با نیکی به پدر و مادر به ثروت دنیایی و مقامات معنوی برسیم

یکی از مسائلی که اثر وضعی عجیبی در رزق مادی و معنوی انسان در همین دنیا دارد احترام و نیکی به پدرو مادر و همچنین دعای بر آمده از وجود آنها در حق فرزند است.  از حضرت آیت الله العظمی مرعضی نجفی خاطره ای نقل شده است که بیانگر این حقیقت است.

حجت الاسلام دارستانی در سخنرانی خود می فرمایند: آیت الله العظمی مرعشی نجفی کسی است که ۶۰ سال نماز شبش را در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها خواند. رئیس دفتر این عالم بزرگوار می گوید؛ یک بار به آقا گفتم: اجازه می دهید که دفتر را زود تعطیل کنم و بروم؟ چون پدرم آمده است می خواهم به دیدارش بروم. آقا بغض کرد و فرمود: خوش به حالت که پدر داری! قبل از این که بروی قصه من و پدرم را بشنو. حدوداً ده ساله بودم و در نجف بودیم که مادرم گفت: وقت نهار است به طبقه ی بالا برو و پدرت را صدا کن. دیدم پدرم روی کتابه ا خوابش برده است بین دو معادله مانده بودم اگر امر مادر را اطاعت کنم و پدرم را از خواب شیرین بیدار کنم پدرم ناراحت می شود [و اگر بیدار نکنم امر مادر را اطاعت نکرده ام] با خود گفتم کاری کنم که اگر پدرم بیدار شد ناراحت نشود. خم شدم و کف پای پدرم را بوسیدم در همین حال پدرم بیدار شد و این صحنه را که دید گریه اش گرفت و همان لحظه برایم دعا کرد که هرچه امروز دارم به خاطر همان چند دعای پدرم است.
 

در آیات و روایات بسیاری به نیکی و احسان به پدر و مادر توصیه شده است و حتی از گفتن کلمه «اف» یعنی کمترین اظهار ناراحتی در مقابل پدر و مادر نهی گردید است. به عنوان نمونه خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا  وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا ﴿اسراء/22-۲۳﴾ « و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى. و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خردى پروردند»

جایگاه و قدر و منزلت پدر و مادر در اسلام آنقدر بالاست که حتی نگاه با محبت به پدر و مادر عبادت شمرده شده است. رسول خد صلی الله علیه و آله: نظر الولد الی والدیه حباً لهما عبادة. (1) «نگاه از روی محبت به پدر و مادر عبادت است.»

در ادامه باید گفت وجود پدر و مادر در اسلام فرصتی بزرگ برای فرزندان است تا با محبت و نیکی به آنها رضایت الهی را به دست آورند و همچنین صاحب مقامات مادی و معنوی گردند چرا که نیکی به ایشان در همین دنیا اثرات مادی و معنوی بسیاری دارد. در مقابل باید مراقب بود تا با بدرفتاری بی توجهی کردار و گفتار ناشایست حتی به مقدار نگاه ناراحت کننده یا گفتن کلماتی مانند «اه اف و...» در مقابل آنها موجب نارضایتی پدر و مادر را فراهم نیاورد. امام علی علیه السلام در روایتی می فرماید: من احزن والدیه فقد عقهما. (2) «کسی که پدر و مادر خویش را غمگین سازد عاق والدین شده است.» یعنی حق آنها را رعایت نکرده است.

امام سجاد علیه السلام برای رعایت جایگاه پدر  و مادر در دعای 24 صحیفه سجادیه از خداوند متعال میخواهد: اللَّهم اجعلنی أَهابُهُما هیبةَ السلطان العَسُوف وأَبَرُّهما برَّ الاُمِّ الرءوف و اجعل طاعتی لوالدی و برّی بهما أَقَرَّ لعینی مِن رَقدَةِ الوَسنَان و أَثلَجَ لِصدری مِن شربَةِ الظَّمآن حتی أُوثِر علی هوای هواهُمَا و أُقَدِّمَ علی رضای رضاهُما واستَکثَرَ برَّهُما بی و ان قَلَّ واستَقِلَّ برِّی بهما و ان کَثُرَ(399).

«خداوندا! مرا چنان قرار ده تا از پدر و مادرم بترسم مانند ترسیدن از پادشاهی ستمکار و با آنان خوشرفتاری کنم مانند خوشرفتاری مادری مهربان. فرمانبرداری و خوشرفتاری با آنان را در نظرم از خواب برای خواب آلوده خوش تر؛ و از نوشیدن آب برای تشنه گواراتر گردان تا آرزوی آنان را بر آرزوی خود برگزینم و خوشنودی ایشان بر خوشنودی خویش مقدم دارم و نیکوییشان را درباره خودم هر چند اندک باشد بسیار شمارم و نیکویی خویش را درباره ایشان هر چند بسیار باشد اندک شمارم»

انسان در مقابل قدرت و اقتدار حاکم خوف دارد و سعی می کند کاری که خلاف نظر وی یا موجب تکدر خاطر او است ان ندهد. امام سجاد علیه السلام می فرمایند: خدایا! چگونه انسان از یک حاکم وحشت دارد و تصور هیبت او لرزه بر اندام او می اندازد چنان کن که من برای نگه داشتن حرمت پدر و مادرم چنین حالی داشته باشم و از طرف دیگر چگونه یک فرزند نزد مادر مهربان عزت دارد و محبوب مادر است والدین من را نزد من این گونه عزیز بدار.

خدایا! اطاعت پدر و مادر را برای من شیرین تر از بستر انسانی قرار ده که کم خوابیده است؛ زیرا برای انسانی که کم خوابیده چیزی شیرین تر و محبوب تر از یک بستر راحت نیست. بنابراین امام علیه السلام از خداوند می خواهد اطاعت والدین را بدین سان قرار دهد؛ مثل بستر برای آدم کم خوابیده که نیاز به خواب دارد؛ یعنی خدایا! چنان کن که برای خدمت گزاری به والدین؛ و اطاعت آنها در خود احساس نیاز کنم.

خدایا! اطاعت والدین را برای من گوارا قرار بده چنان که آب خنک را برای یک انسان عطشان محبوب و گوارا قرار می دهی؛ تا اطاعت و خواسته آنها را بر خواهش های نفس خود مقدم بدارم. خدایا! چنان کن که کارهای خوب و خدمات آنها در چشم من زیاد جلوه کند؛ اگرچه آن کارها کم و کوچک باشد و خدمات و نیکی های زیاد و طولانی مدت من در نظرم ناچیز جلوه کند.

در پایان باید به جوانان امروزی این نکته را گوشزد کرد که اگر تمام این سفارشات اسلام را با آنچه در فرهنگ غربی می بینیم مقایسه کنیم می بینیم که در فرهنگ غربی که مبلغ خودخواهی و لذت پرستی و خودپرستی انسان است احترام به پدر و مادر به این معنی جایگاهی ندارد بلکه فرزندان می‌توانند به خاطر اشتباهات پدر و مادر آنها را توبیخ کنند و بدرفتاری داشته باشند و حتی بعد از پیری و ناتوانی آنها را به خانه سالمندان بسپارند. امری که قطعا موجب ناراحتی پدر و مادر است و با ان آن حق آنها رعایت نشده است.

البته این بدان معنا نیست که فرزندان بر پدر و مادر حقی ندارند. بلکه از حقوق فرزندان این است که پدر و مادر با آنها رفتار محبت آمیز داشته باشند و آنها را درست تربیت کنند و نیازهای مادی و معنوی آنها را در حد وسعشان برآورده کنند و... . اما این وظایف برای پدر و مادر است و فرزندان نمی توانند به خاطر کوتاهی پدر و مادر در این وظایف با آنها بدرفتاری کنند و خود خداوند متعال حسابرس آنها خواهد بود. پس پدر و مادر وظیفه ای دارند و فرزندان هم وظیفه‌ای که البته رعایت آن باعث خیرات دنیوی و اخروی برای خودشان می‌شود.

1. تحف العقول ص 44؛ کشف الغُمّه ص 243؛ بحارالأنوار ج 72 ص 80.107 - بحارالأنوار ج 74 ص 45.

2. بحار الانوار ج 74 ص 64.