آيا پيامبر اسلام هميشه در حال موعظه بودند، يا مانند جهادگران، سخت كوش و جدى بودند؟

پاسخ :

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) در هر حالى كه بودند با مؤمنين چه در ميدان هاى جنگ و چه در حالى كه در مسجد، مؤمنين گرداگرد او مى نشستند و از آن حضرت درباره مسائل مختلف سؤال مى كردند و چه در حالى كه حضرت رسماً آنها را موعظه و پند و نصيحت مى نمود، در هر يك از اين حالات بنا بر شهادت قرآن و سيره نبوى پيامبر اكرم(ص) در هر حال به هدايت و تبليغ و تبشير و انذار مردم مشغول بود و در هر ميدانى از تمامى مسلمانان پيش قدم بود و آنها از وى تأسى مى جستند، در سيره آن حضرت مى بينيم كه حضرتش در اكثر جنگ ها حاضر بود و فرماندهي و مسئوليت جنگ و ترسيم نقشه عمليات جنگى و تعيين مواضع دفاعى و فرماندهان، دسته ها و گروه ها با حضرت بود و كيفيت حركت و آرايش سپاه و غيره توسط خودش مشخص مى شد اگرچه حضرت به خاطر احترام به مسلمانان با آنها مشورت نيز مى كرد و گاهى نظر آنها را تأييد مى نمود و عملى مى فرمود و تصميم نهائى در تمام كارها در اختيار حضرت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) بود از طرفى آن حضرت در هر جا فرصت مى شد و در هر جا زمينه فراهم بود، مسلمانان را موعظه مى فرمود و از مسائل مختلف آگاه مى ساخت و اين دو وظيفه هيچ تضادى در وجود شريف آن حضرت به وجود نمى آورد و حضرت با جان و دل براى هدايت مؤمنين ايثارگرى مى نمود، همانطورى كه در قرآن مكرراً از دلسوزى و شفقت پيامبرى و مهربانيش نسبت به مؤمنين سخن به ميان آمده و مورد تحسين واقع شده است: (طه ما اَنْزَلْنا هذا القرآن لِتَشْقى[1] و در آيه ديگر خداوند از مهربانى رسول(صلى الله عليه وآله وسلم) نسبت به مؤمنين چنين ياد مى كند:
(لَقد جائكم رَسُولٌ مِنْ اَنْفِسكُمْ عزيزُ عليه ما عَنِتُمْ حريصٌ عليكم بالمؤمنين رئوفٌ رحيمٌ[2] پس مى توان گفت حضرت پيامبر هم مانند جهاد گران سخت كوش و بلكه به مراتب بيشتر از آنها جدى بودند و هم اينكه در هر فرصتى از موعظه و هدايت كوتاهي نمى فرمود بلكه بيشتر از وظيفه اى كه داشت و آن ابلاغ وحى بود براى مؤمنين موعظه مى نمود و تنها در يك جا ننشسته بود و اكتفا به موعظه و پند و اندرز بنمايد بلكه حضرت تشكيل حكومت داد و سفرا و مبلغ به كشورهاي مجاور و بزرگ دنيا فرستاد و آنها را به اسلام دعوت كرد و نيروي دفاعي و نظامي داشت و به تمام امور سياسي و اجتماعي مردم رسيدگي وانمود و تمام وظايفى كه به يك حاكم مربوط مى شود در اداره جامعه انجام مي داد و بيشتر از همه دلسوزى و مهربانى به مردم داشت و از ارشاد و هدايت هرگز ذره اى كوتاهى نورزيد بطورى كه خداوند متعال از شدت دلسوزى پيامبر نسبت به مؤمنين و اصرار آن حضرت به نجات مردم بارها در قرآن ياد آورى مى كند، و اين طور نبود كه پيامبر در يك گوشه اى بنشيند و به ترتيب نزول قرآن به آنها موعظه نمايد و بر سر منبر فقط براى آنها پند و اندرز بگويد، بلكه پيامبر اسلام در هر زمينه اى فعال تر از آن بود كه قابل تصور باشد و آن حضرت براى هدايت مردم لحظه اى آرام و قرار نداشت. (و ما ارسلناك اِلاّ رحمةً للعالمين[3] اگر پيامبر موعظه اى براى مردم مى نمود فرقى نداشت كه در چه حالى باشد، در مسجد باشد يا در ميدان جنگ در صورت نياز و لزوم در جمع اصحاب يا براى احدى از اصحاب موعظه اى مناسب حال و مقام مى فرمود. و از جنگ و جهان نيز هرگز كوتاهى نمى كرد.
از اين روي پيامبر اكرم(ص) علاوه بر مواعظ كار آمد و بسيار موثر و سازنده كه در مدت 23 سال توانست اساس تمدن درخشان اسلامي را پايه گذاري كند مسائل محوري ذيل را انجام مي داد.
1. تعليم و تربيت و آموزش تمام احكام اسلام به مردم
2. تشكيل حكومت در مدنيه به حسب ضرورت و نياز جامعه آنروز به گونه اي كه مي توان از آن در تشكيل حكومت بسيار گسترده الگو گرفت.
3. فرماندهي نيروهاي نظامي و تعيين فرماندهان نظامي و انتخاب جانشين براي خود هنگام خروج از مدينه.
4. تصميم گيري درباره روابط داخلي و خارجي حكومت اسلامي.
5. قضاوت در امور مختلف و تعيين قاضي و فرماندار و استاندار به مناطق مختلف و اعزام آنها.
7. ارسال سفر به كشورهاي خارج و...
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تاريخ اسلام سيره ي پيامبر، تاليف رسول جعفريان
2. تاريخ پيامبر اسلام، تاليف مرحوم دكتر آيتي.
3. حكومت پيامبر - تاليف جلال الدين خارجي.

---

• [1] . طه/2.
• [2] . توبه/128.
• [3] . انبياء/84.
• اندیشه قم