صبر و انتظار فرج و ترک شتاب نسبت به امر خدا

باب - 11 (روایاتی در مورد آنچه از صبر و خودداری و انتظار فرج و ترک شتاب نسبت به امر خدا و تدبیر او که شیعه بدان امر شده است)

1- ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود:
«پدرم- امام باقر علیه السّلام- به من فرمود: ناگزیر آتشی از ناحیه آذربایجان زبانه خواهد کشید که هیچ چیز در مقابلش نتواند ایستاد، چون چنین شود خانه نشین باشید (بی طرف بمانید) و تا آنگاه که ما در خانه نشسته ایم شما نیز خانه نشین باشید و چون کسی که از طرف ما حرکت می کند فعّالیت خود را آغاز کرد به سوی او بشتابید (به هر نحو ممکن) اگر چه بر دست و زانو. به خدا سوگند گوئی هم اکنون به او می نگرم که میان رکن و مقام به فرمانی جدید از مردم بیعت می گیرد، فرمانی که بر عرب سخت گران است، و (پدرم) فرمود:
وای بر سرکشان عرب از شرّی که روی نموده است».
2- ابو الجارود از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است گوید:
به آن حضرت عرض کردم: «مرا دستوری فرمائید، پس فرمود: ترا به پرهیزگاری سفارش می کنم و نیز به اینکه خانه نشین باشی و در گردهمائی و جمع این مردم شرکت و فعّالیّتی نکنی، و از آنان که از ما خاندان خروج می کنند دور باش که آنان چیزی به دست ندارند و به چیزی هم نائل نمی شوند، بدان که بنی امیّه را حکومتی است که مردم توان بازستاندنش را ندارند و برای اهل حقّ دولتی است که چون فرا رسد خداوند زمامش را به هر کس از ما خاندان بخواهد می سپارد، پس هر کس از شما آن را دریافت، نزد ما در مقام بلند خواهد بود و اگر پیش از آن دولت وفات یافته باشد خداوند برایش نیکی خواسته است. بدان که هیچ گروهی برای برطرف ساختن ستم یا عزّت بخشیدن دینی قیام نمی کند مگر اینکه مرگ و گرفتاری دامنگیرش می شود، تا اینکه جمعیّتی به پا خیزند که با رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در بدر بوده اند که کشتگانشان به خاک سپرده نشود و به خاک افتادگانشان از زمین برداشته نشود و زخمیانشان درمان نگردد، عرض کردم: آنان کیانند؟ فرمود: فرشتگان».
3- ابو الجارود گوید:
شنیدم امام باقر علیه السّلام می فرمود: «کسی از ما خاندان نیست که به دفع ستمی یا فراخواندن به سوی حقّی برخیزد مگر اینکه گرفتاری دامنگیرش می شود تا آنگاه که جمعیّتی که در بدر حضور داشته قیام نماید، که کشتگانش به خاک سپرده نشود و زخمیانش درمان نگردد، عرض کردم: منظور [امام باقر علیه السّلام ]چه کسانی است؟ فرمود: فرشتگان-».
4- حارث بن عبد اللَّه اعور همدانیّ گوید: امیر المؤمنین علیه السّلام بر منبر کوفه فرمود:

«چون خاطب هلاک شود و صاحب زمان روی برتابد و دلهائی باقی بماند که زیرورو گردد [پس ]پاره ای از آنها دلهائی پر خیر و برکت و پاره ای بی خیر و برکت باشند، آرزومندان هلاک شوند و از هم گسیختگان پراکنده شوند و مؤمنان بر جای بمانند و چقدر اندک اند سیصد نفر یا چیزی بیشترند، جماعتی به همراه ایشان خواهند جنگید که همراه رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در روز بدر جنگیدند، نه کشته می شوند نه می میرند».
معنی فرمایش امیر المؤمنین علیه السّلام که: «صاحب عصر روی گرداند» مراد آن حضرت صاحب ناپیدای همین زمان است که به خاطر تدبیر خداوند که واقع شده از دیدگان این مردم روی برتافته است، سپس می فرماید: «و دلهائی به جای بماند که پاره ای پر خیر و برکت و بعضی بی خیر و برکت است» و مراد از آن، دلهای شیعیان است که در این غیبت و سرگردانی دگرگون می شود، پس هر که از آنان بر حقّ پایدار باشد (مخصب) پرخیر و برکت و هر که از حقّ به گمراهی و گفتار باطل گراید (مجدب) بی خیر و برکت است، پس امیر المؤمنین علیه السّلام فرموده: «آرزومندان هلاک گردند» این نکوهش آنان است و آنان کسانی اند که در امر خدا شتاب جوئی می کنند و در مقام تسلیم نیستند و این مدّت را طولانی می پندارند پس قبل از آنکه فرجی ببینند می میرند آنگاه خداوند از اهل صبر و تسلیم کسی را که بخواهد به جای می گذارد تا به مرتبه شایسته اش برساند و آنان مؤمنان و افرادی با اخلاص اند و تعدادشان اندک است که آن حضرت شماره آنان را سیصد نفر و یا بیشتر فرموده است، افرادی که بواسطه نیروی ایمان و درستی یقینشان خداوند برای یاری ولیّ خود و جنگیدن با دشمن خویش به آنان اهلیّت عطا فرموده است، و آنان همان گونه که در روایت آمده، به هنگام مستقرّ شدن آن حضرت در مقرّ حکومتی خود و سر آمدن جنگ، نمایندگان و حکمرانان منصوب از طرف آن حضرت در روی زمین خواهند بود. سپس امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: «به همراه آنان جماعتی می جنگند که همراه رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در بدر جنگیده اند، نه کشته می شوند و نه می میرند» منظور او این است که خدای عزّ و جلّ این سیصد و چند نفر اصحاب خالص حضرت قائم علیه السّلام را به وسیله فرشتگان روز بدر یاری می فرماید و آنان نیروی رزمی آن حضرت اند، خداوند ما تفرقه که در زمان غیبت دامنگیر شیعه می شود چندان که بر حقیقت امر کسی باقی نمی ماند جز همان تعداد اندک که امامان علیهم السلام آن را وصف فرموده اند)
را از کسانی قرار دهد که اهلیّت یاری دینش را در رکاب ولیّش به آنان عطا فرموده، و در این مورد با ما چنان رفتار کند که او را سزا است.
5- ابو المرهف گوید:
امام صادق علیه السّلام فرمود: «محاضیر (اسبان تندرو در مسابقه) هلاک شدند، گوید: عرض کردم محاضیر چیست؟ فرمود: همان شتابجویان (که خواستار شتاب و زودتر فرا رسیدن امر خدا از موعد مقرّر آن شدند) و مقرّبون (کسانی که قائلند فرج نزدیک است) نجات یافتند، و قلعه بر پی ها و میخهایش استوار ماند، خانه های خود را باشید (فعّالیّتهای سیاسی نکنید و بی طرف بمانید) که غبار فتنه به زیان کسی است که آن را برانگیزد، هیچ گاه آنان برای شما گرفتاری و مصیبتی تدارک نمی بینند مگر اینکه خداوند مشغولیّتی برای آنان پیش می آورد، مگر کسی که خود متعرّض ایشان شود (خود خویشتن را دم تیغ آنان دهد)».
6- ابو بکر حضر می گوید:
«من و أبان بر امام صادق علیه السّلام وارد شدیم و این مقارن با زمانی بود که پرچمهای سیاه در خراسان ظهور کرده بود، عرض کردیم: نظر شما چیست؟ آن حضرت فرمود: در خانه های خود بنشینید، هر گاه دیدید ما بر مردی گرد آمده ایم شما نیز با سلاح به یاری ما برخیزید» (به سوی ما بشتابید).
7- علیّ بن اسباط بواسطه یکی از یارانش از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود:
«زبانهایتان را نگاه دارید و در خانه های خود بنشینید که هرگز کاری که مخصوص شما باشد دامنگیرتان نشود بلکه همگانی باشد و همواره زیدیّه سپر بلای شما باشند».
8- عبد الرّحمن بن کثیر گوید:
روزی خدمت امام صادق علیه السّلام بودم و مهزم اسدی نیز نزد آن حضرت بود و گفت: «خداوند مرا فدایت کند این امر [که منتظرش هستید ]کی واقع خواهد شد که [بر ما ]بسیار به درازا کشید، پس آن حضرت فرمود: [ای مهزم ]آرزومندان خطا کردند و شتابجویان هلاک شدند و آنان که در مقام تسلیم اند نجات یافتند و به سوی ما باز خواهند گشت».
9- عبد الرّحمن بن کثیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده در باره این آیه که می فرماید:
«امر خداوند به زودی فرا رسد در آمدنش شتاب نکنید» آن حضرت فرمود: آن امر ما است، خدای عزّ و جلّ امر فرموده که در مورد آن شتاب نشود تا آنکه [خداوند ]او را با سه [لشکر ]یاری فرماید که عبارتند از: فرشتگان، مؤمنان و هراس، و خروج آن حضرت همانند هجرت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله است و این برابر فرمایش خدای تعالی است که: «همچنان که پروردگارت تو را به حق و راستی از خانه ات به در آورد».
10- صالح بن میثم و یحیی بن سابق از امام باقر علیه السّلام روایت کرده اند که آن حضرت فرمود:
«اصحاب محاضیر (تندروان) هلاک شدند و مقرّبون (که فرج را نزدیک می شمارند) نجات یافتند و قلعه بر میخها و پی های استوارش پابرجا ماند، همانا پس از اندوه و تنگدلی گشایشی شگرف خواهد بود».
11- ابو خالد کابلیّ گوید:
علیّ بن الحسین علیهما السّلام فرمود: «دوست می داشتم رهایم می گذاشتند (آزاد بودم) با مردم سه کلمه سخن می گفتم سپس خداوند هر گونه اراده می فرمود در باره من رفتار می کرد، امّا عهدی با خدا بسته ایم که صبر پیشه کنیم، و بعد این آیه را تلاوت فرمود: وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ (و خبر آن را پس از مدّتی البتّه خواهید دانست) و نیز کلام خدای تعالی را تلاوت فرمود: وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ- الآیه» (و حتما شما از زخم زبان آنان که پیش از شما بر آنان کتاب آسمانی نازل شده و از مشرکین آزار فراوانی خواهید دید و اگر صبر کنید و پرهیزگار باشید همانا آن سبب نیرو و موفّقیت در کارها است».
12- ابو الطّفیل گوید:
امام باقر علیه السّلام از پدر خویش علیّ بن الحسین علیهما السّلام روایت فرموده که ابن عبّاس کسی را نزد علیّ بن الحسین علیهما السّلام فرستاد تا معنی این آیه را بپرسد که: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا (ای اهل ایمان در کار دین پایدار باشید و یک دیگر را به پایداری سفارش کنید و مراقب مرزتان باشد) پس علیّ بن- الحسین علیهما السّلام خشمگین شد و به سئوال کننده فرمود: دوست می داشتم آن کس که تو را به این امر گسیل داشته خود بدان پرسش با من روبرو می شد، سپس فرمود: آیه در باره پدرم و ما خاندان نازل شده است و مراقبت از آن مرز (پایگاه) که بدان مأموریم هنوز فرا نرسیده است و در آینده ای نزدیک ذرّیّه ای از نسل ما که وظیفه آن را به عهده دارد بوجود خواهد آمد، سپس فرمود: بدان که در صلب او- یعنی ابن عبّاس- سپرده ای است که برای آتش دوزخ آفریده شده، در آینده نزدیک اقوامی را دسته دسته از دین خدا خارج خواهند ساخت و زمین با خونهای جوجه گانی از جوجه گان آل محمّد رنگین خواهد شد، آن جوجه گان که بی موقع و نابهنگام قیام می کنند و چیزی را که می طلبند بدان نخواهند رسید ولی آنان که اهل ایمانند مراقب بوده و صبر می کنند و یک دیگر را به بردباری سفارش می نمایند تا خداوند حکم فرماید و او بهترین حاکمان است».
13- برید بن معاویة العجلی در باره این فرمایش خدای عزّ و جلّ که می فرماید:
«اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا» از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: یعنی صبر کنید بر انجام واجبات الهی و پایداری کنید در برابر دشمنان و مراقب امامتان [که به انتظارش هستید ]باشید».
14- جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود:
«مثل خروج قائم ما خاندان مانند خروج رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله است، و مثل آن کس که از ما خاندان قبل از قیام قائم بپا خیزد بسان جوجه ای است که پرواز کند و از آشیانه خود فرو افتد و کودکان با آن به بازی پردازند (دستخوش بازیچه کودکان شود)».
15- علاء به سیابه از امام صادق علیه السّلام روایت کرده آن حضرت فرمود:
«هر کس از شما که به حال انتظار بر این امر از دنیا رود همانند کسی است که در سرا پرده خاصّ امام قائم باشد».
16- ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که روزی آن حضرت فرمود:
«آیا شما را از چیزی آگاه نکنم که خداوند بدون آن هیچ عملی را از بندگان نمی پذیرد؟ عرض کردم: بفرمائید، فرمود: گواهی دادن بر اینکه هیچ معبودی جز خدا نیست و اینکه محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بنده [و فرستاده ]او است، و اقرار به هر آنچه خداوند امر فرموده و ولایت برای ما و بیزاری از دشمنان ما- یعنی ما امامان بخصوص- و تسلیم شدن به آنان و پرهیزگاری و کوشش و خویشتن داری و چشم به راه قائم علیه السّلام بودن، سپس فرمود:
همانا ما را دولتی است که هر گاه خداوند بخواهد آن را بر سر کار می آورد، سپس فرمود: هر کس که بودن در شمار یاران قائم شادمانش سازد باید به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهیزگاری و خلق نیکو رفتار کند و اوست منتظر، پس اگر اجلش برسد و امام قائم علیه السّلام پس از درگذشت او قیام کند، بهره او از پاداش کسی است که آن حضرت را دریافته باشد، پس بکوشید و منتظر باشید، گوارا باد شما را ای جماعتی که مشمول رحمت خدا هستید».
17- جابر بن یزید از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود:
«تا آسمان و زمین ساکن است شما نیز ساکن و بی جنبش باشید- یعنی بر هیچ کس خروج نکنید- که کار شما پوشیدگی ندارد، بدانید که آن نشانه ای از جانب خدای عزّ و جلّ است نه از جانب مردم، بدانید که آن از آفتاب روشن تر است و بر نیکوکار و زشت کار پنهان نخواهد ماند، آیا صبح را می شناسید؟ امر شما همانند صبح است که پنهان ماندن در آن راه ندارد».
بنگرید- خدایتان رحمت کند- بدین ادب آموزی از سوی امامان علیهم السّلام و نیز به فرمان آنان و آئین ایشان در مورد صبر و خودداری و چشم به راه بودن برای فرج و گشایش و نیز یاد نمودن ایشان از نابود شدن محاضیر (تند روان) و شتابجویان (خواستاران زود فرا رسیدن) و دروغ گفتن آرزوکنندگان، و تسلیم شوندگان به بیان ایشان در مورد [چگونگی ]رهائی یافتن و ستودن و به نیکی یاد کردن ایشان از بردباران پابرجا و استوار، و تشبیه امامان علیهم السّلام ایشان را از حیث پایداری به پابرجائی قلعه بر میخهایش بنگرید، پس- خدایتان رحمت کناد- به ادب آموزی ایشان ادب آموخته و مهذّب شوید و دستورشان را گردن نهید و به گفتارشان تسلیم باشید و از آئین ایشان در نگذرید و از آن جمله نباشید که خواسته دل و شتاب هلاکشان ساخته و حرص و افزون طلبی آنان را از مسیر حقّ و طریق نورانی و درخشان منحرف ساخته است.
خداوند ما و شما را بدان چه در آن سلامت و امن از گزند فتنه است موفّق بدارد و بر بینش نیک پابرجایمان دارد و به منّ و احسان خویش ما و شما را بر پیمودن راه راستی که به رضای او می انجامد و نتیجه اش جای گرفتن در بهشت او به همراه برگزیدگان و خالصان اوست وادارد.