خلاصه ای از زندگانی امام سجاد (ع)

(بسم الله الرحمن الرحیم)

ادوار زندگاني حضرت علي بن الحسين السجاد عليه السّلام مي‎توان به دو دوره تقسيم نمود.

1. زندگي آن حضرت تا واقعه كربلا يعني از سال 38 هجري تا سال 61 هجري.
2. از سال 61 تا سال 95 هجري كه دوران امامت آن حضرت بوده.
دوره دوم كه داراي مسئوليت زعامت و امامت بود و بزرگترين مصيبت‎ها را با چشم خود مشاهده كرد، اين قسمت از زندگي حساس‎ترين دوره حيات امام زين العابدين ـ عليه السّلام ـ كه وظيفه خطير امام ـ عليه السّلام ـ در اين دوران، حفظ آثار حادثه‎ي كربلا و انتشار اهداف بزرگ اين قيام، و صيانت از سيره و سنت رسول خدا و جوهره‎ي دين مبين بود.

1. تولد حضرت امام زين العابدين:
آنگونه كه مشهور است ولادت ابوالائمه حضرت علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ از دامان پاك شهربانو در سال 38 هجري دو سال قبل از شهادت جدش اميرمؤمنان ـ عليه السّلام ـ « در كوفه» رخ داد».[1]
در تاريخ تولد امام سجاد ـ عليه السّلام ـ اقوال مختلفي نقل شده كه به برخي از آنها اشاره مي‎شود:
1. تولد او در پنجم شعبان سال 38 هجري: طبق نقل اربلي در كشف الغمه (قول مشهور).
2. هشتم شعبان سال 38 هجري : بحارالانوار به نقل از ذخيره.
3. نهم شعبان : بنابر به نقل روضة الواعظين.
4. هشتم ربيع الاول: جنات الخلود.
5. پانزدهم جمادي الاول: علامه حلّي در  تذكرة.
6. نيمه ماه جمادي الثاني: طبرسي در اعلام الوري.

2. كودكي امام سجاد ـ عليه السّلام ـ :
امام سجاد ـ عليه السّلام ـ ثمرة درختي است كه در زمين پاك طيب و طاهر نشو و نما يافته. در آغوش ولايت و امامت رشد كرده از پستان نبوت شير نوشيده و از چشمه سار ولايت سيراب گشته است.
حوادث كودكي امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در تاريخ بسيار كم نقل شده است كه مي‎توان به چند مورد اشاره كرد:
الف) از دست دادن مادر در همان ابتداي تولد كه مسعودي در اثبات الوصيه مي‎نويسد: «شهربانو در تولد امام زين العابدين اولين حمل او در حال نفاس در گذشت»[2]
ب) سفارش اميرالمؤمينن علي ـ عليه السّلام ـ به امام سجاد در زمان كودكي نسبت به ودايع امامت.
« وقتيكه اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ توسط ابن ملجم ضربت خورد حضرت با آن حال مواريث انبياء را در حضور همه فرزندان خود به امام حسن ـ عليه السّلام ـ داد و فرمود او به حسين بدهد و در اين موقع علي بن الحسين سجاد سه ساله بود كه حضرت امير دست سيد سجاد را گرفت و فرمود: پيغمبر خدا وصيت فرمود كه تو ودايع، امامت را پس از خود به فرزندت محمد باقر بدهي و از طرف من او را سلام برساني.[3]
«سيدالشهداء در حين حركت به كربلا مواريث انبياء را به ام‎سلمه به امانت سپرد، فرمود پس از من اين ودايع را به فرزندم علي زين العابدين بسيار و ام‎سلمه هم چنين كرد»[4].
ج) «زندگي كردن امام سجاد ـ عليه السّلام ـ به مدت 2 سال با جدّش اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ»[5]
د) عبادت و سجده زياد از همان ابتداي كودكي.
هـ.) درك دوران امامت سه امام معصوم و تربيت در كنار آنها.

3. نوجواني امام سجاد ـ عليه السّلام ـ :
الف. افتخار همزيستي با عموي بزرگوارش امام حسن مجتبي ـ عليه السّلام ـ به مدت 12 سال و اشتغال به كسب علم از امام مجتبي ـ عليه السّلام ـ و پدر بزرگوارش امام حسين ـ عليه السّلام ـ در اين دوران «علي ـ عليه السّلام ـ هنوز سنش به ده سال نرسيده بود كه با برادران و عموزاده‎هاي خود به مسجد رسول خدا روانه گرديده و به استماع قرآن و اخبار و علم پرداخت. در مجلس پدر بزرگوارش حسين ـ عليه السّلام ـ و مجالس ياران و تابعين رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ حضور مي‎يافت و به نقل حديث و آموختن اخبار مبادرت مي‎نمود و ضمناً از عموي خود امام حسن ـ عليه السّلام ـ استفاده و در نزد او تلمذ مي‎كرد.
كم‎كم علي بر آن شد كه معلومات و محفوظات خود را در مجالس و محافل تابعين حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ مطرح ساخته و به اصلاح آنها بپردازد و نظريات ايشان را معلوم سازد.
هنگاميكه به تلاوت آيات قرآن مي‎پرداخت، حالت اضطرار و هيجان عجيبي در او پيدا مي‎شد، زيرا به اسرار قرآن به خوبي واقف بود و دستورات و موارد كلمات و تأديه آنان را خوب مي‎دانست گوئي سينه‎ي او لوح محفوظي از قرآن است.
ب. از دست دادن عموي گراميش امام حسن ـ عليه السّلام ـ در اين دوران.
ج. شاهد مخالفت پدرش امام حسين ـ عليه السّلام ـ با حكومت يزيد و پايداري و عدم بيعت آن حضرت در برابر زورگويي‎هاي حكومت وقت.
د. خبر دادن از وفات مادرش در اين دوران از زندگي.
سرانجام علي ـ عليه السّلام ـ راز دروني خويش را بر ملا ساخت و گفت مي‎داند كه مادرش هنگام وضع حمل دنيا را بدرود گفته است و بانوئي كه وي را مواظبت و نگهداري مي‎كند يكي از كنيزان مي‎باشد. علي ـ عليه السّلام ـ از عطوفت و مهرباني او به شگفت آمد زيرا دانست، با اينكه فرزند حقيقي او نيست بيش از حد معمول از او پرستاري مي‎كند از اين رو به حال او دقت كرده و سخت متوجه او گرديد و حقشناسي كرد.
علي ـ عليه السّلام ـ پيش خود احساس كرد كه بايد نسبت به كنيزان ديني بر‎ گردن داشته باشد كه هر‎گاه موفق شود آن را ادا كند.

احترام به نامادري:
امام سجاد ـ عليه السّلام ـ مادرش را به هنگامي كه نوزادي بيش نبود از دست داد: از اين رو، بانويي پرستاري آن حضرت را بر‎عهده گرفت و به عنوان نامادري در حفظ آن حضرت كوشيد، امام سجاد ـ عليه السّلام ـ وقتي كه بزرگ شد، با نامادري‎اش در يك كاسه غذا نمي‎خورد. شخصي از آن حضرت پرسيد:
«با اينكه شما مادرت (نا مادريت ) را دوست داري، چرا در يك كاسه با او غذا نمي‎خوري؟».
آن حضرت در پاسخ فرمود: «من دوست ندارم كه دستم به لقمه‎اي سبقت گيرد كه چشم مادرم به آن سبقت گرفته است، آن گاه نسبت به مادرم جفا‎كار گردم».[6]
به راستي وقتي آن حضرت به نامادري اين گونه احترام مي‌گذاشت مقام مقدّس مادر چقدر ارج و ارزش در پيش او دارد.

پی نوشت ها:
[1] . شيخ مفيد، الارشاد: چاپ كنگره شيخ مفيد، قم. 1413ق، ج 2، ص 137.
[2] . مسعودي، اثبات الوصية، چاپ نجف، بي‎تا ص 143.
[3] . سليم بن قيس هلالي، كتاب سليم، انتشارات الهادي قم: 1415ق، ص 924، حديث 69.
[4] . تقة الاسلام كليني، الكافي، داراكتب الاسلاميه تهران، 1365ش، ج 1، ص 304.
[5] . شيخ مفيد، الارشاد، پيشين، 1413 ق، ج 2، ص 137.
[6] . محمد باقر مجلسي، بحارالانوار مؤسسه الوفاء بيروت، 1404ق، ج 46، ص 93.