جز به حفظ آداب نماز نمي‏توان به اسرار آن دست يافت

شايد تفاوت ميان راز، حكمت، و ادب به گوش شما خورده باشد، چون راز عبادیتی  همچون نماز چيزي است كه به عالم ملكوت و برتر از آن برمي‏گرددآنچه به درون و باطن عبادت مربوط مي‏شود.

اما حكمت عبادت، همان هدف و نتيجه‏اي است كه بر آن مترتب مي‏گردد، از قبيل عروج، نجات از ناشكيبايي، و....

اما ادب عبادت مانند نماز مسائلي است كه به اوصاف و احوال نمازگزار بازگشت مي‏كند كه بايد حضور قلب و خشوع قالب داشته باشد، پيوسته در ذكر باشد و از توجه به غير معبود خود را حفظ كند و همچنين ساير صفات ظاهري معهود و لازم را (از لباس و مكان و...) مراعات نمايد و روشن است كه اين امور از اسرار نيست، پس ميان آداب و اسرار نماز تفاوت است. 

بله جز به حفظ آداب نماز نمي‏توان به اسرار آن دست يافت. بنابراين، آداب نماز همان علت هاي آماده‏ ساز و اسباب كمك‏رسان در رسيدن به پاره‏ اي از اسرار نماز است؛ زيرا رسيدن به باطن ممكن نشود جز براي كسي كه خاطر او پاك و درون او صاف و دل او سالم باشد. همان‏گونه كه ظاهر قرآن را جز آن‏كس كه از حدث پاك باشد نمي‏تواند مس كند، و باطن قرآن را جز كسي كه از آلودگي هاي گناه منزّه باشد مس نمي‏كند، ظاهر نماز را نيز جز با وضو يا غسل نمي‏توان بجا آورد، و باطن آن را نيز نمي‏آورد جز پاك چشمي كه در نماز از آلودگي توجّه به غير معبود مبرّاست. زيرا ميان شاهد و مشهود تناسب لازم است، و كسي كه در حجاب و پنهاني فرو رفته در نشئه‏ اي است كه نمي‏تواند ما فوق آن را بنگرد، از اين‏رو حسّ نمي‏تواند آنچه را خيال مشاهده مي‏كند بنگرد، و خيال نيز آنچه را عقل مشاهده مي‏كند نمي‏ نگرد.