تبلیغات ویژه
تبلیغات متنی
(بسم الله الرحمن الرحیم)
مشرق از شرق (بر وزن قمر) و شرق، به معني طلوع آفتاب است و اصل آن به معني روشن شدن ميباشد؛ شرق اسم مكان و به معني محل طلوع ميباشد.
مغرب از غرب به معني دور شدن است و مغرب محل غروب و دور شدن ميباشد. غروب آفتاب عبارت است از دور شدن و پنهان شدن آفتاب از نظرها.[1]
در آيات قرآن مجيد، گاهي تعبير (مشرق و مغرب) به صورت مفرد آمده است مانند «و لله المشرق و المغرب»؛[2] مشرق و مغرب از آن خداست.
و گاهي به صورت تثنيه آمده است: مانند «رب المشرقين و رب المغربين»؛[3] پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب.
و گاهي به صورت جمع آمده است: مانند: «فلا اقسم برب المشارق و المغارب»؛[4] سوگند به پروردگار مشرقها و مغربها.
هر يك از اينها اشاره به نكتهاي است و آن اينكه خورشيد، هر روز از نقطه تازهاي طلوع و در نقطه تازهاي غروب ميكند، بنابراين به تعداد روزهاي سال مشرق و مغرب داريم. از سوي ديگر، در ميان همه مشرقها و مغربها، دو مشرق و دو مغرب ممتاز است كه يكي در آغاز تابستان، يعني حداكثر اوج خورشيد در مدار شمالي و يكي در آغاز زمستان يعني حداقل پايين آمدن خورشيد در مدار جنوبي است (كه از يكي تعبير به مدار رأس سرطان و از ديگري تعبير به مدار رأس جدي ميكنند).[5]
اين آيات در عين اينكه بر متعدد بودن محل طلوع و تابش آفتاب و محل غروب آن دلالت ميكنند، بر كروي بودن زمين نيز اشاره دارند، زيرا اگر زمين كروي باشد طلوع كردن و تابيدن آفتاب بر هر جزئي از اجزاي كره زمين مستلزم اين خواهد بود كه از جزء ديگر آن غروب بكند و در اين صورت تعدد مشرقها بدون هيچ گونه تكلف و زحمت روشن و واضح ميگردد. ولي در غير كروي بودن زمين تعدد مشرقها و مغربها كه از آيه استفاده ميگردد قابل درك و فهم نميباشد.[6] زيرا جسم مسطح بيش از يك شرق و يك غرب ندارد. فقط جسم كروي است كه هر نقطه آن يك طرف مشرق و طرف ديگر مغرب است، و هر قسمتي كه در مقابل آفتاب واقع شود، شروق آفتاب از آنجاست، در صورتي كه در جاي ديگر غروب كرده است. همچنين اختلاف افقها دلالت بر كرويت زمين ميكند و آنرا مشارق و مغارب متعددي است.[7] چنانكه از حضرت امير المؤمنين -عليه السلام- روايت شده كه فرمود: خورشيد سيصدو شصت مشرق و سيصدو شصت مغرب دارد، از آن نقطهاي كه امروز طلوع كرد ديگر طلوع نميكند تا سال بعد در همان روز.[8]
از احاديث و خطبهها و دعاهايي كه از پيشوايان ديني ما نقل شده است، اين مطالب به روشني استفاده ميگردد، از امام صادق-عليه السلام- نقل شده است كه فرمود: «در يكي از سفرها مردي با من هم سفر گرديد، او هميشه نماز مغرب را پس از تاريكي شب و نماز صبح را قبل از طلوع صبح در تاريكي آخر شب ميخواند؛ ولي من بر خلاف او رفتار ميكردم و نماز مغرب را در موقع غروب و نماز صبح را در موقع فجر بهجا ميآوردم. او به من گفت: تو نيز به مانند من رفتار كن، زيرا آفتاب پيش از آنكه از افق سر زند بر ديگران طلوع كرده است و آنگاه كه از ما غروب ميكند، هنوز در پارهاي از افقها ناپديد نگرديده است.
امام صادق -عليه السلام- فرمود: من به وي گفتم كه در طلوع و غروب آفتاب، هر قوم و ملتي بايد از افق خود پيروي كنند و طبق آن وظايف و مراسم مذهبي خويش را انجام دهد نه طبق افق ديگران.»
در اين روايت آن مرد به اختلاف و تعدد مشرقها و مغربها كه از كرويت زمين به وجود ميآيد اشاره ميكند و امام صادق-عليه السلام- نيز در اين باره گفتار وي را تصديق مينمايد، سپس حكم مسأله را بيان نموده و او را به اشتباهش متوجه ميسازد.[9]
تعبير «فلا اقسم رب المشارق و المغارب»، ممكن است به مشرقها و مغربهاي مختلف مكاني اشاره داشته باشد؛ چرا كه كرويت زمين سبب ميشود كه به تعداد مناطق روي آن، مشرق و مغرب وجود داشته باشد؛ يا اشاره به مشرقها و مغربهاي زماني باشد، زيرا ميدانيم كه حركت زمين به دور آفتاب سبب ميشود كه هرگز دو روز پشت سر هم خورشيد از يك نقطه طلوع و غروب نكند.
اين تفاوت مشرقها و مغربها كه با نظم بسيار دقيق و حساب شدهاي انجام ميگيرد، از يك سو سبب پيدايش فصول چهار گانه سال با آن همه بركات ميشود و از سوي ديگر، باعث تعديل حرارت و برودت و رطوبت در سطح زمين ميگردد؛ همچنين زندگي انسانها و حيوانات و گياهان را سرو سامان ميبخشد كه هر يك از اينها آيتي از آيات خدا و نشانهاي از نشانههاي اوست.[10]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آيت الله خويي، شناخت قرآن، تلخيص محمد صادق نجفي و هريس ، صص104-94، قم، مدينه العلم، 1402ق.
2. آيت الله سبحاني، قرآن و معارف عقلي، صص 66-63
3. آيت الله مكارم، تفسير نمونه، ذيل آيات (اعراف، 137)، (صافات، 5)، (معارج، 40)، (بقره، 11).
4. مكارم شيرازي، در جستجوي خدا، صص 221 -195.
پي نوشت ها:
[1]. قرنشي، سيد علي اكبر، احسن الحديث، قم، واحد تحقيقاتي اسلامي، چاپ اول، 1366، ج 1، ص 220.
[2]. بقره/115.
[3]. رحمن/17.
[4]. معارج/40.
[5]. مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ ششم، 1368، ج 25، صص 45 -46.
[6]. خويي، ابوالقاسم، البيان، قم، انتشارات انوار المهدي، چاپ هشتم، 1401ق، ص 76-75.
[7]. ميرزا خسروي شاهزاده، علي رضا، تفسير خسروي، تهران، انتشارات اسلاميه، 1397، ج 5، ص 382.
[8]. طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني، قم، انتشارات جامعه مدرسين، 1363، ج 2، ص 36.
[9]. خويي، ابوالقاسم، البيان، قم، انتشارات انوار المهدي، چاپ هشتم، 1401ق، ص 76 -75.
[10]. مكارم شيرازي، ناصر، پيام قرآن، قم، مطبوعاتي هدف، چاپ سوم، 1371، ج 21، ص 194.
- لینک کوتاه این مطلب
»
اندیشه قم
تاریخ انتشار:29 تیر 1394 - 20:25
مطالب مرتبط...
نظر شما...
