عدم همراهی محمد حنفیه و ابن عباس با امام حسین(ع)

پاسخ: درباره اينكه چرا محمد بن حنفيه، برادر و امام زمانش را در كارزار كربلا ياري نكرد، سخنان بسياري گفته شده است. ما در اينجا به برخي از اين دلايل اشاره مي كنيم و به اختصار به آنها خواهيم پرداخت. اين دلايل عبارتند از:
1- محمد بن حنفيه در هنگام قيام كربلا بيماري بود.
2- وي از جانب امام حسين(ع) مامور انجام كاري شده بود.
3- علت عدم حضور ايشان در كربلا اين بود كه امام ايشان را مكلف به همراهي با خود نكردند.
4- كهولت سن محمد حنفيه.
5- قرار نداشتن نام محمد در لوح محفوظ شهداي كربلا.[1]
همه موارد فوق كه از سوي برخي نويسندگان مطرح شده مورد تاييد نمي‌باشند زيرا دلايلي بر رد آن‌ها در دست است به عنوان مثال:
هيچ كدام از نويسندگاني كه مدعي شده‌اند محمد بن حنفيه در هنگام حادثه كربلا بيمار بوده است سخن خود را به منابع معتبر قبل از خود ارجاع نداده‌اند. گذشته اينكه اگر بيماريي محمد را در آن هنگام رنج مي داد در گفتگويي كه ميان امام و محمد بن حنفيه بيان شده است،[2] از آن ذكري به ميان مي آمد در صورتي كه نه حضرت امام حسين(ع) و نه خود محمد حرفي مبني بر بيماري به ميان نياورده اند.
ماموريت يافتن او از جانب امام نيز از اين جهت بود كه وقتي امام هيچ انگيزه اي از جانب محمد، مبني بر همراهي اش ملاحظه نفرمود او را در مدينه گمارد تا حوادث و حركات يزيد را به ايشان گزارش دهد. در بعضي كتاب ها آمده است كه بعد از قبول نكردن امام براي ماندن در مكه يا تغيير مسير حركت از كوفه به يمن: بغض در گلوي محمد بن حنفيه شكست. امام حسين (ع) دريافت كه محمد بن حنفيه مي خواهد در مدينه بماند. پس گفت: اي برادر ، خداوند تو را پاداش نيك دهد كه نصيحت كردي و به صواب ارايه طريق نمودي. من تصميم دارم به مكه بروم. برادران و پسران برادرانم و يارانم با من هستند. نظر آنان و كار آنان، نظر و كار من است. اما تو در مدينه بمان و چشم من در اين شهر باش.
البته نمي توان كناره گيري محمد بن حنفيه از جهاد را امري پسنديده تلقي كرد. او فرصتي داشت كه مثل عباس و عون و... تا خود را به نهضت عاشورا پيوند زند و ستاره اي درخشنده در آسمان شهيدان كربلا باشد.
اما واقعيت اين است كه امام زمان او، امام حسين(ع) آنچنان سرشار از كرامت و عزت با او برخورد مي كند كه گويي در مدينه ماندن محمد بن حنفيه، خود يك ماموريت جهادي و ويژه است. (تنقيح المقال، ج2، ص388).
در مورد مكلف نشدن محمد از جانب امام نيز بايد گفت امام هيچ گاه و در هيچ جاي سفر پر مخاطره شان از مكه تا كربلا هيچ كس را مكلف به همراهي با خود نكرد حتي در شب عاشورا از ياران خود درخواست مي كنند كه جان و مال خويش را از اين حادثه به سلامت دربرند.
بعضي نويسندگان در توجيه عدم همراهي محمد حنفيه در حادثه كربلا كهولت سني محمد را ذكر كرده اند اما نمي توان اين موضوع را صادق دانست چرا كه به روايت تاريخ محمد در دوران خلافت ابوبكر به دنيا آمد و خلافت ابوبكر در سال 11 هجري بوده است. اين در حالي است كه امام حسين در سال 4 هجري ديده به جهان گشوده است با اين اوصاف محمد حدود 7 سال از حضرت امام حسين(ع) كوچك تر است، پس موضوع كهولت سن نيز منتفي است چرا كه در حادثه كربلا افرادي چون حبيب بن مظاهر بودند كه به مراتب از محمد مسن تر بودند.
لذا نيامدن محمد بن حنفيه به كربلا را تنها شايد بتوان به خاطر اجازه امام مبني بر ماندن او در مدينه ذكر كرد كه آنهم به خاطر اكراه خود محمد بن حنفيه براي همراهي با امام بوده است.

عبدالله بن عباس
از مجموع اسناد و شواهد تاريخي برمي‌آيد كه نابينايي، مانع اصلي حضور او در كربلا بوده است. بسياري از منابع تاريخي نوشته‌اند كه وي در اواخر عمرش، يعني از پيش از وقوع حادثة كربلا نابينا شده بود.[3]

[1] . باقر شريف قرشي، حيات الامام حسين بن علي، ج2، ص260؛ ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج4، ص16، طبري، تاريخ الامم و الملوك، ج4، ص253
[2] . كه به نقل از ابن اعثم، كتاب الفتوح، ج5، ص22؛ طبري، تاريخ الامم و الملوك، ج 4، ص 253؛ ابن طاووس، اللهوف علي قتلي الطفوف، ص127-130.
[3]. ابن‌سعد، الطبقات الكبري الطبقة الخامسة، ج1، ص136. نيز ر.ك: مسعودي، مُرُوج الذَّهَب، ج2، ص435؛ ابن‌قتيبه دينوري، المعارف، ص73؛ ابن‌عبدالبر قرطبي، الاستيعاب، ج3، ص70؛ سيد‌بن‌طاووس، سعد السعود، ص285؛ ابن‌اثير‌، اُسْدُ الْغابَة، ج3، ص190؛ شيخ طوسي، اختيار معرفه الرجال، ص56ـ57؛ مامقاني، تنقيح المقال، ج2، ص191؛ ابن‌رسته، الاعلاق النفيسه، ص278.