تقریر برهان مظهر جامع بر وجود امام‌ زمان چگونه است؟

ابن‌ترکه در «تمهیدالقواعد» بر ضرورت وجود امام حی در هر زمان، به دلیلی به نام «برهان مظهر جامع» تمسک کرده است که ما آن را به‌طور خلاصه در ضمن مقدماتی این‌گونه تقریر می‌کنیم:
۱. انسان کامل دارای مقامی است که هیچ موجودی از موجودات جهانِ امکان، هم‌سان آن نیست؛
۲. ذات واجب، به هیچ‌وصفی حتی وصف اطلاق محدود نمی‌باشد؛ بنابراین اطلاق، وصف ذات نبوده بلکه عنوان آن می‌باشد. اما اولین تعین و ظهور او همان وحدت حقیقی است که دارای دو چهره واحدیت و احدیت می‌باشد؛
۳. هویت مطلقه خداوند چون در مقام ظهور، احکام وحدت بر آن غلبه دارد، لذا کثرت نه‌تنها مقهور بلکه محو می‌گردد.

نتیجه
چون در وحدت ذاتی، مجالی برای اسمای تفصیلی نیست؛ زیرا که تفصیل نحوه‌ای از کثرت است و هرگونه کثرتی در آنجا مقهور است و در مظاهر تفصیلی‌ای که در عالم خارج ظاهر می‌شوند و از اجزای عالم اکبر شمرده می‌شوند، احکام کثرت، غالب بر وحدت و احکام آن است، یعنی وحدت ذاتی در این مظاهر، ظهوری ندارد، پس فرمان الهی مقتضی صورتی اعتدالی است که در آن وحدت، ذاتی و یا کثرت امکانی بر یکدیگر غلبه نداشته باشد، تا آنکه بتواند برای حق، مظهری ازجهت اسمای تفصیلیه و وحدت حقیقیه آن باشد و آن صورت اعتدال که از عدالت کبرا برخوردار است همان انسان کامل است که احاطه بر جمیع مراتب مطلقه ذاتی و مقیده کونی دارد و از یک‌سو به واحدیت که در دایره عالم الوهیت و فوق آن است، مرتبط است و از دیگرسو به عالم طبیعت وابسته است.[۱]

---

_{پی‌نوشت‌ها
۱. تمهیدالقواعد، ابن‌ترکه، ص172؛ تحریر تمهیدالقواعد، آیت‌الله جوادی آملی، صص548ـ555.}