نگاهی به برنامه‌های «کوک» و «آپارات» در بی‌بی‌سی فارسی +تصاویر

 دنیای فیلم و موسیقی و عناصر آن، از جمله محبوب‌ترین موضوعات مخاطبان شبکه‌­های ماهواره­ای­ و تلویزیون را تشکیل می­‌دهند. به همین دلیل، برخی شبکه‌های ماهواره‌ای کل موضوع و برنامه‌های خود را به موسیقی یا فیلم اختصاص می‌دهند.

بی‌بی‌سی فارسی یکی از این شبکه­‌های ماهواره­‌ای است که در کنار مأموریت اصلی خود، در حوزه خبررسانی، برنامه‌هایی را با قالب فیلم و موسیقی در کنداکتور خود گنجانده تا بتواند مجموعه بیشتری از مخاطبان را در دایره بینندگان خود قرار دهد.

«کوک» از جمله برنامه­‌های هفتگی این شبکه فارسی زبان، درباره دنیای موسیقی است که به پخش رویدادهای مهم و جالب توجه در این عرصه می‌پردازد و پخش تازه‌ترین موزیک‌­ها و ویدئوهای روز بخش‌هایی از این برنامه را تشکیل می­‌دهد. در این برنامه، با خوانندگان و نوازندگان معروف و همچنین نوپای ایرانی، افغان و تاجیک گفت­‌وگو می‌شود، ترانه‌های‌شان پخش می‌شود و جدول پرطرفدارترین ترانه‌های هفته نیز ارائه می‌گردد. «کوک» براساس تکنیک الگوسازی، شلوغ‌نمایی و تمرکز بر مخاطب جوان فعالیت می‌کند؛ فضا، موسیقی و حتی آرایش و پوشش مجری برنامه نیز برای ارتباط با مخاطب جوان طراحی شده و امکان برقراری ارتباط با مخاطبان مسن را کمتر فراهم می‌کند.

«کوک» براساس تکنیک الگوسازی، شلوغ‌نمایی و تمرکز بر مخاطب جوان فعالیت می‌کند

بخشی از این برنامه به جوانان ایرانی اختصاص دارد که در حوزه موسیقی، در خارج از کشور فعالیت می‌کنند. در در این برنامه، نمایش وضعیت زندگی، کار و درآمد این افراد به گونه‌ای صورت می‌گیرد، که این قشر را افرادی موفق نشان می­‌دهد که بخش اعظم موفقیت آنها در خروج از کشور، و استفاده از فضای بی‌قید و بند غرب برای فعالیت در حوزه موسیقی فراهم شده است. همچنین، در این برنامه‌ سعی می‌شود حکومت ایران و فضای حاکم بر کشور را در تقابل با موسیقی و حتی رشد هنر نشان دهند و تنها راه موفقیت و شهرت را در خروج از کشور معرفی کنند. علاوه بر آن، موفقیت در حوزه موسیقی را فقط محدود به ورود ابتذال به این هنر نشان می­‌دهند، که شامل خوانندگی زنان، رقص و برگزاری کنسرت‌ در فضاهای بی‌بند و بار، برهنگی و عدم محدودیت در پوشش و استفاده از اشعار مبتذل، ولو بی محتوا، است. این درحالی است که نمونه‌های موفق عرصه موسیقی در کشور، که با رعایت اصول و قوانین مربوط به موسیقی در ایران فعالیت می‌کنند و با اتکا به جنبه‌های محتوایی، هنری و تکنیکی این هنر حتی شهرت بین‌المللی نیز پیدا کرده‌اند، سانسور می‌شود.

در «کوک» نمایش وضعیت زندگی، کار و درآمد این افراد به گونه‌ای صورت می‌گیرد که این قشر را افرادی موفق نشان می­‌دهد که بخش اعظم موفقیت آنها در خروج از کشور و استفاده از فضای بی‌قید و بند غرب برای فعالیت در حوزه موسیقی فراهم شده است

برنامه «کوک» همچنین می‌کوشد، در خلال توصیف چنین فضایی، فعالیت موسیقی در غرب را محیطی کاملاً شاد و با انگیزه برای مخاطبان این هنر ترسیم کند و این مسئله را در مقابل وضعیت موسیقی در ایران قرار دهد. نمایش نمونه‌­هایی از فعالیت فعالان موسیقی و آثار تولید شده در ایران نیز، محدود به آثار زیرزمینی و غیر قانونی است. در دل این توصیفات، و انتخاب گزینشی و هدفمند سوژه‌ها، گریزی غیرمستقیم به فضای سیاسی ایران نیز در این برنامه مشهود است. به این صورت­‌که، وقوع انقلاب در ایران به عنوان اصلی‌ترین مانع برای پیشرفت هنر موسیقی و به دنبال آن شادی در جامعه نمایش داده می‌شود؛ و در مقابل، آثار زیرزمینی و هرگونه تولید در این حوزه را، مدیون مقاومت جوانان ایرانی در برابر محدودیت‌های اعمال شده در نظام اسلامی ایران توصیف می­‌کند.

برنامه «کوک» فعالیت موسیقی در ایران را نوعی مبارزه سیاسی در برابر حکومت ایران نشان می‌دهد

برنامه «کوک» با پرداختن به این موضوع سعی دارد، تنها راه دستیابی به فضای باز در موسیقی را مقاومت در برابر محدودیت‌های اعمال شده در ایران معرفی کند و فعالیت موسیقی در ایران را نوعی مبارزه سیاسی در برابر حکومت ایران نشان دهد. به همین منظور، آثار سیاسی و ضد انقلابی و برخی نظرات سوژه‌های این برنامه، در خصوص مخالفت با نظام حاکم بر ایران، هیچ‌گاه از قلم نمی‌افتد و در این بین، بی‌بی‌سی با نمایش این برنامه خود را یک روایت‌گر بی‌طرف در حوزه موسیقی نشان می‌دهد که فقط نظرات سوژه‌های خود را منتقل می‌کند!

نقدی بر برنامه آپارات

مشابه این نگاه و رویکرد در حوزه موسیقی، در حوزه فیلم و مستند نیز، در برنامه‌ای به نام «آپارات» به وقوع می‌پیوندد. «آپارات» هم برنامه‌ای هفتگی است که آثار مستندسازان ایرانی، افغان و تاجیک را به نمایش در می‌آورد و به نقد و بررسی آن آثار می‌پردازد. این برنامه در وهله اول، در عین حال­‌که، سعی بر نمایش رویکردی غیر سیاسی و کاملاً فنی و هنری دارد، با انتخاب گزینشی آثار تولید شده در ایران، افغانستان و تاجیکستان به تریبونی برای آثار و محصولات زیر زمینی تبدیل شده است.

«آپارات» با انتخاب گزینشی آثار تولید شده در ایران، افغانستان و تاجیکستان به تریبونی برای آثار و محصولات زیر زمینی تبدیل شده است

موضوعات اجتماعی، اکثریت موضوعات مستندها و فیلم‌های نمایش داده شده در این برنامه را تشکیل می‌دهند که با دیدگاه سیاسی دولت انگلیس علیه کشورهای فارسی‌زبان و به خصوص ایران، هم‌خوانی دارد. موضوع عدم وجود آزادی برای زنان در ایران که گاهی در مقام مقایسه با زن غربی نیز مطرح می‌شود، از موضوعات اصلی یا فرعی، اما پرکاربرد این مستندها است. القای یأس و ناامیدی در میان جوانان به خصوص قشر تحصیل‌کرده ایران، القای عدم آزادی‌های اجتماعی، خفقان سیاسی و محدودیت‌های حاصل از جامعه دینی و مذهبی از دیگر موضوعاتی هستند که محور مستندهای تولید شده این برنامه را درباره ایران تشکیل می‌دهند. مستندهای گزینش شده در برنامه‌ «آپارات»، غیر از انتخاب یک موضوع محوری که عموماً به تعریف یک چالش، محدودیت یا مصیبت در جامعه اسلامی ایران می‌پردازد، نماهایی مشخص و جهت‌دار از جامعه ایران را نمایش می‌دهد که تقریباً در همه فیلم‌ها و مستندها وجه اشتراک دارند. سیاه‌نمایی از جامعه و فضای سیاسی و آینده نسل جوان، القاء مشکلات و سختی‌های اغراق‌آمیز در جامعه ایران و... از جمله این موارد هستند. این مستندها، حتی از نمایش تصاویر زیبا و مدرن از شهرهای ایران به شدت پرهیز می‌کنند تا به هیچ عنوان روایت‌گر موفقیت یا پیشرفت در ایران نباشند. این ویژگی مشترک باعث می‌شود در مستندهای پخش شده این برنامه هیچ‌گاه سوژه‌ای که روایتگر یک فرصت یا موقعیت برتر در جامعه ایران است، مشاهده نگردد و اساساً این نوع از فیلم‌ها و مستندها که روایتگر وضعیتی مطلوب از جامعه ایران است، در آپارات جایی ندارد.

القای یأس و ناامیدی در میان جوانان به خصوص قشر تحصیل‌کرده ایران، القای عدم آزادی‌های اجتماعی، خفقان سیاسی و محدودیت‌های حاصل از جامعه دینی و مذهبی از دیگر موضوعاتی هستند که محور مستندهای تولید شده «آپارات» را درباره ایران تشکیل می‌دهند

از دیگر اهداف قابل پیگیری در مستندهای پخش شده برنامه‌ «آپارات» را می‌توان در سیاست‌ها و مأموریت‌های کلان انگلیسی محول شده به شبکه بی‌بی‌سی فارسی جستجو کرد، که مواردی مانند دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی، گسترش اندیشه سکولاریسم، تغییر سبک زندگی ایرانی و اسلامی و معرفی سبک زندگی غربی به عنوان الگو و ترویج لاابالی‌گری و فساد اخلاقی به عنوان آزادی‌های اجتماعی، از جمله آنهاست.

«آپارات» به عنوان یک برنامه مدعی نقد و بررسی فیلم از نگاه هنری، از سوی دیگر، به شدت درگیر موضوعات و مسائل سیاسی است که این مسئله در انتخاب مستندها و فیلم‌های نمایش داده شده در این برنامه متجلی شده است. به عنوان مثال، هم‌­زمان با برگزاری انتخابات در افغانستان و دقیقاً زمانی که دولت انگلیس در حال فعالیت و تبلیغات رسانه‌ای برای پیروزی جریان یا نامزدی خاص برای دستیابی به اهداف سیاسی خود در این کشور بود، این برنامه نیز به نوبه خود مانند دیگر بخش‌های بی‌بی‌سی، با گزینش مستندهایی درباره جامعه افغانستان و القائات سیاسی و اجتماعی هماهنگ با خواسته‌های سیاسی غرب در این کشور، قصد کمک در دستیابی به اهداف غرب را در این کشور داشت. پخش مستند­هایی با موضوع جامعه افغانستان طی چند هفته متوالی و در برهه‌ای نزدیک به یک تحول سیاسی در افغانستان، از شواهد این ادعاست که در مورد جامعه ایران نیز کاربرد داشته است.

«آپارات» به عنوان یک برنامه مدعی نقد و بررسی فیلم از نگاه هنری، از سوی دیگر، به شدت درگیر موضوعات و مسائل سیاسی است که این مسئله در انتخاب مستندها و فیلم‌های نمایش داده شده در این برنامه متجلی شده است

بخش مهم دیگر، اما کوتاه «آپارات»، اجرای این برنامه توسط مجری با کمک برخی میهمانان یا عوامل تولید مستند است که با یک مقدمه کوتاه برای جهت دادن به فکر بیننده آغاز می‌شود؛ و در پایان نیز نقدی به ظاهر هنری و فنی ارائه می­‌شود که هدف آن، هدایت بیننده برای دریافت خطوط مطلوب بی‌بی‌سی از مستند پخش شده است.

برنامه‌های هنری شبکه بی‌بی‌سی فارسی، از قبیل «کوک» و «آپارات»، ضمن آنکه همان رویکرد سیاسی این شبکه انگلیسی فارسی زبان را علیه جمهوری اسلامی و جامعه ایران دنبال می‌کنند، اما در ظاهر، حکایت از تمرکز بر موضوعات فرهنگی و اجتماعی و اندیشه‌ای دارند که عموماً کمتر حساسیت و مقاومت مخاطب ایرانی را برمی‌انگیزانند.