اعراف چه كساني هستند؟

– سلمان فارسي گويد: از رسول خدا(ص) شنيدم كه درباره علي(ع) بيش از ده بار فرمود: تو و اوصياي [يازده گانه] بعد از تو اعراف ميان بهشت و دوزخيد. داخل بهشت نمي گردد مگر كسي كه شما را بشناسد و شما او را بشناسيد و داخل دوزخ نمي گردد جز آن كه حق شما را انكار كند و شما او را (به رسميت) نشناسيد. (بحار 8/337، ح 9.)
2– امام باقر(ع) فرمود: آنان [مرداني كه بر اعراف مستقرند] آل محمد(ع) هستند. داخل بهشت نمي گردد جز كسي كه حق آنان را بشناسد و داخل دوزخ نمي گردد جز آن كه آنان را انكار كند و آنان او را انكار كنند: «هُم الُ مُحمد(ع) لايَدْخُل الجَنه إِلَّا مَن عَرفَهُم و عَرَفوُه و لايَدخُل النّار إِلّا مَنْ أَنكَرَهم و أَنكُروُه»؛(بحار 8/337، ح 10.)
3 – امام باقر(ع) راز اعراف بودن اهل بيت را بيان كرده مي فرمايد: ما اعراف هستيم؛ زيرا خداوند جز از راه معرفت ما شناخته نمي شود. اعراف ما هستيم و داخل بهشت نمي گردد جز كسي كه ما را [در مقام و جايگاهي كه هستيم] بشناسد و ما نيز او را بشناسيم و وارد دوزخ نمي گردد جز آن كسي كه ما را انكار كند و ما او را انكار كنيم: «عن الثُمالي قالَ سُئِل أَبُو جَعفر(ع) عَن قَول الله: «وَ عَلي الأَعراف رِجال يَعرفوُن كَلَّا بِسيماهُم». فَقال أَبُو جَعفر(ع): «نحن الأَعراف الَّذِين لايَعرف الله إِلّا بِسَبب مَعرِفَتِنا و نَحنُ الأَعراف الَّذِين لايَدْخُل الجَّنه إلا مَن عَرَفنا و عَرَفناهُ و لايُدخل النّار إِلّا مَن أَنكَرنا و اَنكَرناه وَ ذلِك أَن الله  لَو شاء أَن يَعرف النّاس نَفسه لَعَرفَهم و لكِنَّه جَعَلنا سَببُه و سَبيله و بابُه الَّذِي يُؤتي مِنه»؛ (همان/ 338، ح16) راز سخن اين است كه اگر خداوند مي خواست خود را به مردم بشناساند مي توانست و مي شناساند، ولي ما را سبب معرفت و راه و در آن قرار داده است تا از در ما اهل بيت وارد شوند.
4 – غير از اهل بيت(ع) انسان هايي ديگر از اعراف به شمار مي آيند؛ امام صادق(ع) مي فرمايد: در روز قيامت ما اهل بيت، پاداش كامل شيعيان را مي دهيم تا در اعراف بين بهشت و دوزخ در كنار محمد، علي، فاطمه، حسن، حسين(ع) و پاكان اهل بيت قرار گيرند. آن گاه برخي از شيعيان را مي بينيم كه در آن عرصه جزو مقصرانند و در سختي قرار دارند. سپس برخي از نيكان شيعيانمان، چون سلمان، مقداد، ابوذر، عمار و مانند آنان را در عصر خودشان وهمچنين در هر عصري تا روز قيامت، به سوي مقصران گسيل مي داريم تا آنان را برچينند، آن سان كه بازشكاري صيد خويش را مي گيرد، و به جانب بهشت روانه خواهيم داشت. (همان/337 ، ح 13.)
5 – اميرالمؤمنين (ع) در خطبه اي مي فرمايد: «وَنَحنُ أَصحاب الأَعراف؛ أَنا وعَمي وأَخي وابْن عَمّي» ؛(بحار 8/339، ح 20.) من و عمويم و برادرم و پسر عمويم اهل اعراف هستيم.
6 – امام صادق (ع) مي فرمايد: اعراف تلي (جايگاه بلندي) است ميان بهشت و دوزخ و مرداني كه بر آن توقف دارند عبارتند از پيشوايان معصوم(ع) كه همراه شيعيان گنه كار بر اعراف ايستاده اند و اين در حالي است كه مؤمنان پارسا پيش از آنان وارد بهشت شده اند. در اين حال ائمه (ع) به آن گروه از شيعيان گنه كار گويند: به برادران خود بنگريد چگونه بدون حساب وارد بهشت شده اند و مقصود از آيه اي كه مي فرمايد: «سَلام عَلَيكم لَم يَدخُلوُها و هُم يَطمَعوُن» همين گروهند كه هنوز وارد بهشت نشده، ولي آرزوي آن را دارند. سپس به آنان گفته مي شود به دشمنان خود كه در دوزخ جا گرفته اند بنگريد و اين است معناي «و إِذا صُرفَت أَبصارهم تِلقاء أَصحاب النار قالوُا رَبَّنا لاتَجْعَلنا مَعَ القَوم الضالِمين» [شيعيان گنه كار وقتي به اهل دوزخ مي نگرند هراسان گويند پروردگارا ما را با ستمگران يك جا قرار مده.] در اين هنگام اصحاب اعراف(ع) گروهي را كه با نشانه هايشان مي شناسند مخاطب ساخته مي گويند: «ما أَغني عَنْكم جَمعُكُم فِي الدُّنيا وما كُنتم تَستَكبِروُن» [آنچه در دنيا گرد آورده بوديد و به آن فخر و تكبر مي كرديد شما را بي نياز نساخت.] آن گاه به ديگر دوزخيان كه با آنان دشمني مي ورزيدند گويند: اين گروه از شيعيان گنه كار ما هستند كه شما در دنيا سوگند ياد مي كرديد كه رحمت الهي شامل حالشان نخواهد شد. سرانجام به گروه ياد شده (گنه كاران) گويند: «اُدْخُلوا الجَنه لاخَوف عَليكم ولا أَنتم تَحزَنوُن» [داخل بهشت گرديد كه هيچ ترس و اندوهي بر شما نيست.] (همان/335، ح 2؛ نورالثقلين 2/34، ح 136، اعراف/46 – 49.)
گفتني است كه، طايفه سوم يعني شيعيان گناه كار به مقتضاي جمع ميان روايات همان كساني هستند كه فرمان خداوند را انتظار مي كشند كه يا بر آنان ببخشايد يا كيفرشان كند. از اين رو شيخ مفيد (رحمة الله) هماهنگ با صدوق (رحمة الله) مي‎نويسد: در حديث آمده است كه خداوند تعالي در اعراف گروهي را ساكن مي كند كه كردار نيكشان از سويي بدون كيفر نيست، و از سوي ديگر استحقاق جاويد ماندن در دوزخ را ندارند. البته اميدوار فرمان «مُرجَوْن لِأَمرِ الله»;توبه/106. خدا هستند و قابليت شفاعت دارند. اينان همواره بر اعراف خواهند ماند تا شفاعت پيامبر و امير مؤمنان و ائمه (صلوات الله  عليهم) شامل حالشان گردد و به بهشت وارد شوند. (بحار 8/340.)
آية الله جوادي آملي،تفسير موضوعي قرآن ج 5 (معاد در قرآن) به نقل از سايت تبيان
بررسى آيات 46 تا 49 سوره اعراف و نيز روايات متعددى كه در اين موضوع وجود دارد، نشانگر اين است كه دو گروه مختلف در اعراف قرار دارند:
الف) ضعفا (كسانى كه حسنات و سيئات آنان برابر است): «هنگامى كه به بهشتيان نگاه مى كنند، بر آنها درود مى فرستند و مى خواهند با آنان باشند و هنگامى كه به دوزخيان نظر مى افكنند، از سرنوشت آنها وحشت نموده و به خدا پناه مى برند.
ب) گروه دوّم بزرگان، انبيا، امامان و صالحان هستند كه مشرف بر اهل محشرند و دوزخيان را سرزنش كرده و به گروه اوّل كمك مى كنند كه وارد بهشت شوند، (ر.ك: تفسير نمونه، ج 6، صص 188 - 187).
از اين بخش آيه شريفه كه بزرگان اعراف خطاب به ضعفا مى گويند: «اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ »«داخل بهشت شويد در حالى كه هيچ ترسى بر شما نيست و هرگز محزون نخواهيد شد». استفاده مى شود كه اصحاب اعراف، ضعفا را شفاعت خواهند كرد و آنان داخل بهشت خواهند شد ولى اين بدان معنى نيست كه اصحاب اعراف به سزاى كردارهاى بدشان نرسند چرا كه معصيت كاران از مؤمنان در همين دنيا، هنگام سكرات مرگ، قبر، عالم برزخ و مواقف قيامت تا زمانى كه در اعراف حكم نهايى در مورد آنان صادر شود مشكلات و عذاب هاى فراوان را متحمل خواهند شد تا از گناهانشان پاك شوند ولى چون اعتقادات آنان درست بوده آخرالامر با شفاعت ائمه و پيامبر كه از بزرگان اصحاب اعرافند داخل بهشت مى شوند. در بهشت هم در منازل بالاى آن نخواهند بود. بنابراين با وجود عذاب عالم برزخ و مشكلات قبر و مواقف قيامت و شرمندگى در برابر خالق يكتا و شاهدان بر اعمال ديگر وجود اعراف موجبى براى جرئت پيدا كردن بر معصيت نخواهد بود. بلكه روزنه اميدى براى معصيت كاران است كه به سوى خداوند باز گردند و تصور نكنند كه ما ديگر جهنمى هستيم و بازگشت براى ما سودى نخواهد داشت.