پوشش و عفاف حضرت فاطمه(س)

مقدمه
این بحث را با رعایت اختصار بیان می كنیم بدان خاطر كه بحث درباره پوشش و عفاف فاطمه - سلام الله علیها - كه اسطوره عفت و تقواست بسیار بیمورد به نظر می رسد. مگر ممكن است كه در این زمینه غفلت و جهلی باشد كه برای بیان و اثبات آن تلاشی لازم باشد؟
آیات متعدد قرآن در خانه پدر حضرت فاطمه - سلام الله علیها - نازل شده و امر به حجابش كرده - مگر ممكن است در این مورد غفلتی پدید آید - آنهم برای زنی كه ملكه اسلام والگوی مجسم یك بانوی اسلامی است؟ اینكه در عین حال راجع به آن سخنی به میان می آید بدان خاطر است كه:
اولاً سری مباحث مربوط به مكتب حضرت فاطمه - سلام الله علیها - كامل باشد و ثانیاً مرز پوشش و عفاف و حد روابط آزاد مرد و زن ازطریق آن تا حدودی روشن گردد و ثالثاً زن مسلمان بداند بانوی او كه حضرت فاطمه - سلام الله علیها - است چگونه زندگی می كرد و چگونه عمل می كرد و این درسی باشد برای آنها.
رمز حجاب و پوشش
بر طبق آیات قرآن وروایات سخن ازستر و پوشش زن است و براساس آنچه كه در سنت است اصل بر این است زن بگونه ای مشی و حركت داشته باشد كه در عرصه اجتماعی جز به ضرورت هنوز چشمگیر نداشته باشد و از پوششی برخوردار باشد كه حجم بدن و زیبائی او پیدا نشود و این همان مسأله ای است كه در جامعه تحت عنوان، حجاب مطرح است.
حجاب برای زنان بر خلاف تصور عده ای عامل مصونیت زن از نگاه های ناروا و پیشگیری از تبدیل شخصیت و ارزش وجودی او به كالای قابل مبادله است، ممكن است آن را از دیدی محدودیت بحساب آورند ولی این محدودیت برای حفظ مصالح عالیتری است كه در سایه آن شرافت و شخصیت زن محفوظ می ماند.
ساختمان وجودی مرد و زن بویژه در بعد طلب و تسلیم، و در جنبه پذیرش و رد، و یا در تصرف و انعطاف بگونه ای است كه این ستر و پوشش مصلحهً باید توسط زنان اعمال گردد و شوق طلب و دعوت مرد را بهمراه داشته باشد. در غیر این صورت حیات عاطفی و اجتماعی، و به دنبال آن حیات اقتصادی و شخصیتی زن در معرض خطر است و این مسأله ای است كه باید در مجلد دیگری مورد بررسی قرار گیرد. فی الجمله این نكته كفایت كننده را باید در نظر داشت كه صدور حكم حجاب از سوی پروردگار بدان خاطر نیست كه خدای خواسته باشد محدودیتی را برای زن و آزادی و بی بند و باری را برای مرد پدید آورد و یا بی جهت موجب مزیتی و فضیلیتی از فردی برای دیگران شود. اعتماد به امر و نهی حكیمانه خدا ریشه بسیاری از افكار و اندیشه های انحرافی را در این زمینه می زداید.
الگوی عفاف حضرت فاطمه - سلام الله علیها -
درمسأله پوشش و روابط مرد و زن در اسلام كیست كه از نظر الگوئی برتر از حضرت فاطمه - سلام الله علیها - باشد؟ آنچه كه او عمل كرد و موضع گرفت حجتی است برای همه زنان در جامعه اسلامی، باید سعی بر این باشد از حضرت فاطمه - سلام الله علیها - عقب نمانند و هم در مواردی از او جلو نزنند. حضرت فاطمه - سلام الله علیها - یك میزان و محك است، یك معیار و وسیله سنجش است.
اگر در گوشه و كنار جامعه انحرافی بچشم می خورد و اگر خدای نخواسته در جاهائی در كوچه و خیابانی از جامعه اسلامی زنان و دختران بی بند و باری حضور دارند بدان خاطر است كه یا دین را نمی فهمند و یا اطلاعات دینی درست به گوشش شان نخورده است و البته جمع كسانی كه این چنین اند و جداً از حیات الگوئی حضرت فاطمه - سلام الله علیها - بیخبرند اندك نیست.
این نكته مهمی است كه باید پیام حضرت فاطمه - سلام الله علیها - را به گوش ها رساند، افراد از منابع مطمئنی باید خبر بدست آورند كه او چگونه می زیسته و چه راه و روشی را در ارتباط با مردم اتخاذ می كرده است. یا حضور اجتماعیش چگونه بود و به چه صورتی با دیگران آمد و شد و سخن داشته است.
طرز فكر حضرت فاطمه - سلام الله علیها -
برای اینكه طرز فكر حضرت فاطمه - سلام الله علیها - در رابطه اش با مردان روشن گردد به سخن زیر توجه شود كه راویان آن متعدد و از جمله انس بن مالك از امیرالمؤمنین و دیگران است كه قبلاً از آن سخن گفتیم واینك هم مكرر می كنیم. علی - علیه السلام - فرمود نزد پیامبر بودیم و او در منبر بود. پرسید:
- اخبرونی ای شئ خیر للنساء؟ به من خبر دهید و بگوئید چه چیز برای زن از همه چیز بهتر است؟ هر كس سخنی گفت و به نتیجه ای منجر نشد. مردم درمانده و متفرق شدند. من به نزد حضرت فاطمه - سلام الله علیها - آمدم وسؤال پیامبر را تكرار كردم. حضرت فاطمه - سلام الله علیها - فرمود:
خیرللنساء ان لا یرین الرجال ولا یراهن الرجال - بهترین چیز برای زن این است كه آنها مردی را نبینند و مردی هم آنها را نبیند.[1] خبر را به پیامبر بردیم تحسین و تأكید كرد و حضرت فاطمه - سلام الله علیها - را در كنار گرفت و فرمود ذریه بعضها من بعض[2].
و یا در شب ازدواج حضرت فاطمه - سلام الله علیها - به هنگامی كه او به خانه شوهر رفت از پدرش پرسید تكلیف و وظیفه من وعلی در این خانه چیست؟ و پیامبر كارهای داخل خانه را به حضرت فاطمه - سلام الله علیها - سپرد وكارهای بیرون را به علی - علیه السلام - . حضرت فاطمه - سلام الله علیها - پس از تقسیم كار گفت جز خدا كسی نمی داند كه چقدر خوشحال شدم كه رسول خدا - صلی الله علیه و آله - مرا از مواجهه با مردان معاف نمود.[3]
در دیدار مردم او ضوابط پوشش را در رابطه با نامحرم كاملاً رعایت می كرد وسعی داشت از غیر محارم كناره گیری داشته باشد[4] و داستان ذیل این سخن را نشان می دهد. روزی پیامبر به عمران بن حصین فرمود: با من به دیدن فاطمه نمی آئی! عمران گفت چرا یا رسول الله مایل به دیدار او هستم و با هم به سراغ فاطمه - سلام الله علیها - رفتیم. در زدیم و پیامبر از فاطمه - سلام الله علیها - رخصت خواست و فاطمه - سلام الله علیها - اجازه ورود داد. رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمود كسی همراه من است آیا با او داخل شوم؟ فاطمه - سلام الله علیها - گفت جز پارچه ای پشمین وسیله ای برای پوشش و ستر خود ندارم. رسول خدا - صلی الله علیه و آله - دستور پوشش داد كه چنین و چنان خود را بپوشان تا وارد شویم فاطمه - سلام الله علیها - عرض كرد چیزی كه سرم را بپوشاند ندارم - پیامبر پارچه ای كهنه به همراه داشت كه با این پارچه سرت را بپوشان، و فاطمه - سلام الله علیها - خود را پوشاند وآنان وارد شدند.[5]
دامنه ستر و عفاف
دامنه عفاف او بمیزانی است كه حتی از فردی كور ونابینا حجاب می كند، ابن مكتوم بهمراه پیامبر بر حضرت فاطمه - سلام الله علیها - وارد شد. حضرت فاطمه - سلام الله علیها - خود را مستور كرد وكنار آنان آمد. دخترم او كور است و ترا نمی بیند چرا حجاب كردی؟ عرض كرد:
او مرا نمی بیند ولی من اورا می بینم اگر در پرده نباشم او بوی مرا استشمام می كند (كنایه از اینكه آن هم روا نیست) پیامبر فرمود گواهی می دهم كه تو پاره تن منی اشهد انّك بضعه مِنی[6]. همانگونه كه می ببینید حضرت فاطمه - سلام الله علیها - از جهت عفاف در كمال اوج است و زن مسلمان اگر بانوئی چون حضرت فاطمه - سلام الله علیها - دارد باید از او تبعیت كند نه دیگران.
آری،اینكه حدی كمتر از آن را مراجع تقلید و فقها اجازه دادند، بدان خاطر است كه عُسر و حرَجی در میان نباشد و كسی به خاطر احساس در بند بودن، خویشتن را گرفتار نبیند وگرنه برای آنكس كه خواستار حفظ عفت است و می خواهد همگام حضرت فاطمه - سلام الله علیها - باشد چاره ندارد جز آنكه اینچنین بیندیشد و عمل كند.
صورت جنازه حضرت فاطمه - سلام الله علیها -
حضرت فاطمه - سلام الله علیها - در امر ستر و عفاف حتی برای پس از مرگ خود در اندیشه بود. به اسماء كه محرم رازش بود فرمود: خوش ندارم بر جسد زن پس از مرگ جامه ای افكنند و حجم بدن را ورای جامه نمایان باشد در این باره چه می اندیشی؟ اسماء گفت در حبشه چیزی در مورد تابوت دیدم كه اینك صورت آن را بر تو نشان می دهم.
چند شاخه تر گرفت و آنها را خم كرد و به صورت عماری درآورد و متذكر شد كه جسد مرده را در دورن آن قرار می دهند و حجم بدن نمایان نمی شود. حضرت فاطمه - سلام الله علیها - آن را دید و پسندید و فرمود چیز خوبی است نقش زن و مرد در آن از هم متمایز نیست. و چون وفات یافتم تو مرا بشوی ونگذار كسی بر كنار جنازه ام بیاید و مرا در این گونه از تابوت گذارده (7) و در دنباله آن در برخی از روایات آمده است كه فاطمه - سلام الله علیها - فرمود: سترتنی سترك الله، مرا پوشانده ای خداوند تو را بپوشاند (و می گویند تابوت محمل گونه، از آن زمان پدید آمد).
زینت های آن حضرت
توصیه و دستور اسلامی این است كه زن خود را زینت كند ولی برای شوهر، متجمل باشد ولی در خانواده و برای همسر. و اسلام آن را یك وظیفه برای زن می داند و لذّات پدید آمده از آن را لذّاتی مشروع و حلال. در آنچه كه مربوط به بیرون است اسلام اصرار دارد كه زن متجمل نباشد، خود را به بوئی خوش نیاراید لباس شهرت نپوشد، در وسط خیابان راه نرود، از كفش و پای او صدائی برنخیزد و... و حضرت فاطمه - سلام الله علیها - این چینن بود و در تمام مدت عمر چنان عمل می كرد.
روایات ما سخن از این دارند كه حضرت فاطمه - سلام الله علیها - خود را برای همسر خویش آراست وحتی در یكی از جنگهای صدر اسلام كه علی بسلامت از جنگ باز می گشت حضرت فاطمه - سلام الله علیها - خود را آرایش كرد و به استقبال علی رفت، و این لذت حلالی است كه اسلام بر آن صحه گذارده و بانوی اسلام بدان عامل است و ما قبلاً در این مورد سخن گفته ایم.
در عین حال این سخن پیامبر - صلی الله علیه و آله - هم برای بیرون محیط خانه مطرح است كه فرموده بود:
« یا فاطمه ما من امراه تزینت حسنه»، ای فاطمه زنی نیست كه خود را بیاراید، «و خرجت من بیتها باحسن ملبوس»، ازخانه خود با زیباترین پوشش خارج شود، «حتی ینظر الیها الناس» و در پی آن در دید و منظر مردم قرار گیرد، « الا لعنها ملائكه السموات السبّع و الارضین» جز آنكه فرشتگان آسمان هفت گانه و زمین ها بر او لعنت فرستند، «و كانت فی غضب اللّه حتی تموت»، او هم چنان در خشم وغضب خداست تا بمیرد،«و یمور بها الی النار» و فرمان می دهد او را در دوزخ اندازند.
در عین حال در عین چنان پوشش و عفافی، زن می تواند به ضرورت نیاز جامعه و خودش حضور اجتماعی داشته باشد، از حق خود و خانواده، و از حق شرافت جامعه و اسلام دفاع كند. پوشش و ستر مانع حق گوئی و حق طلبی، و حتی مانع كار و تلاش نیست، حضرت فاطمه - سلام الله علیها - در عین چنان پوشش و ستر و در عین خانه داری و فرزندی داری :
معین و همكار همسر است، دارای حضور اجتماعی به موقع است، در مسیر هدایت زنان و بانوان است، خط سیاسی روشنی را تعقیب می كند، حق طلب است، مبارز است و در برابر ناروائی ها و نامرادی ها با تمام وجود می ایستد و حتی خلیفه زمان را به محاكمه می كشاند.
تاریخ فریقین پر است از اینگونه تلاش ها و اقدامات و این از یكسو پاسخی است به آنها كه حجاب را عامل محدودیت و قید وبند برای كار و تلاش اجتماعی معرفی می كند و از سوی دیگر درسی است برای همه آنها كه می خواهند در صراط مستقیم و وادی حق در سیر و سعی باشند.

---

• [1] . منتهی الامال، ج 1 ص 133.
• [2] . سوره آل عمران، آیه 34.
• [3] . وسایل الشیعه، ج 14، ص 122.
• [4] . ریاحین الشریعه، ج 1 ص 216.
• [5] . حلیه الاولیاء، ج 2، ص 42.
• [6] . منتهی الامال، ج 1، ص 134.
•  دكتر علي قائمي- در مكتب فاطمه (س)