دانلود مقاله شفاهی استاد رحیم پور ازغدی با موضوع «ملاصدرا»

حسن رحیم‌پور ازغدی در سی و هشتمین مقاله شفاهی به مناسبت بزرگداشت روز ملاصدرا، بخش دوم از تحلیل آثار ملاصدرا را در قالب بسته صوتی ارائه داده است که مهمترین مباحث آن به شرح ذیل است:

1-نظریات صدرایی در باب نسبت جسم و روح و تفسیر پیری و مرگ، قابل نقد و در عین حال، منشاء آثار مهمی در روان شناسی، روان درمانی و تعریف اعتدال در جسم و روح و... است.

2-ملاصدرا و هیچ متفکر دیگری، خط قرمز نیست اما به لوازم مهم نظریات او در عرصه علوم انسانی باید توجه کرد.فیلسوفان و متفکران، نه نیاز به سمپاتی و هواداران متعصب دارند و نه با توهین، حذف می‌شوند.

3-فلسفه ذهن و علم النفس در آثار ملاصدرا به نحو بدیعی مرتبط شده‌اند.تفسیر الهی یا مادی از ذهن به تفسیر الهی یا مادی از نفس می‌انجامد.

4-ملاصدرا چگونه از شناخت انسان به شناخت خدا می رسد و به عکس؟ شناخت هستی از طریق شناخت خویش، تأثیر خودشناسی در هستی شناسی، انتقال علم النفس از عرصه طبیعیات و اتصال آن به خداشناسی و سپس تحلیل مفهوم خلاقیت نفس در ذیل اراده الهی؛ ارتباط نفس انسان با اصل وجود عالم و الهیاتی بودن مقوله نفس انسان، نوآوری در اثبات تجرد نفس، همگی در فلسفه علوم انسانی، فلسفه هنر و فلسفه اخلاق، تعیین کننده‌اند.

5-مبنای اعتقادات اسلامی، کتاب و سنت با رعایت ضوابط استنباط است و تفسیر آیات و احادیث نباید به تأویل افراطی و تفسیر برأی در دین شناسی منجر شود. مقام اعتقادات با مقام نظریه پردازی لزوما یکی نیست.

6-قول به تجرد حتی در نفوس حیوانی، تفاوت نظریه تعلق نفس به به دنیا نظریه حلول،به نظریان جدیدی در جانور شناسی و زیست شناسی نیز منجر می شود؛همچون تحلیل علم حیوان به نفس خود، تفاوت تحجر برزخی و تحجر نسبی عقلی و....

7-استنتاج تجرد نفس انسانی از امکان درک مفاهیم کلی و از مراتب نفس، دانستن ذهن ،جمع تشخص عقلانی با درک کلیات، تعریف تعقل به اتصال وجودی نفس با حقایق غیر مادی حتی هنگام درک حسی و علوم تجربی، نحوه ارتباط تفکر مجرد با سلول‌های مغزی و ابزار مادی و جسمانی، در ملاصدرای متقدم و ملاصدرای متأخر در نحوه حل معضل ربط نفس و بدن،یک نظریه تازه در ارتباط میان معرفت شناسی و فلسفه علم با فلسفه نفس و کالبد شناسی است.

8-عینیت ذات و صفات در خداوند با تفسیر صدرایی، و تفاوت اتحاد مفهومی با اتحاد مصداقی چه آثاری در فلسفه دین و کلام و خداشناسی دارد؟

9-تعریف شر ادراکی، شر اخلاقی و معنای عدمی بودن شرور، واقعیت ذاتی نداشتن شر و معنای عرضی بودن شر در تفسیر صدرایی، قلمروی وسیعی را از فلسفه هستی و تعریف معنویت تا فلسفه اخلاق، تحت تأثیر قرار می‌دهد.

10-نظریه پردازی او در تفسیر معرفت شناختی وحی و تبیین مفهوم نبوت، ظرفیت معرفتی پیامبران، مبدأ و غایت شریعت، نحوه ظهور اسرار و حقائق از طریق قوه قدسی عقل و باز شدن چشم و گوش باطن،سرایت حقیقت از باطن به ظاهر و تمثل مشاهدات از نفس قدسی به قوای حسی، توصیف فلسفی اعجاز و ارتباط آن با کمال قوه احساس و تأثیر گذاری در هیولای عالم و مفهوم ولایت تکوینی و ولایت تشریعی و نحوه تصرف نفس پیامبران در هستی، اشراف عالم ملکوت بر عالم مُلک، پاسخ بسیاری پرسش‌های کنونی جهان در قلمروی فلسفه دین است.

11-در تفسیر صدرایی از اراده،علم،جبر و اختیار و فعل اخلاقی نیز نو آوری‌های قابل بحث اما مهم و مؤثر در علوم تربیتی و اخلاق و فلسفه حقوق بشر، قابل پیگیری است.

12-اعتراف ملاصدرا به عجز فلاسفه و محدودیت عقل و به برخی خطاهای خود در بخشی از معارف الهی و اعلام نیاز قطعی به وحی و قول معصوم(ع) در بسیاری از موضوعات از قبیل شناخت اسماءالله، معنای خلقت در شش روز، استواء خداوند بر عرش، شناخت احوال قیامت و مفهوم معاد جسمانی و شناخت حقیقت نفس و درک حقیقت دنیا و آخرت، حقیقت ملائکه و روح، مفهوم معیت الهی، معراج پیامبر (ص).

13-جریان متعادل صدرایی و جریان متعادل تفکیکی، وجوه مشترک بسیاری داشته و اختلاف نظر آنها کُبرَوی و مفهومی نیست بلکه در برخی مصادیق صغروی و در تفسیر برخی آیات و روایات، اختلاف نظر دارند و ادبیات تکفیری از یک طرف و ادبیات تجهیل و تحمیق از جانب دیگر، متعلق به دو روش افراطی غیرعلمی و غیر اخلاقی است و باز کردن چنین جبهه بندی‌هایی در حوزه معارف اسلامی در حضور جبهه متحد کفر و شرک، یک جبهه بندی انحرافی است که از ناحیه برخی فیلسوف نمایان و صوفی مأبان غیر متشرع در یک سوی و از ناحیه جریان نواخباری و تکفیری شیعه از سوی دیگر دامن زده می‌شود. سیاسی یا ژورنالیستی کردن این مباحث، خروج از سنخ مفهومی این مباحث است.

14-ملاصدرا از مجرای اخلاق و تهذیب و عدالت فردی و جمعی،حکمت نظری و هستی شناسی خود را به حکمت عملی و فلسفه سیاسی امتداد می‌دهد.

15- تدبیر بدن توسط نفس و تدبیر نفس و قوای آن توسط عقل ، نقطه آغاز برای ارتباط اخلاق فردی و اجتماعی با عدالت در ساحت خصوصی و عمومی و ربط اخلاق و شریعت با سیاست در نظریه صدرایی است.

16-تفاوت الهام و وسوسه و تأثیر عوامل فردی و اجتماعی در خاطر محمود و خاطر مذموم ،  از جمله نقاط اتصال معنویات و مادیات و اتصال شریعت و معنویت با سیاست و اقتصاد و حقوق بشر است.

17- نسبی بودن فضیلت و رذیلت یا سعادت و شقاوت و نیز لذت و رنج در حکمت صدرایی ، غیر از نسبی گرایی مادیون و شکاکان است.

18- ملاصدرا، عقل منهای شرع را برای هدایت فرد و جامعه ، ناکارآمد و ناکافی می‌داند و تمدن سازی و حاکمیت سیاسی بدون شریعت را از سنخ سیاست نفسانی و غیر عقلانی می شمارد.

19- سیاست سکولار و حکومت لائیک در فلسفه سیاسی ملاصدرا دقیقاً نقادی شده و تفکیک ولایت سیاسی از نبوت و ولایت معنوی ، سد راه سفر معنوی و سلوک تکاملی انسان در ساحت فردی و جمعی دانسته شده است. ملاصدرا تفکیک سیاست از نبوت  را  آغاز سقوط انسانی تمدن ها می خواند.

20- نظریه بی طرف بودن دولتها نسبت به اخلاق و عقائد اجتماعی و اکتفا به تأمین نیازهای جسمانی و مادی ، یک سیاست الحادی و غیرتوحیدی و مورد نقد صریح ملاصدرا است.

21-معنویت و تکامل اخلاقی و فردی در انسان، بدون جامعه سازی و عدالت اجتماعی و بدون نظام سازی اسلامی و نیز تفکیک حریم مادی و معنوی، اخلاق از سیاست، و تفکیک دین از دولت و شریعت از مدنیت، همگی مانع تکامل انسان از دیدگاه صدرایی است که ظاهر عالم را تابع باطن عالم و محسوسات را تابع معقولات سزاوار می داند زیرا اگر سیاست و اقتصاد و رسانه و آموزش و پرورش، تابع شریعت نباشد، کمالات دنیوی و اخروی بشر، هر دو به خطر می‌افتد.

22-فرار حاکمان و دولتمردان از مسئولیت تربیتی و اخلاقی و فرهنگی جامعه، در منظر ملاصدرا،جابجایی اصل و فرع و اکتفاء به مدیریت جسمانی و حیوانی محض و عدم رعایت شرائط عقلی و نقلی در حاکمان و رؤسای جامعه، خیانت در امانت و پشت کردن به خدا و خلق و محروم کردن مردم از تکامل و موجب ضمان است.

23-در دیدگاه صدرایی، مدینه ناقصه و امت جاهله حتی اگر مرفه و منظم شود، مناسب شأن الهی انسان نیست و اگر همه دنیا، مزرعه آخرت و سیاست، خادم شریعت نباشد، دولت اسلام و دولت کفر، یکی خواهد شد.

24-ظرفیت شناسی در آثار ملاصدرا و سایر متفکران،ضمن تحفظ برحق نقد آنان، نوعی ظرفیت سازی برای جریان دائمی تفکر اسلامی در عرصه تمدن سازی و علوم انسانی خواهد بود زیرا تعبد به متفکران بشری از جمله ملاصدرا، خود یک روش غیر صدرایی است.