دلیل ازدواج امام جواد(ع) با دختر خلیفه عباسی/ ماجرای هجرت جوادالائمه(ع) به مدینه

(بسم الله الرحمن الرحیم)

نهمین امام شیعیان در دهمین روز از ماه رجب سال 195 هجری در مدینه به دنیا آمد. 17 سال امامت کرد و در 25 سالگی به شهادت رسید. به مناسبت سالروز ولادت با سعادت جوان‌ترین امام شیعیان هنگام شهادت، با محمدحسین رجبی دوانی گفت‌وگوی کوتاهی انجام دادیم:

* آیا امام رضا(ع) فقط حضرت جواد(ع) را در مقام فرزندی داشتند و نسلشان از طریق ایشان ادامه یافت؟

ـ قول مشهور و قریب به یقین این است که امام رضا(ع) تنها یک فرزند داشته و آن هم امام جواد(ع) است اما نقل‌های دیگری هم در اهل تسنن داریم، از جمله این‌که آن بزرگوار دختری هم داشتند به نام فاطمه و یا چند پسر یا چند دختر داشتند اما این نقل‌ها مسلم و مسجل نیست و قول تک فرزند بودن ایشان -که همان امام جواد(ع) باشد- بیشتر بین علمای شیعی پذیرفته است.

* دلیل شهرت امام نهم به «جواد» چه بود؟

ـ نام مبارک ایشان «محمد» بود اما به دلیل بخشندگی، به «جواد» و به دلیل تقوا به «تقی» مشهور شدند. حضرت القاب دیگری مانند «رضی» و «متّقی» نیز داشتند.

* چرا جوادالائمه(ع) با دختری از حکومت ازدواج کرد؟

پس از به امامت رسیدن حضرت جواد(ع) در هفت ـ هشت سالگی، خلیفه وقت عباسی ایشان را تحت مراقبت شدید قرار داد. مأمون از پیشرفت معنوی و نفوذ باطنی امام جواد (ع) و گسترش فضایل اهل‌بیت در بین مردم هراس داشت و به همین دلیل، آن امام بزرگوار را تحت مراقبت خاص خویش قرار داد و برای این منظور، «ام‌فضل» دختر خود را به ازدواج حضرت درآورد تا مراقبی همیشگی در خانه امام (ع) گمارده باشد.

از ظواهر امر چنین بر می‌آید که امام جواد (ع) تا سال 210 در بغداد اقامت داشته است. ایشان همواره از حضور خود در بغداد و دربار خلیفه ابراز نارضایتی می‌کرد و قصد بازگشت به مدینه را داشت اما مأمون با این درخواست مخالفت می‌کرد. وی با نگه‌داشتن امام جواد (ع) در دارالخلافه قصد داشت ضمن رفع اتهام از خود در مورد قتل امام رضا(ع) بین امام و پایگاه‌های شیعی و پیروانش نیز فاصله بیندازد.

امام می‌دانست که اگر در دربار خلیفه زندگی کند، بین مردم چنین تلقی می‌شود که خط مشی خاندان پیامبر با خلفای غاصب یکی است؛ بنابراین قصد هجرت از بغداد را داشت. اصرارهای امام جواد (ع) مبنی بر بازگشت به شهر پیامبر (ص) نتیجه‌بخش بود و به ناچار، مأمون پذیرفت که ایشان به مدینه بازگردد. بازگشت امام به مدینه، خط بطلانی بر مشروعیت ظاهری حکومت عباسی بود.

* آیا تکریم یک نوجوان توسط خلیفه برای دیگران قابل هضم بود؟

ـ قطعاً تکریم امام کم‌سن و سال توسط مأمون برای برخی از بنی‌عباس و بزرگان اهل تسنّن جای سؤال بود و هضم این مورد که چرا خلیفه یک نوجوان را تا این اندازه تکریم می‌کند، برایشان مشکل بود، اما مأمون به تسلط علمی امام واقف بود و به همین دلیل مناظره‌ای با بزرگان آن زمان از جمله قاضی‌القضات شهر یعنی «یحیی بن اکثم» برگزار شد و همگان به فضایل امام پی بردند.

* درباره شاگردان تربیت‌یافته در مکتب امام جواد(ع) چیزی در تاریخ دریم؟

بله، علاوه بر شاگردان امام رضا (ع) که پس از شهادت ایشان از دریای بیکران علم فرزندش بهره می‌بردند، عده‌ای نیز شاگرد خود امام جواد (ع) بودند که از جمله آن‌ها می‌توان به ابوهاشم جعفری، محمد بن اسماعیل بزیع، عبدالرحمن بن أبی‌نجران و عبدالله برقی (صاحب کتاب المحاسن) اشاره کرد.

از جمله شاگردان اهل تسنن امام جواد (ع) هم می‌توان «خطیب بغدادی»، «حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذى» و «ابوبکر احمد بن ثابت» را نام برد.