چه کسانی از نعمت دیدار پیامبر(ص) بهره‌مند می‌شوند؟

جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته، این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:

در جلسات گذشته بحث در تفسیر جمله نورانی «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/7) بود. ما از خداوند متعال در نمازها می‌خواهیم ما را به راه راست هدایت کند. راه راست کدام راه است؟ قرآن می‌فرماید: «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» که همان راه نعمت‌یافتگان است.

نعمت‌یافتگان همه از رفاقت پیامبران، صدیقان، شهدا و صالحان برخوردارند. تمامی کسانی که مصداق این چهار طایفه هستند نعمت‌یافتگان الهی به شمار می‌روند.

چه کسانی از نعمت دیدار پیامبر(ص) بهره می‌برند؟

در روایتی از امیرمؤمنان(ع) داریم که یکی از مردم مدینه که به آنها انصار گفته می‌شود به رسول خدا(ص) گفت: من طاقت دوری شما را ندارم؛ هر وقت خانه می‌روم به یاد شما هستم و می‌خواهم شما را ببینم. من با این محبت و علاقه که به شما دارم مدتی به این فکر هستم که روز قیامت تکلیف ما چه می‌شود؟ اگر اهل بهشت هم باشم آیا می‌شود من از نعمت دیدار شما برخوردار باشم.

پیامبر(ص) منتظر شد تا خداوند پاسخی دهد تا اینکه آیه 69 سوره مبارکه «نساء» نازل شد «وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» (نساء/69)؛ پیغمبر(ص) برای آن شخص آیه را خواند و به او مژده داد که هر کس از خدا و پیغمبر(ص) پیروی کند در بهشت از نعمت دیدار پیامبر(ص) بهره‌مند می‌شود اما نکته اینجا است که درجات بهشت متفاوت است.

درجات بهشت/ ملاک برترین بهشتیان

در روایتی از امام رضا(ع) داریم: «درجه در بهشت مثل فاصله آسمان تا زمین است».

در روایت دیگری از رسول اکرم(ص) نیز داریم: شخصی وارد بهشت می‌شود که در این دنیا خدمتکاری داشته است. هر دو وارد بهشت می‌شوند اما درجه خدمتکار در بهشت بهتر است و همین امر باعث اعتراض شخص می‌شود که خطاب می‌رسد اینجا ملاک برتری و جایگاه اعمال صالح است. هر کس که عمل صالح بیشتری داشت درجه بهتری هم دارد. فاصله طبقاتی در بهشت خیلی متفاوت است و تنها بر اساس عمل سنجیده می‌شویم. اگر برای خدا کار کنیم جایگاه خوبی خواهیم داشت و چه بسا به تعبیر حضرت امام(ره) شخصی درس تفسیر بگوید اما اهل جهنم باشد.

امام صادق(ع) نیز می‌فرمایند: «نگویید یک بهشت است و همه در یک مرتبه قرار دارند و تفاوت آنها در عمل افراد است». همه کسانی که به صراط مستقیم راه یافته هستند بهشتی می‌شوند اما با تفاوت درجه‌ای که دارند جایگاه آنها نیز متفاوت است به طوری که اگر کسی بالاتر باشد اجازه دارد که پایین بیاید اما کسی که درجه‌اش پایین است نمی‌تواند بالا بیاید و عمل و نیرویی که بتواند اوج بگیرد از اینجا باید برود.

درجه راه یافتگان به صراط مستقیم

کسانی که «اهْدِنَا الصرَط الْمُستَقِیمَ» درباره آنها مستجاب شده از نظر قرآن درجاتی دارند. قرآن دو درجه را برای اهل بهشت ذکر می‌کند؛ یکی درجه مقربان(پیشتازان) و یکی درجه اصحاب یمین است.

در آیات اوایل سوره واقعه این مطلب مطرح شده است: «فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ * وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ * وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» (واقعه/ 8 تا 11)

سابقون کسانی هستند که در اعمال خیر پیشتاز و از سایر افراد جلوتر هستند اما اصحاب میمنه چه کسانی هستند؟ یمین از یمن می آید یعنی آنها تجسم خوشبختی، برکت و سعادت هستند که این دو دسته به علاوه دسته دیگری که ظالم به نفس هستند در آیه 32 سوره مبارکه «فاطر» آمده است: « ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ؛ سپس این کتاب را به آن بندگان خود که [آنان را] برگزیده بودیم به میراث دادیم پس برخى از آنان بر خود ستمکارند و برخى از ایشان میانه‌‏رو و برخى از آنان در کارهاى نیک به فرمان خدا پیشگامند و این خود توفیق بزرگ است».

این آیه مردم را به سه دسته تقسیم کرده است؛ دسته اول ظالم به نفس یعنی گنه‌کار است. کسی که از صراط مستقیم منحرف می‌شود به خودش ظلم می‌کند. حب‌ذات مهم‌ترین محبت‌ها است و تنها یک نفر است که انسان را برای خود انسان می‌خواهد که آن هم خدا است. در حدیث قدسی داریم هر کس که تو را می‌خواهد برای خودش می‌خواهد اما من تو را برای خودت می‌خواهم چون به تو نیازی ندارم.

دسته دیگر مقتصد و میانه‌روها هستند که در واقع اصحاب یمین هستند. دسته دیگر به فرمان خدا پیشتاز هستند که این فضل بزرگ است.

رفتارهای مردم در دنیا

امام صادق(ع) می فرمایند: «الظالم یحوم حوم نفسه و المقتصد یحوم حوم قلبه و السابق یحوم حوم ربه»؛ کسی که ظلم به نفس می‌کند دور خودش می‌چرخد یعنی محور حرکتش در زندگی شهوت نفسانی و مقام است، محور میانه‌رو که اصحاب یمین هستند قلب است یعنی عقل محاسبه‌گر در زندگی دارند، میانه‌رو هم دور قلب خود می‌چرخد و منفعت خود را در نظر می‌گیرد به تعبیری ظالم منفعت دنیوی و مقتصد منفعت اخروی را در نظر می‌گیرد اما سابقون دور اوامر الهی می‌چرخد و هدفش رضای خدا است که این‌ها پیشتاز هستند.

در روایت مشابه‌ای از رسول اکرم(ص) داریم: مردم سه دسته‌اند؛ یک دسته کسانی که قلبشان مشغول دنیا است دسته دیگر آخرت‌پرست و دیگری قلبی که تمام وجودش خدا است. کسی که دنیاپرست است در دنیا هم سختی‌ می‌کشد اما کسی که دنبال آخرت است اصحاب یمین به شمار می‌رود و درجات بالایی دارند اما دلی که مشغول به خدا است نه به خاطر بهشت و نه به خاطر ترس از جهنم بلکه به خاطر خود خدا کار می‌کند که این افراد هم دنیا و هم آخرت دارند.

از همه پیشتازان جلوتر ائمه(ع) هستند و بالاترین کسانی که به صراط مستقیم راه یافتند اهل‌بیت(ع) هستند که در زیارت جامعه کبیره داریم: «خدا شما را به شریف‌ترین مرتبه گرامیان، بالاترین جایگاه مقربان و برترین درجه پیامبران رسانده است».

پیامبر(ص) کامل‌ترین پیامبران و جانشین ایشان امام علی(ع) که به نصّ قرآن جان پیامبر(ص) بود و اهل‌بیت(ع) هم همان مقام ولایت امیرالمؤمنان(ع) را دارند در گزوه پیشتازان هستند و کسانی که در مسیر آنها حرکت می‌کنند یا مقربان می‌شوند یا در گروه اصحاب یمین قرار می‌گیرند.

در روایات هم داریم کسی که پیشتاز است بدون حساب وارد بهشت می‌شود، میانه‌رو هم برای آنها آسان حساب می‌شود اما کسی که ظلم و گناه کرده مدتی در جهنم می‌ماند یا در قیامت پاک می‌شود و گرفتار حزن و غم می‌شوند و زمانی که به بهشت می‌روند می‌گویند سپاس خدایی که ما را از اندوه خارج کرد.

در حدیثی از امام باقر(ع) داریم: «کسانی که امام را نشناسند ظالم به نفس هستند». خداوند توفیق دهد به دسته اول نزدیک شویم.