان و جانشيني آنان در زمين ياد مي‏كند،  همگـــي بيـــانگـر اين واقعيّتند كه سرنوشت اين جهان، پس از جهادي الهي به امامت امام‏زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانيان همگي در ساية حكومت حضرت در صلح و معنويّت به سرخواهند برد.