جهان مجازی و Second Life چه بر سر زندگی انسان می آورد؟ (بخش دوم) +تصاویر

 

افزایش آمار خودکشی نیز از جمله آثار و پیامدهای زندگی آواتاری است. فرد آواتار خود را براساس آرمان ها، تخیلات و رؤیاهای خویش می سازد، هنگامی که یک نفر به آواتار و زندگی دوم خود خو گرفت و همه روزه ساعت های متمادی از عمر خویش را صرف آن کرد، هنگام مواجهه با من واقعی خویش در دنیای واقعی دچار یأس و ناامیدی می گردد، تنفر از خویش و خودکشی نتیجه ی طبیعیِ این مواجهه است. بالارفتن مفاسد و آلودگی های اخلاقی، افت تحصیلی، عدم بهره وری شغلی، انزوا، مشکلات جسمی، از هم پاشیدگی خانواده و تضعیف بنیان های جامعه و مانند اینها از جمله آسیب هایی است که زندگی دوم در پی دارد.

     
برخی زندگی دوم و آواتارسازی را صرفاً یک بازی می دانند، بازی ای که علاوه بر نوجوانان و جوانان، میانسالان نیز به آن گرایش دارند، اما مشاهده اثرات این زندگی به خوبی روشن می کند که آواتار تنها یک کاراکتر کارتونیِ مجازی نیست. پیشتر اشاره شد که زندگی دوم اساساً برپایه ی دروغ شکل می گیرد، ممکن است دروغ برای بشر غربی تنها یک معذوریت اخلاقی به حساب آید اما برای انسان مسلمان چنین نیست. در حالی که آواتار نه تنها خود جعلی و کذب است بلکه دروغ، دو روئی و بالاتر از اینها "نفاق" را نیز برای دارنده خود رقم می زند.

«نفاق» در لغت اظهار خلاف باطن است و در شرع اظهار ايمان و اخفاء كفر است. كسى را منافق گويند كه بر خلاف عقيده تظاهر نمايد خواه بگفتار باشد يا كردار و عمل، در عرف چنين كسى را دو رو گويند. منافق از ماده" نفق" بر وزن" شفق" به معنى كانالها و نقب‏هايى است كه زير زمين مى‏ زنند تا براى استتار يا فرار از آن استفاده كنند. به نظر راغب در مفردات و فيومى در مصباح تسميه منافق از «نفق» به معنى نقب است كه از راهى بدين وارد و از راه ديگرى خارج مي شود. (تفسير نمونه)»

«گرچه نفاق به مفهوم خاصش، صفت افراد بى‏ ايمانى است كه ظاهراً در صف مسلمانانند امّا باطنا دل در گرو كفر دارند، ولى نفاق معنى وسيعى دارد كه هرگونه دوگانگى ظاهر و باطن، گفتار و عمل را شامل مى ‏شود هرچند در افراد مؤمن باشد كه ما از آن به عنوان «رگه‏ هاى نفاق» نام مى‏ بريم. در حديثى مى‏ خوانيم: سه صفت است كه در هر كس باشد منافق است هر چند روزه بگيرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند: كسى كه در امانت خيانت مى‏ كند، و كسى كه به هنگام سخن گفتن دروغ مى‏ گويد، و كسى كه وعده مى‏ دهد و خلف وعده مى‏ كند». مسلما اين گونه افراد رگه‏ هائى از نفاق در وجود آنها هست، مخصوصا در باره رياكاران. از امام صادق عليه السّلام مى‏ خوانيم كه فرمود: «ريا و ظاهر سازى، درخت (شوم و تلخى) است كه ميوه اى جز شرك خفى ندارد و اصل و ريشه آن نفاق است».(برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 47)»

«نفاق عقيدتى است، كه آيات منافقين معمولاً ناظر به آن است، مربوط به كسانى است كه در ظاهر اظهار ايمان مى‏ كنند ولى در دل شرك و كفر، پنهان مى‏ دارند. اما نفاق عملى در مورد كسانى است كه اعتقاد باطنى آنها اسلام است، ولى اعمالى بر خلاف اين تعهد باطنى انجام مى‏ دهند كه دوگانگى چهره درون و برون را نشان مى‏ دهد، مانند: پيمان ‏شكنى، دروغ، خيانت در امانت و.... (تفسير نمونه، ج‏24، ص: 177)»

     
با توجه به معنای نفاق، آواتارسازی را در سبک زندگی اسلامی چطور می توان توجیه کرد؟ اینکه بازی است؟ اگر صرفاً یک بازی است چرا باعث فروپاشی خانواده ها و یا خودکشی نوجوانان می گردد؟ بدیهی است که آواتار و زندگی دوم به یک بازی محدود نمی شود، اما عده ای که اغلب از علاقمندان نگاه لیبرالی به انسان و جامعه هستند، سعی می کنند با بازی جلوه دادن آن، آثار مخربش را پنهان سازند.

باید توجه داشت انسان لیبرال پنهان سازی هویت و دروغ را به شکل سنت هرساله تکرار، تمرین و بازآموزی می کند.
     

بر طبق آیات و روایات حتی مال و اولاد نیز از جمله مواردی هستند که سرگرم شدن به آن ها و غفلت از یاد خداوند باعث پیدایش نفاق در قلب انسان می گردد، حال صرف ساعت ها برای زندگی دوم و تزیین آواتار چیزی جز غفلت و فراموشی یاد خداست؟

«در آيات 9 الی11 سوره مبارکه منافقون، مؤمنين را تذكر مى‏ دهد به اينكه از بعضى صفات كه باعث پيدايش نفاق در قلب مى‏ شود بپرهيزند، يكى از آنها سرگرمى به مال و اولاد و غافل شدن از ياد خداست، و ديگری بخل است." يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ ..."

كلمه" تلهى" از مصدر" الهاء" گرفته شده، و اين كلمه به معناى مشغول و سرگرم شدن به كارى و غفلت از كارى ديگر است، و منظور از" الهاء اموال و اولاد از ذكر خدا" اين است كه اشتغال به مال و اولاد انسان را از ياد خدا غافل كند، چون خاصيت زينت حيات دنيا همين است كه آدمى را از توجه به خداى تعالى باز مى ‏دارد هم چنان كه فرمود: "الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا" و اشتغال به اين زينت دل را پر مى‏ كند، و ديگر جايى براى ذكر خدا و ياد او باقى نمى ‏ماند، و نيز غير از گفتار بى‏ كردار، و ادعاى بدون تصديق قلبى برايش نمى‏ ماند، و فراموشى پروردگار از ناحيه عبد باعث آن مى ‏شود كه پروردگارش هم او را از ياد ببرد، هم چنان كه فرمود:" نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ" «2» و اين خود خسرانى است آشكار، هم چنان كه باز در صفت منافقين فرمود:" أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ" «3».(ترجمه الميزان، ج‏19، ص: 490)»

     
از طرف دیگر خداوند پذیرفتن ولایت کفار را نیز گونه ای نفاق معرفی کرده است. پذیرفتن ولایت کفر اشکال گوناگونی دارد، از معاهدات تجاری و بازرگانی گرفته تا پناهندگی و پذیرفتن سلطه و سیطره نظام های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و رسانه ای. حضور در محیط زندگی دوم و ساخت و ساز در جهانی که ولایت کفار بر آن موضوعیت دارد نیز چیزی جز پذیرش ولایت آنان نیست.

«و اين آيه شريفه(آیات 144 و 145 سوره مبارکه نساء) مؤمنين را نهى مى ‏كند از اينكه به ولايت كفار و سرپرستى آنها بپيوندند و ولايت مؤمنين را ترك كنند و سپس آيه شريفه دوم مساله را تعليل مى‏ كند، به تهديد شديدى كه از ناحيه خداى تعالى متوجه منافقين شده و اين بيان و تعليل معنايى جز اين نمى‏ تواند داشته باشد كه خداى تعالى ترك ولايت مؤمنين و قبول ولايت كفار را" نفاق" دانسته، و مؤمنين را از وقوع در آن بر حذر مى ‏دارد.(ترجمه الميزان، ج‏5، ص: 192)»


با قدری تأمل می توان دریافت که نفاق در فضای مجازی محدود به آواتارسازی و زندگی دوم نمی شود. بلکه عام ارتباطات و تعاملات صورت گرفته در فضای مجازی می تواند در بردارنده نوعی نفاق باشد. به عنوان مثال برخی یکی از ویژگی های مطلوب و ممتاز فضای مجازی را این می دانند که هر فرد می تواند با هر شیوه و روشی که می پسندد با دیگران به تعامل بپردازد بدون اینکه نگران واکنش ها، عواقب و نتایج روابط خود باشد، می تواند در هر سطحی با دیگران رابطه برقرار کرده و هر زمان که اراده کند بدون پرداخت هیچ هزینه ای، روابط را قطع کرده و پایان دهد. آیا این چیزی جز نفاق است؟ پس نفاق منحصر و محدود به آواتار نیست، بلکه هر هویت مجازی که فرد برای خود می سازد، این هویت پتانسیل دامن زدن به نفاق قلبی و عملی فرد را خواهد داشت.

هویت مجازی(Virtual Identity) اشکال گوناگونی دارد، ایمیل، اکانت یک فروم یا شبکه اجتماعی و مواردی از این دست. البته باید در نظر داشت حتی یک وبلاگ نیز می تواند جلوه ای از شخصیت و ماهیت نویسنده خویش باشد. اگر فارغ از تعریف متداول هویت مجازی، این هویت را بر تمام فعالیت ها و حضور یک فرد در مقام ارسال کننده ی پیام(نه دریافت کننده، مثلا به عنوان کسی که جستجو کرده یا خبر مطالعه می کند.) و شخصی که در قالب یک پست وبلاگ، ارسال پست، لایک کردن و بازنشر در شبکه های اجتماعی، ارسال خبر، ارسال پادکست، ساخت آواتار و امثالهم دیگران را مورد خطاب قرار می دهد اطلاق کنیم ابعاد نفاق گسترش بیشتری پیدا خواهد کرد.
 

سایت ها و وبلاگ ها پر است از تبلیغات گوناگون، فلش ها و بنرهایی که مدام جلوی چشمان کاربر چشمک می زنند. فروشنده ای که جنسش را به شکلی در فضای مجازی تبلیغ می کند که آن گونه نیست، نفاق را برای خود رقم زده، سیاستمداری که از طریق فرافکنی و هوچی گری و جعل حقایق دیگران را تحت تأثیر می دهد، منافقی بیش نیست.
فضای مجازی هم نفاق پرور است و هم به نفاق درونی افراد دامن می زند، منافقین ابزارها و امکانات بیشتری به نسبت دنیای واقعی برای پنهان کردن منویات قلبی و عقاید خود دارند. از این رو لازم است سازوکار مناسبی جهت شناسایی منافقین در فضای مجازی ایجاد گردد، چرا که فضای مجازی همان طور که بستری مناسب برای گردهم آمدن محققان، فرهیختگان و افراد متعهد به منظور مباحثه، گفتگو و ارتقای سطح دانش و اصلاح باورهای اشتباه پدید می آورد، امکان دور هم جمع شدن افراد ناآگاه را نیز مهیا می کنند، در این میان کسانی که در جهل خود گرفتارند در کنار افراد همانند خود دچار جهل مضاعف می شوند.
محیط هایی از این دست بهترین مکان برای حضور منافق و بهره برداری از جهل عمومی افراد است. منافقان به راحتی می توانند نگاه افراد حاضر در جوامع مجازی را از مسیر درست منحرف کرده و با استفاده از شانتاژ، فرافکنی، عوامفریبی و سایر تکنیک هایی از این دست به ترور شخصیت ها و گروه های دیگر بپردازند.

 
 در تفسیر نمونه بر اساس آیات و روایات اسلامی نشانه هایی برای منافقین ذکر شده که می توان از منطبق کردن آن ها با عناصر فضای مجازی، چهره ی منافقین مجازی را نیز شناسایی نمود:

 «بدون شك نفاق و منافق، مخصوص عصر پيامبر صلی الله علیه و آله نبوده است و در هر جامعه ‏اى اين برنامه و گروه وجود دارند، منتها بايد بر اساس معيارهاى حساب شده‏اى كه قرآن براى آنها بدست مى‏ دهد شناسايى شوند، تا نتوانند زيان و يا خطرى ايجاد كنند، در آيات گذشته و همچنين سوره منافقين و روايات اسلامى نشانه‏ هاى مختلفى براى آنها ذكر شده است از جمله:

1-  هياهوى بسيار و ادعاهاى بزرگ، و خلاصه گفتار زياد و عمل كم و  ناهماهنگ.

2-  در هر محيطى رنگ آن محيط را گرفتن و با هر جمعيتى مطابق مذاق آنان حرف زدن، با مؤمنان" آمنا" گفتن و با مخالفان" إِنَّا مَعَكُمْ"!

3- حساب خود را از مردم جدا كردن و تشكيل انجمنهاى سرى و مرموز دادن با نقشه‏ هاى حساب شده.

4- خدعه و نيرنگ و فريب و دروغ و تملق و چاپلوسى، پيمان شكنى و خيانت.

5- خود برتربينى، و مردم را ناآگاه، سفيه و ابله قلمداد كردن و خود را عاقل و هوشيار دانستن.

خلاصه دوگانگى شخصيت و تضاد برون و درون كه صفت بارز منافقان است، پديده ‏هاى گوناگونى در عمل و گفتار و رفتار فردى و اجتماعى آنها دارد كه به خوبى مى‏ توان آن را شناخت.
چه تعبير زيبايى دارد قرآن در آياتى كه مى‏ گويد: فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ:" آنها دلهاى بيمار دارند" چه بيمارى از دوگانگى ظاهر و باطن بدتر؟ و چه بيمارى از خود برتربينى و يا نداشتن شهامت براى رويارويى با حوادث دردناكتر؟  
                    
 ولى همان گونه كه بيمارى قلبى را هر چند پنهان است نمى ‏توان به كلى مخفى كرد بلكه نشانه ‏هاى آن در چهره انسان و تمام اعضاى بدن آشكار مى‏ شود، بيمارى نفاق نيز همين گونه است كه با تظاهرات مختلف قابل شناخت مى ‏باشد.(تفسير نمونه، ج‏1، ص: 100)»

 
زندگی در تعامل با پیچیدگی های فضای رسانه ای امروز و نیز جهان مجازی نیاز به یک سازوکار منسجم و هدفمند برای شناسایی کذابان و منافقان دارد که این امر با بسط و گسترش معیارهای ارائه شده در آیات و روایات امکان پذیر بوده و تنها همت مومنین را می طلبد.