نوروز از دیدگاه دین مبین اسلام / مقارنات اسلامی با نوروز ما ايرانيان

عيد نوروز از آداب و آئين هاي باستاني در نزد ايرانيان به شمار مي رود. اين روز، روز اول فروردين است که ايرانيان و برخي از کشورهاي همسايه و جهان در اين روز به مناسبت اولين روز سال و آغاز سال هجري شمسي جشن مي گيرند:[1] يعقوبي و برخي ديگر از مورخين و منجمين درباره اين روز همان حرف ابوريحان را گفته و اين روز را عيد بزرگ ايرانيان نام نهاده اند، از مراسم اين روز عيدي دادن و هديه دادن است که مردم به شاهان و بزرگان تقديم مي کردند، و گاهي نيز بزرگان به مردم هديه مي کردند.[2]
پس از آمدن اسلام به ايران و ايجاد رابطه فرهنگي ميان ايرانيان و مسلمانان معاصر پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و پس از آن از جمله آداب و رسومي که مورد توجه واقع شد، اين روز بود. مردم ايران به رسم ديرينه به بزرگان خود از جمله به پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هديه اي دادند، چنان که از ابن عباس نقل شده در اين روز به حضور پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در جام سفيد رنگ پر از حلوا آوردند، حضرت فرمود اين چيست؟ گفتند امروز روز نوروز است. پرسيد که نوروز چيست؟ گفتند عيد بزرگ ايرانيان است، حضرت درباره نوروز جملاتي گفت که از آنها فهميده مي شود اين روز قرين با مناسبت هايي در گذشته و روز مهمي بود، که به برخي از موارد اشاره مي شود:
1. در اين روز خداوند هزاران مردم را پس از مرگشان زنده نمود و بر آنها باران بارانيد.
2. اين روز روزي است که سليمان پيامبر بر تحت پادشاهي نشست.
3. در اين روز فرشته اي بنام پيروز ارواح را براي آفرينش مردم حرکت داده (آغاز آفرينش انسان).
4. اين روز بهترين ساعات خورشيد و بهترين روزهاست.
5. اين روز، نوروز، نام خداوند است ظاهرا آيه ...کلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ[3] خداوند در هر روز در مواهب و بخشش هاي جديد و تازه اي به بندگان خود مي بخشد. از امير مؤمنان نقل شده، در تفسير اين آيه که خداوند هر روز چيزهاي تازه اي مي آفريند که وجود نداشته است؛ «... و من احداث بديع لم يکن...».
يعني خداوند متعال نوآوري هاي فراوان از نعمت ها و موجودات دارد، علاوه بر اين که آفريدگان در استمرار وجود به قدرت لايزال او وابسته اند، علاوه بر آن آفرينش هاي جديدي در حال آفرينش هستند.[4]
مرحوم علامه طباطبايي نيز در تفسير اين آيه فرموده، منظور درخواست آسمانيان و زمينيان از خداوند است، که نيازهاي خود را به زبان و غير زبان از خداوند مي گيرند؛ از جمله وابستگي وجودي از حضرت حق دارند،[5] يعني پايدار بودن وجودشان از خداوند است.
از اين تفاسير مي توان يافت که حديث مذکور درست است که نوروز را از نام خداوند و از اوصاف جل جلاله گرفته اند، چون خداوند هر لحظه نو آفرين است و هر روزي که پروردگار متعال به آفرينش نو مي پردازد، علاوه بر اين که حيات نو به هستي و موجودات مي دهد؛
از زبان ائمه نيز مقارناتي درباره نوروز ذکر شده که قابل توجه است. که در ادامه آنها ذکر مي گردد.
6. آغاز حيات در هستي.
7. روز پيمان گرفتن خداوند از مؤمنان براي اظهار عبوديت و اقرار به ولايت ائمه ـ عليهم السلام ـ
8. در برخي از روايات اين روز را روز فرج و پيروزي حضرت صاحب الامر مهدي موعود ـ عليه السلام ـ ناميده اند که در اين روز خداوند او را بر تمام گمراهان پيروز خواهد فرمود:
9. گفته شده در اين روز باد آغاز به وزيدن گرفت و آفريده شده شايد حکمت بادي بودن بيشتر اين روزها همين مسئله باشد، که زمين را از خواب زمستاني بيدار مي کند.
10. آغاز رويش گل ها در زمين را نيز به اين روز نسبت داده اند.
11. هم چنين گفته شده خورشيد در اين روز آفريده شده و آغاز به تابش نموده است.[6]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ رساله نوروزيه، رسول جعفريان، چاپ شده در مجموعه کتاب هاي ميراث مکتوب مراجعه شود.
2ـ رساله نوروزيه، سيد عزيز الله امامت کاشاني.
ایرانیان، پیش از اسلام، نخستین روز بهار را جشن می‌گرفتند و از آن به عنوان عید یاد می کردند و امروزه نیز به عنوان یک جشن و نماد همبستگی ملی از آن تجلیل می شود و این جشن پیام آور نوشدگی سال، مرگ زمستان، رویش دوباره طبیعت و سمبل خروج انسان از حالت خمودگی، تنبلی و همراه شدن با طبیعت برای حیات اجتماعی دوباره و ایجاد تغییر و تحول درونی و بیرونی است.
ایرانیان از قدیم الایام با خانه تکانی، نظافت، پوشیدن لباس نو و هدیه دادن به کودکان، عیادت از سالمندان و بیماران به استقبال این تحول می‌روند. پس از ورود اسلام به ایران، اسلام نه تنها با این روز مخالفت نکرد بلکه آن را گرامی داشت و از آن تجلیل کرد و از نوروز به روزی که خداوند از بندگانش پیمان گرفت که تنها او را بپرستند و برای او شریکی قرار ندهند و روزی که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در غدیر خم برای امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ بیعت گرفت و روزی که قائم با کارگزارانش ظهور می کنند و بر دجال پیروز می شوند یاد می کند و برای آن اعمالی مانند غسل، نماز، روزه، ... ذکر کرده است.
از علی بن خنیس نقل شده که می‌گوید در نوروز خدمت امام صادق ـ علیه السلام ـ رفتم فرمود امروز را می شناسی؟ گفتم روزی است که عجم ها آن را بزرگش دارند و به هم هدیه می دهند امام علی ـ علیه السلام ـ فرمودند به کعبه ای که در مکه است این شیوه برای امری دیرین است که برایت تفسیر می کنم. بعد فرمودند در نوروز بود که خداوند از بندگانش پیمان گرفت که او را بپرستند و برای او شریکی قرار ندهند نوروز همان روزی است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در غدیر خم برای امیر المومنین ـ علیه السلام بیعت گرفت و اقرار به ولایت او کردند و روزی است که قائم ما با خاندان و با کارگزارانش ظهور کند و بر دجال پیروز شود و هیچ نوروزی نیاید جز این که ما در آن توقع فرج داریم زیرا آن روز از روزهای ماست که عجم او را نگه داشتند و شما او را گم کردید و بعد به علی بن خنیس فرمودند چون نوروز شد غسل کن و پاکیزه ترین لباس ها را بپوش و به بهترین بوها خود را خوشبو کن و در آن روزه بدار و بعد از فراغت از نماز ظهر و عصر و نافله های آن چهار رکعت نماز بجا بیاور....[7]
با وجود این که روایاتی در باب نوروز ذکر شده و مراسمی که غالبا در این روز انجام می­شود در روایات به آنها سفارش شده است وهابیون به اسم اسلام با برگزاری این مراسم مخالفت می‌کنند و این امر را بدعت، و کفر و حرام می دانند و پیروان خود را از تبریک گفتن، رفتن به زیارت گاهها، دادن هدیه نوروز به زوج های جوان و حاضر بودن اعضای خانواده در منزل را در شب عید منع می‌کنند. در حالی که بدعت چیزی است که در دین وارد نشده را جزء دین قرار دادن و آن را مقدس شمردن است و کسانی که این روز را جشن می گیرند اولا آن را جزء دین نمی دانند و ثانیا آیا اعمالی مانند قرآن خواندن، دعا خواندن دسته جمعی، صله رحم، دید و بازدید از اقوام و خویشان، رفتن به محل های زیارتی، مسافرت کردن، محبت کردن به دیگران، عیادت از سالمندان و بیماران، که در اسلام به آنها سفارش شده است بدعت است؟ اگر چنین باشد دیگر چیزی از اسلام باقی نمی ماند و باید خیلی از مسائل را با این دیدگاه کنار بگذاریم.[8]
البته ذکر چند نکته در باب نوروز لازم است:
1. نوروز دارای دو جنبه مثبت و منفی می باشد و آنچه مورد تأیید اسلام است جنبه های مثبت آن می باشد مانند، نظافت، پوشیدن لباس نو، صله رحم، درس خداشناسی و معاد گرفتن، عیادت سالمندان و بیماران، محبت به کودکان، هدیه دادن، رفع کدورت ها، احسان به والدین و اقوام، ولی جنبه های منفی آن مثل انجام امور خلاف دین، اسراف، شهوت پرستی و بزه کاری ها، مسافرت های گناه آلود، شکستن محدویت های محرم و نامحرم، تفریح های ناسالم و غیر شرعی، چشم و هم چشمی ها، که در همه زمان ها و مکان ها مذموم است و مورد تأیید اسلام هم نمی باشد.
2. اطلاق کلمه عید برای نوروز از دیدگاه اسلام درست نمی‌باشد و نوروز جزء اعیاد اسلامی نیست و اعمالی که برای آن ذکر شده به قصد ورود، محل تأمّل و اشکال است ولی می توان این اعمال را به قصد رجاء و مطلوبیت انجام داد.[9]
3. عید واقعی بندگان صالح خداوند روزی است که در آن معصیت پروردگار نباشد[10] و نیز در اسلام فقط عید فطر، عید قربان، و عید غدیر به عنوان عید دینی و مذهبی پذیرفته می باشد. لذا به بهانه عید، نباید معصیت خدا را انجام داد که از شایع ترین این معصیت ها اسراف، چشم و هم چشمی ها، تعویض مبلمان و اساس منزل، خرید لباس های فاخر و گران قیمت .. را می توان نام برد که از آنها باید پرهیز شود ولی در عین حال گرامی داشت این روز از نظر دین مبین اسلام به عنوان یک جشن ملی هیچ مشکلی شرعی ندارد و آن گونه که وهابی ها می پندارند موجب بدعت و شرک و امثال اینها نمی شود چه این که بسیاری از رسم و رسومات ملی که با معصیت و گناه ملازم نباشد از نظر دین اسلام انجام آنها مانعی ندارد.

---

• [1]. ابوريحان بيروني، آثار الباقيه عن القرؤن الخاليه، ترجمه علي اکبر دانا سرشت، تهران، چاپ سوم، امير کبير، 1363ش، ص290.
• [2]. يعقوبي، تاريخ ترجمه آيتي، تهران، علمي فرهنگي، 1374ش، ج1، ص216 ـ 218.
• [3]. الرحمن / 29.
• [4]. مکارم شيرازي، ناصر و ديگران، الامثل کافي، تفسير کتاب الله، قم، مدرسه امام علي بن ابي طالب، 1421ق، ص397 ـ 398.
• [5]. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي، 1374ش،ج19، ص153.
• [6]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، بيروت، دارالوفاء، 1402ق، ج56، ص9، ح52.
• [7]. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ناشر داراحیاء التراث العربی، بیروت، مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، اعمال روز نوروز. ج56، ص119.
• [8]. عید نوروز و گردشگری از دیدگاه اسلام، یدالله نفری، قم، ص65.
• [9]. اجوبه الاستفتائات، سید علی الخامنه ای، ج2، ص131، س390 و 391.
• [10]. نهج البلاغه، محمد دشتی، حکمت 428.
• مرکز مطالعات و پاسخ گويي به شبهات