شلیک به فضای ذهنی کودکان‌‌ ایرانی

(بسم الله الرحمن الرحیم)

امروز تقریبا برای بسیاری از  مردم این معنا مشخص گردیده که اسباب بازی کودکان تنها یک وسیله سرگرمی نیست و این کالا علاوه بر اینکه کودک و نوجوان ما را سرگرم می کند وسیله موثری برای تاثیر بر اخلاق، رفتار و شکل گیری شخصیت اوست.

* اسباب بازی ابزار موثر در سبک زندگی

اگرچه گاهی ما به جهت روزمرگی و گرفتاری ها این تاثیرات را فراموش می کنیم ولی وقتی از شخصی در این باره سوال کنید او به شما خواهد گفت که ار تاثیرات فرهنگی یک اسباب بازی روی فرزند خود مطلع است و آن را یکی از موارد موثر در سبک زندگی می داند.

علیرغم این، حساسیتی که امروز مردم و دولت باید در این مورد مهم نشان دهند وجود ندارد.

این مورد از آنجا نگران کننده است که بیشتر اسباب بازی های موجود در بازار «وارداتی»  و حامل فرهنگ کشور سازنده است که بعضا هیچ قرابتی با ما ندارند؛ اسباب بازی هایی که بر ارزش ها، هنجارها و نوع پوشش فرزندان ما تاثیر می گذارند.

* 80 درصد اسباب بازی های موجود در کشور خارجی است

در حال حاضر نزدیک به 80 درصد اسباب بازی های موجود در کشور خارجی است و این رقم به جهت تاثیر این کالا بسیار نگران کننده است.

بیش از 30 درصد از کل فروش اسباب بازی ها مربوط به عروسک ها است که حدود 70 درصد آن ها وارداتی هستند. ضمن اینکه از این 30 درصد تولید داخل نیز حدود 45 درصد آن کپی برداری از کارهای وارداتی است که هیچ شباهتی به فرهنگ ما ندارد.

* باربی، سربازان آمریکایی در خاک کشورهای دیگر

با کمی دقت متوجه می شویم که طی سالهای اخیر شکل و حجم عروسک های وارداتی وسیله ای برای ترویج سکس، شکل پوشش، تبلیغ شکلی از اندام، موسیقی های مبتذل و خصوصا رقص هستند و اگر عروسکهای موزیکال تا دیروز حجم کمی از عروسک های در دست بچه ها را تشکیل می داد امروز دیگر کمتر عروسکی را می یابید که موزیکال نباشد و صاحب خود را به «رقص» ترغیب نکرده و او را آرزومند داشتن اندام شبیه خود نکند.

این مورد به خصوص درباره عروسک های باربی بسیار مشهور شده بطوریکه «باربی» در فرهنگ لغات عده زیادی از مردم معادل واژه «زیبایی» و «اندام متناسب» شده است؛ عروسکی که نه به گفته ما بلکه به اذعان بسیاری از کارشناسان خارجی معرف و تبلیغ کننده فرهنگ آمریکایی و ارزش های آن است و امروزه نه تنها در ایران بلکه در بیش از 150 کشور جهان بیش از یک میلیارد آن به فروش می رسد و به نوعی سربازان آمریکا در خاک کشورهای دیگر هستند.

اهمیت این کالا در نظر ما زمانی شکل واقعی تری به خود می گیرد که بدانیم گردش مالی اسباب بازی در دنیا بیش از 70 هزار میلیارد دلار است که حدود 70 میلیون دلار آن( حدود 50 میلیون دلار از مبادی رسمی و حدود 20 میلیون دلار به صورت قاچاق) مربوط به ایران است که البته با احتساب تولید داخل چیزی حدود 80 میلیون دلار حجم بازار اسباب بازی در کشورمان است که این رقم نشاندهنده جایگاه این کالا در خانواده های ایرانی است.

* اولین اقدامات دولت برای مواجهه با بازار اسباب بازی

اسباب بازی بعنوان یک کالای فرهنگی از بدو تولد تا حساس ترین سنین رشد فکری و فرهنگی کودک با او همراه است. جالب اینکه امروزه این کالا از دنیای کودکان به وسیله رفع مشکلات روانی و جسمانی کهنسالان نیز ورود پیدا کرده و دامنه خود را گسترش داده است.

اما سوال مهمی که در این مورد وجود دارد این است که حجم ورود و تاثیرگذاری ما در این حوزه به چه میزان است؟

سال 1358 به علت محاصره اقتصادی ما توسط آمریکا و غرب، شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را در ارتباط با صرفه‌جویی ارزی به تصویب رساند که واردات قریب به 300 قلم کالای اساسی به کشور ممنوع شد. از جمله این اقلام که لوازم آرایشی، بهداشتی، چینی‌آلات و وسایل تزئینی بود، واردات اسباب بازی نیز ممنوع و از وزارت بازرگانی کد صفر گرفت.

علی‌رغم اینکه واردات اسباب بازی ممنوع شد، ولی به دلیل تغییر و تحولات فرهنگی، رونق این صنعت در کشور یک رشد تصاعدی پیدا کرد و طی 10 سال نزدیک 250 برابر افزایش یافت.

به همین دلیل علی‌رغم درگیر ما در جنگ و محاصره اقتصادی، قاچاق اسباب بازی به کشور روز به روز رونق پیدا ‌کرد و تبدیل به یکی از مشاغل پر سود برای قاچاقچیان شد.

برای مقابله با این اتفاق، واردات اسباب بازی در سال 1381 آزاد شد تا سامانی به این وضعیت داده شود درصورتیکه دو نسل از این عدم توجه آسیب دیده بودند.

* تشکیل شورای نظارت بر اسباب بازی

اما این روند کماکان ادامه یافت و در مدیریت کلان کشور به اسباب بازی در حد یک کالای سرگرم کننده صرف نگاه شد در صورتیکه در همان سالها بالاترین آسیب تربیتی، اخلاقی و روانی در حوزه دختربچه‌ها از موضع عروسک‌ها بود.

در قدم بعدی در سال 1377 در شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه شورای نظارت بر اسباب بازی تصویب شد و برای اولین بار در تاریخ و نظام فرهنگی کشور یک نهاد رسمی در این مورد شکل گرفت که تا قبل از آن نبود.

به این شکل دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب بازی واردات اسباب بازی را ممیزی کرد.

اما علیرغم ایجاد این شورا، مشکلات هنوز پابرجا بود و شورای نظارت بر اسباب بازی فقط ضوابطی را اعلام می نماید که جلوی حادترین موارد نظیر عروسک های خیلی بد پوش  را می گیرد. یعنی هیچ گونه استانداردی برای ورود اسباب بازی از نظر فرهنگی وجود ندارد.

* صدا و سیما بزرگترین گروه مرجع برای خانواده ها در تهیه اسباب بازی

بر طبق نظرسنجی ها هنوز صدا و سیما بزرگترین گروه مرجع برای خانواده ها در تهیه اسباب بازی است و نقش آن در مقایسه با دیگر گروههای مرجع مثل مهدکودک و بعضا مدارس غیر قابل رقابت است . صدا وسیما از طریق مستقیم یعنی تبلیغ اسباب بازی و از طریق غیر مستقیم یعنی معرفی شخصیت های کارتونی بیشترین تاثیر را بر بازار مصرف داخلی دارد. مثلا عروسک های کلاه قرمزی، پسرخاله و تابه تا سالها در بازار، قابل رقابت با انواع خارجی خود بودند و امروز هم عروسک های شکرستان علی رغم قیمت بالای آن محبوب بچه هاست و این نشان می دهد که شخصیت های کارتونی «تلویزیون» بیشترین طرفدار را بین بچه ها دارند.

تلویزیون نشان داده به راحتی می تواند در جلب نظر کودکان به شخصیتهای ایرانی نقش ایفا کند. سازمانها و ارگانهای دیگر هم می توانند این روند را تکمیل کنند ولی مشکل اینجاست که اساسا به غیر موارد استثنا کاری در این مورد صورت نگرفته است.

تنها گذاشتن اعداد و ارقام کنار هم و عنوان این مطلب که صنعت اسباب بازی چین و آمریکا و اروپا جهان را تسخیر کرده دردی را در این عرصه از ما دوا نمی کند.

امروز دختران ما دوست دارند مانند باربی لباس بپوشند، آرایش کنند و اندامشان را مثل آن درآورند یا پسران ما شب ها خواب بن تن و اسپایدرمن را میبینند.

* تربیت آینده سازان کشور را به دست کارخانه دارهای بزرگ خارجی سپرده ایم

همین ها اتفاقا مظاهر ملموس «سبک زندگی» است؛ همان چیزی که هم اکنون همه در تکاپوی برگزاری سمینار و دادن بیلان کاری درباره آن هستند و تنها چند هفته دیگر اصل آن هم فراموش می شود.

دستگاههای مسئول البته اسباب بازی را جدی نگرفته اند وگرنه در حدود بیست و چند سال گذشته همه فعالیت ها به این موارد محدود نمی شد.

وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، حوزه هنری، کانون فکری و شورای فرهنگ عمومی باید در این عرصه پاسخگو باشند که چه اقدامی برای میهمانان ناخوانده خانه های ما کرده اند.

جالب اینکه تولید کننده نیز به جهت احاطه بازار توسط این اجناس مجبور به کپی کردن همین شخصیت ها شده و به دلیل تولید بالا این کالا در خارج از ایران و به تبع آن قیمت تمام شده کمتر، کارخانه دار داخلی هم نمی تواند در این عرصه رقابت کند.

موارد متعددی وجود دارد که ما توانسته ایم در این حوزه موثر باشیم ولی دستگاههای مرتبط گزارش دهند که اصولا چه کرده اند که ما باید منتظر نتایج آن باشیم؟

به این شکل بهترین و موثرترین سالهای عمر آینده سازان کشور را به دست کارخانه دارهای بزرگ خارجی سپرده ایم تا آنها فرزندانمان را تربیت کنند.

• منبع: فارس