از نظر امام سجاد(ع) چه چيزي سبب پذيرش نماز است؟

شرايط قبولى اعمال عبارت است از:
الف) نيت خالص،
ب ) تقوا در امور و پرهيز از گناهان،
ج ) همراهى عمل با علم و يقين،
د ) عمل را صحيح انجام دادن،
ه ) محبت و ولايت اهل بيت(ع) .
نشانه هاى قبولى عمل نيز عبارت است از:
الف) شامل شدن توفيق الهى بر اعمال خير،
ب ) داشتن حالت توجه و انابه در عبادات و... .

 قبولي نماز:

گفتني است؛ برگزاري نماز همراه با شرايط آن، مجموعه اي از آموزه ها و رفتارهاي اسلامي و انساني را تشكيل مي دهد. به طور مثال از شرايط نماز، طهارت است كه مجموعه بهداشت بدن و لباس و مكان را شامل مي شود و يا از شرايط نماز، غصبي نبودن لباس و مكان و آب وضو است و يا از شرايط قبولي نماز عدم آزار به ديگران و رسيدگي به مستمندان و پرداخت زكات است و يا برگزاري نماز به صورت جماعت، نمادي از وحدت اجتماعي را به نمايش مي گذارد و... لذا درباره اينكه شرط قبولي ساير اعمال انسان، قبولي نماز است، اخبار و روايتهاي زيادي رسيده است از جمله اميرمؤمنان در نامه 27 نهج البلاغه مي فرمايند: } «... و اعلم ان كل شي من عملك تبع لصلاتك» { و بدان كه محور قبولي تمام كارهاي تو نماز است» چون نماز از اركان اسلام و داراي آثار تربيتي بسياري است. انسان اگر در هر زمينه زندگي قصور و كوتاهي داشته باشد، اهتمام به نماز آن را جبران مي كند. حتي نماز بعنوان يك عامل «گناه زدا» بر شمرده شده است چنانكه امير مؤمنان مي فرمايد: }«و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق؛ { نماز گناهان را مثل برگ درختان مي ريزد و گردن انسان را از ريسمان گناه آزاد مي كند. آنگاه در ادامه تشبيهي جالب از پيامبر اكرم(ص) نقل مي فرمايد كه: «رسول خدا(ص) نماز را به چشمه آب گرم تشبيه فرموده كه بر در خانه انساني باشد و شبانه روزي پنج مرتبه در آن شستشو كند، پس (معلوم است) ديگر بر چنين كسي چرك باقي نخواهد ماند». (نهج البلاغه، خ 199)
هدف اين روايات يادآوري اهميت و ارزش و تأثير عميق نماز در روح و جان آدمي و ايجاد توفيق براي انجام كارهاي خير ديگر است نه كم ارزش جلوه دادن كارهاي خير ديگر، مانند خانه اي كه اگر سقف نداشته باشد هر چقدر درونش نيز زيبا باشد باران آن را خراب مي كند هر چند چيزهاي درون آن ارزنده باشد.
پس نماز كه از اركان اسلام است، تا زماني كه با دقت و سر وقت خوانده شود؛ كوتاهي در ساير كارهاي انسانرا جبران مي كند ولي اگر نماز ضايع شود (مثلاً شخص مسائل نماز را نداند يا گاهي آنرا ترك كند يا بطور عادت آنرا در آخر وقت بجا آورد) هيچ عمل ديگري نمي تواند نماز را جبران بكند.
بهتر است كه ما اين دستورالعمل خداوند را سرمشق خود قرار دهيم. «واستعينوا بالصبر و الصلاه و انها لكبيره الا علي الخاشعين»از صبر و نماز در برخورد با مشكلات نيرو بگيريد؛ همانا نماز سنگين است مگر براي خاشعان (سوره بقره، آيه 45)
خلاصه اين كه از روايات فهميده مي شود كه اگر نماز كسي قبول شود كارهاي نيك ديگرش قبول مي شود و اگر قبول نشود كارهاي ديگر او قبول نمي گردد و توضيح اين نكته ضروري است كه اين مسأله موجب نمي شود كه اگر كسي نماز مقبول نداشت يا اصلا نماز نخواند دست از ساير تكاليف خود بردارد زيرا روايت مي فرمايد اعمال ديگر او قبول نمي شود نه اين كه صحيح نمي باشد. پس ممكن است اعمال ديگر انسان صحيح باشد گرچه مقبول نباشد يعني در روز قيامت او را به جهت نپرداختن خمس و انجام ندادن حج و امر به معروف يا روزه مجازات نمي كنند زيرا اين اعمال را به شكل صحيح انجام داده و تكليف او ساقط گشته گرچه به خاطر كوتاهي در نماز مزد يك عمل مورد قبول را به او نمي دهند.
در منابع اسلامي براي قبولي عبادات و به ويژه نماز كه نمونه بارز عبادت و تجسم عبادت و بندگي است، شرايطي بيان شده است كه رعايت آنها شرط پذيرفته شدن و قبولي عبادت و نماز است. به برخي از اين شرايط در ذيل اشاره مي شود:
1. داشتن تقوا و ورع: اين شرط مهم ترين شرط قبولي عبادت و نماز است. تقوا و ورع معناي وسيعي دارد كه دوري از گناهان و محرمات و انجام واجبات الهي شاخه اي از درخت تنومند و شعبه اي از شعبه هاي آن است. در روايتي از پيامبر اسلام(ص) چنين آمده است: اگر به قدري نماز بخوانيد تا چون تار باريك و لاغر شويد و به اندازه اي روزه بگيريد كه تا چون كمان خم و منحني شويد خداوند آن را از شما نمي پذيرد مگر آن كه تقوا و ورع داشته باشيد.(ميزان الحكمه، ج5، ح10322، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي)
2. حقي از مردم به گردن نداشتن: در روايتي آمده است كه رسول گرامي اسلام(ص) فرمود: « خداوند به من وحي كرد كه اي برادر پيامبران و اي برادر انذار دهندگان! قومت را انذار كن و بيم ده كه وارد خانه اي از خانه هاي من براي عبادت داخل نشوند در حالي كه حق و مظلمه اي از بندگانم برعهده و گردن آنها است، چون اگر با برگردن داشتن حقي از بندگانم مشغول عبادت گردد. تا وقتي كه مشغول نماز است او را لعنت مي كنم مگر آن كه حق مردم را اداء كند.(همان، ح10324)
3. حلال بودن لباس نمازگزار و محل نماز او: در روايتي آمده است: نگاه كن در چه لباسي و بر چه چيزي نماز مي خواني، اگر اين دو مباح و حلال نباشد، نمازت پذيرفته نيست.
4. داشتن ولايت اهل بيت(ع) و برائت و بيزاري از دشمنان آنان: در روايتي وقتي از حضرت سجاد(ع) درباره سبب قبول نماز پرسيده شد، حضرت(ع) فرمود: «ولايتنا و البراءه من اعدائنا»؛ يعني ولايت ما و بيزاري از دشمنان ما، عامل قبول نماز است.(همان، ح 10326)
5. تواضع در برابر عظمت خداوند و خودداري از خواهش هاي نفس و به ياد خدابودن در طول روز و تكبر نورزيدن با خلق خدا و گرسنه را سير كردن و برهنه را پوشاندن و مهرباني و دلسوزي با گرفتاران و غريبان را پناه دادن، اين عوامل در روايات از عوامل قبولي نماز شمرده شده است.(همان، ح10327)
در رواياتي برخي امور، مانع قبولي نماز شمرده شده است كه به آنها اشاره مي شود:
1. مخالفت با پدر و مادر
2. غيبت كردن
3. سبك شمردن نماز و مواظبت نكردن بر آن
4. شرابخواري(رجوع كنيد به ميزان الحكمه، باب موانع قبول الصلاه، ج5، ص387، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي)
5. اقبال نداشتن و حضور نداشتن در نماز: در روايتي آمده است: «لايقبل الله صلاه عبد لايحضر قلبه مع بدنه»؛ خداوند نماز كسي را كه قلبش در كنار بدنش حضور ندارد، نمي پذيرد.(همان، ح10335)

---

براي آگاهي بيشتر ر.ك:
- نماز، محسن قرائتي
- حضور قلب در نماز، علي اصغر عزيزي تهراني
- صلاه الخاشعين، شهيد دستغيب شيرازي.