ملاک و دلیل اعتبار و اعتقاد به امام‌زاده‌ها چیست؟

(بسم الله الرحمن الرحیم)

خلاصه پرسش

ملاک و دلیل اعتبار و اعتقاد به امام‌زاده‌ها چیست؟

پرسش

من می‌خواستم راجع به امام‌زاده‌ها و اعتقاد به آن بپرسم و اگر سایت یا مطلب کاملی باشد، استفاده کنم؟

پاسخ اجمالی

مراد از امام زاده، فرزند یا فرزند زادگان ائمه اطهار (ع) است ولی در عرف به محل قبر آن بزرگواران امامزاده گفته می شود.

در روایات زیادی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) وارد شده است که اولاد و فرزندان پیامبر اکرم (ص) را اکرام کنید که در این کار ثواب و پاداش زیادی است.

احترام به فرزندان پیامبر اکرم (ص) شامل احترام به آنان در بعد از رحلتشان، احترام به مزار و مدفن آنها و زیارت و تعمیر و نظافت و عطرافشانی چنین مکان هایی است.

البته باید همواره به دو نکته توجه داشته باشیم: 1. سفارشات مربوط به احترام و اکرام ذریه پیامبر اکرم (ص) تنها شامل اولاد واقعی آن حضرت آن هم در صورتی که در طول حیات و زندگی خود از سیره و روش پیامبر جدا نشده باشند می شود.

2. امروزه بعضی از افراد سودجو به دروغ مکان هایی را به عنوان امامزاده معرفی می کنند که اگر جلو چنین سوءاستفاده هایی گرفته نشود ضربه بزرگی به دین وارد خواهد آمد.

مرحوم محدث قمی (ره) فرموده اند: برای اینکه امامزاده ای دارای اعتبار و احترام باشد باید دو نکته روشن باشد: 1. انتساب به یکی از امامان (ع). 2. علاوه بر انتساب باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا ثابت شده باشد. در غیر اینصورت فقط به عنوان قبرستان مسلمین در آنجا فاتحه ای خوانده می شود و در هر صورت بی احترامی به امامزاده های معروف کار صحیحی نیست.

پاسخ تفصیلی

مراد از امام زاده، فرزند یا فرزند زادگان ائمه اطهار (ع) است که اولاد با واسطه ی پیامبر اکرم (ص) هستند، ولی در عرف به محل دفن آنها، نیز امامزاده گفته می شود. (از باب ذکر حالّ و اراده محّل).

در روایات زیادی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) رسیده است که اولاد و فرزندان پیامبر (ص) را اکرام کنید.[1] پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کسی که اولاد مرا اکرام کند به تحقیق مرا اکرام کرده است.[2]

امام رضا (ع) فرمودند: نظر کردن به فرزندان ما عبادت است. شخصی از آن حضرت پرسید: آیا نگاه کردن به آن دسته از فرزندان شما که امام هستند عبادت است؟ حضرت فرمودند: بلکه نگاه کردن به تمام فرزندان پیامبر (ص) عبادت است، مادامی که از راه و روش آن حضرت جدا نشده باشند و به گناهان آلوده نشده باشند».[3]

احترام به فرزندان پیامبر اکرم (ص) و ذریه آن حضرت هم شامل احترام در زمان حیات آنها می شود و هم احترام بعد از رحلت آن بزرگواران را در بر می گیرد. این دستور اسلام است که می فرماید: «قبور اموات خود را زیارت کنید و بر آنان سلام بفرستید،...».[4]

یکی از راه های احترام و اکرام آن دسته از فرزندان پیامبر اکرم (ص) که از دنیا رفته اند، احترام به مدفن و مزار آنان است.

بنابراین تعمیر کردن، تمیز کردن، عطرافشانی و ... چنین مکان هایی نوعی احترام به صاحبان این قبرهاست زیرا موجب عظمت صاحبان آنها و رغبت بیشتر مردم به رفت و آمد در چنین مکان هایی می شود[5].

در اینجا لازم است به نکته ای که در روایات اشاره شده بود عنایت بیشتری شود و آن اینکه تمام این سفارشان مربوط به فرزندان واقعی آن حضرت، یعنی کسانی که بدون واسطه یا با واسطه از صلب پیامبر اکرم (ص) هستند و در طول زندگی خود هیچ گاه از راه و روش و سیره آن حضرت جدا نشده اند.

نکته دیگر اینکه امروزه بعضی از افراد سودجو و فرصت طلب به دروغ مکان هایی را به عنوان امام زاده و بقعه متبرکه معرفی می کنند که گاهی حتی هیچ قبری در آنجا وجود ندارد یا اگر قبوری وجود دارد مربوط به اولاد پیامبر(ص) نیست در این موارد باید دقت لازم بشود تا جلو سوء استفاده چنین افرادی گرفته شود.

با توجه به این دو نکته وظیفه ما در رابطه با امامزاده ها معلوم می شود که آیا به تمام امامزاده ها باید احترام گذاشت یا نه؟ مرحوم محدث قمی (ره) در این باره می فرماید: اولاً باید نسب امامزاده معلوم باشد یعنی در کتب مربوط به این فن نسبت او با یکی از امام ها روشن شده باشد. ثانیاً علاوه بر انتساب به امام باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا از نظر تاریخ و رجال ثابت باشد. هر جا که این دو موضوع جمع شد مثل حضرت عبدالعظیم (ری)، حضرت معصومه (قم)، حضرت سید محمد (بین راه سامراء)، حضرت شاهچراغ (شیراز) و ... رعایت احترام آنان لازم و زیارتشان ثواب زیادی دارد. اما اگر این مطلب روشن نبود، انسان تنها می تواند به عنوان قبرستان مسلمانان فاتحه و قرآنی بخواند و از خدا برای کسانی که در آنجا مدفونند طلب رحمت کند.

اما در هر صورت بی احترامی به امامزاده های معروف کار صحیحی نیست مگر جایی که ثابت شود اصل و اساس درستی ندارد که در این صورت هم بی احترامی صحیح نیست و کافی است به مردم گفته شود که این جا امامزاده ای مدفون نیست.[6]

[1] مستدرک الوسائل، ج 12، ص 376.

[2] همان.

[3] وسائل الشیعه، ج 12، ص 311.

[4] بحارالانوار، ج 79، ص 64.

[5] پرداختن به فواید زیارت مجال دیگری را می طلبد اما برای آگاهی از فوائد گریه و زیارت، نک: نمایه ی: گریه‏ى زائران بقیع، سؤال 171.

[6] نک:  CDپرس و جو، پاسخ مؤسسه اطلاع رسانی تبیان و در راه حق.