عدالت مهدوی و امنیت

بخش اول

چکیده
در منابع اسلامی آیات و روایات زیادی درباره اهمیت دو مقوله اساسی و حیاتی عدالت و امنیت و جایگاه رفیع آنها در تمام ابعاد زندگی بشری وارد شده است. از سویی، عدالت و امنیت از برترین و مقدمترین نعمتها و دستاوردهایی است که توسط امام موعود(عج) به بشریت و آن هم در فراخنای گیتی هدیه خواهد شد.

انقلاب مصلحانه حضرت در راستای تکمیل دیانت و رسالت نبوی و امامت اصلاحگرایانه ائمه معصومین(ع)، این نهضت را به پایان خواهد برد و تمام اقوام و ملل و آحاد بشری بدون هیچگونه تبعیض و گزینشی طعم و حلاوت عدالت و امنیت مهدوی را خواهند چشید و اسلام دین فراگیر خواهد شد و در جایگاه عادلانه و بایسته خود خواهد نشست.
در این مقاله برای فهم وضعیت و نوع حکومت مهدوی و در عصر ظهور و شناخت شاخصههای آن از جمله عدالت و امنیت و تعامل این دو مفهوم، از دو راه تفحص در روایات پیرامون عصر ظهور و دیگری مراجعه به سیره نظری و عملی پیامبر(ص) و سایر معصومین(ع) و به ویژه امام علی(ع) اقدام شده است.
مقدمه 
با نگاهی گذرا به روایات بسیاری که درباره امام مهدی(عج) و عصر ظهور ایشان وارد شده، به خوبی این نکته درک می شود که عدالت و امنیت از برترین و مقدم ترین نعمت ها و دستاوردهایی است که توسط امام موعود(ع) به بشریت هدیه خواهد شد. ذکر این مسئله در روایات از تواتر بسیار بالایی برخوردار است. با توجه به اهمیت این موضوع، نوشتار حاضر تلاش دارد با نیم نگاهی به ماهیت، معانی و منزلت این دو مفهوم در اندیشه اسلامی، جایگاه آن ها را نیز در حکومت مهدوی تا حدی روشن نماید.
1. بی عدالتی و ناامنی از شاخصه های اصلی دوره پیش از ظهور
بررسی زمینه های تاریخی بروز و تثبیت بی عدالتی و ناامنی در جهان اسلام، مسئله مهمی است که باید به اساس و دلایل اساسی این پدیده اشاره کرد.
ظهور اسلام در عصر جاهلی و حرکت عظیم تمدنساز پیامبر اکرم(ص) در طول بیست وسه سال مجاهدت ایشان گرچه به اصلاحات و ترقیات اساسی در عصر و اجتماع آن روز پدید آورد، ولی متأسفانه باید اذعان داشت که در تمام این مدت، عناصر منحط و فرصت طلب و مرتجع با مقاومت فعالانه در برابر این جنبش، به دنبال زنده کردن ریشه های جاهلیت و شرک و اشرافیت پیشین بودند.

 این باندهای سیاسی ـ اقتصادی فاسد یا در ساختارهای جدید حل و هضم نشدند و یا این که فریبکارانه خود را جزو گروندگان و مؤمنان به اسلام جای زدند. این حرکت های منافقانه و ریاکارانه، همواره مایه نگرانی پیامبر(ص) بود. با ارتحال آن رهبر الهی، ریشه ها و حرکت های گذشته جاهلی دوباره سربرآورد و انقلاب و نهضت انسان ساز و معنوی نبوی را کند یا منحرف ساخت.
برخی نمونه های مهم این انحراف عبارتند از به شهادت رساندن سه امام نخستین تشیع و بروز فاجعه کربلا، به ترتیب در سال های 40، 49 و 61 هجری که بزرگ ترین خسارت ها را به عالم اسلامی وارد ساخت.
انحراف سیاسی امت اسلامی و عامل اساسی تثبیت بی عدالتی و ناامنی ماجرای سقیفه در نیمه اول هجری است.

در آن جریان برخی پس از تمرد از دستور و نص صریح نبوی مبنی بر اولویت امام علی(ع) برای جانشینی، امامت و ولایت در عرصه  ظاهری و دنیوی را از امام(ع) غصب کردند. پس از آن، با احیای ریشه های ارتجاعی زندگی سیاسی ـ اجتماعی جاهلی و قبیله ای، روند برگشت به این دوران تیره آغاز و دنبال شد.
تبدیل خلافت به ملوکیت و تبعات منفی بعدی آن، انحراف های برخاسته از قضیه سقیفه را کامل کرد.

هم چنین با افزایش گمراهی مردم و هواپرستی و هوس زدگی آن ها بر اثر سیاست های وقت خلفا و حاکمان ستمگر، امام معصوم(ع) کم کم یاوری مردمی را از دست دادند و در جوی پر از بی عدالتی و ناامنی و خفقان، در نهایت مظلومیت به شهادت رسیدند. از سوی دیگر، این شرایط نامساعد منجر به غیبت امام عصر(عج) گردید. تا پیش از آن، سیاست فشار و اختناق، امامان(ع) را وادار کرده بود تا فعالیت خود را در نهان پی بگیرند و گفتار و کردار خویش را همراه با تقیه، در پوشش کتمان و رمز حفظ کنند.

امام مهدی(ع) در چنین فضایی، در نیمه شعبان سال 255 هجری به دنیا آمد. پنج سال از عمر شریف ایشان در زمان حیات پدر بزرگوارش ـ هنگامی که دستگاه حاکم خلفای عباسی امام عسکری را به زندگی مخفیانه و محتاطانه واداشته بود ـ گذشت.
در نهایت، به خاطر فشارهای مذکور و گمراهی مردم و همراهی  نکردن آن ها، غیبت صغرا از سال 260 تا 329 هجری به طول انجامید و امام پس از گذشت تقریباً 70 سال از غیبت صغری، از سال 329 تا کنون در غیبت کبری به سر می برد، تا با اجازه الهی ظهور یافته و زمین را پر از عدل و امان نماید.
می توان اضافه کرد که با حذف علی(ع) از صحنه خلافت توسط خودکامگان چیره، زمینه تحریف شریعت اسلامی و مسخ عدالت آرمانی آغاز شد. به یقین می توان خودکامگی و زورمداری را به عنوان بزرگ ترین عامل این تحریف و گسترش جو ناامنی فیزیکی و روانی در جهان اسلام به شمار آورد. این واقعیت دارد که بخش گسترده ای از تاریخ نظام های سیاسی به نظام های خودکامه اختصاص دارد، حکومت هایی که شیوه اعمال قدرتشان مبتنی بر زور و چیرگی خشونت آمیز و اجبار بوده و به دلیل بی عدالتی، نامشروع بوده اند.

چنین حکومت هایی مجبور بوده اند برای مشروع و موجه نشان دادن خود، به تحریف دین، مفهوم عدالت و حذف مصادیق و اسوه های معصومان(ع) بپردازند و عملاً نیز در کار خویش تا پیش از عصر ظهور، به توفیق دست یافتند. اینان به نفعِ امنیتِ کاذب در سایه شمشیر، عدالت آرمانی را مسخ کردند و عقب راندند. در سایه چنین خفقانی، ائمه یازده گانه را به شهادت رسانده و بسیاری از منادیان حق و رهروان آن ها را شهید، شکنجه و تبعید نمودند یا این که با افترا و تهمت و ناسزا آنان را از میدان به در کردند.2
از سوی دیگر، یکی از عوامل پدید آورنده ناامنی در جهان اسلام، تهدیدها و حملات پی درپی، علیه این دین بوده است. اسلام در طول تاریخ، پیوسته درگیر معارضان و مخالفان سرسخت و کینه توز، داخلی و خارجی بوده است. این درگیری و منازعه از گذشته تاکنون به طور مداوم ادامه داشته است. اساساً موقعیت جغرافیایی دارالسلام از همان ابتدای ظهور و گسترش، به گونه ای بود که آن را در معرض تاخت و تازها و حملات پی درپی و سهمگین قرار می داد.

حملاتی چون تهاجم مغول ها، جنگ های تحمیلی صلیبی، هجوم گسترده و همه جانبه استعمار غربی به جهان اسلام و اشغال مستقیم بلاد اسلامی (قرن 19م/ 13هـ)، تثبیت ناامنی، ایجاد رکود اقتصادی ـ اجتماعی، تخریب بنیان های فرهنگی و اجتماعی و به طور کلی انحطاط داخلی مشرق و جهان اسلام را به دنبال داشت که تأثیرات منفی و عقب نگهدارنده آن ها، تا به امروز باقی است.
در بسیاری از روایات منقول از پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) از بروز ناامنی ها، بی عدالتی ها، جنگ ها، هرج و مرج ها و فتنه های فراوان، به عنوان ملاحم و نشانه های ظهور مهدی موعود(عج) و ویژگی های عصر غیبت یاد شده است.3 به عنوان نمونه امام علی(ع) در این زمینه فرموده است:
او [حضرت مهدی(عج)] خواسته ها را تابع هدایت وحی می  کند، هنگامی که مردم هدایت را تابع هوس های خویش قرار می دهند. در حالی که به نام تفسیر، نظریه های گوناگون خود را بر قرآن تحمیل می کنند، او نظریه ها و اندیشه ها را تابع قرآن می سازد.
در آینده، آتش جنگ میان شما افروخته می گردد و چنگ و دندان نشان می دهد. با پستان هایی پُر شیر که مکیدن آن شیرین، امّا پایانی تلخ و زهر اگین دارد، به سوی شما می آید. آگاه باشید؛ فردایی که شما را از آن هیچ شناختی نیست، زمامداری حاکمیّت پیدا می کند که غیر از خاندان حکومت های امروز است و عمّال و کارگزاران حکومت ها را بر اعمال بدشان کیفر خواهد داد. زمین میوه های دل خود را برای او بیرون می ریزد و کلیدهایش را به او می سپارد. او روش عادلانه در حکومت حق را به شما می نمایاند و کتاب خدا و سنّت پیامبر(ص) را که تا آن روز متروک مانده اند، زنده می کند.4
هم  چنین از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که در پاسخ این پرسش که چه موقعی قائم شما قیام می کند، فرمود: ((زمانی که دنیا را هرج و مرج فرا گیرد)).5
پیامبر(ص) در روایت دیگری به شکل مفصل تری ناامنی و بی عدالتی پیش از ظهور را چنین بیان فرموده  است:
منا مهدی هذه الامه اذا صارت الدنیا هرجاً و مرجاً و تظاهرت الفتن و تقطعت السبل و اغار بعضهم علی بعض فلاکبیر یرحم صغیراً و لاصغیر یوقر کبیراً فیبعث الله عند ذلک مهدینا التاسع من صلب الحسین یفتح حصون الضلاله و قلوباً غفلا یقوم فی الدین فی آخرالزمان کما قمت به فی اول الزمان و یملاء الارض عدلاً کما ملئت جوراً.6
مهدی این امت از ماست. هنگامی در دنیا هرج و مرج شده و فتنه ها آشکار شود و راه ها مورد راهزنی قرار گرفته و بعضی از مردم به بعض دیگر تهاجم کنند و بزرگ به کوچک رحم نکند و کوچک تر احترام بزرگ تر را نگه ندارد، در چنین زمانی مهدی ما که نهمین امام از صلب حسین است؛ برج و باورهای گمراهی و قلب های قفل شده را فتح می کند و در آخرالزمان به خاطر دین قیام می کند؛ همان طور که من در اول زمان، بدین قیام مبادرت کردم. او زمینی را که از جور پر شده، از عدل و داد، پر و سرشار می سازد.
در همین زمینه، محمدبن مسلم می گوید، از اباعبدالله(ع) شنیدم که می گوید:
به درستی که برای قیام قائم ما ـ که بر او درود باد ـ نشانه هایی است که خداوند عزوجل آن ها را برای مؤمنان قرار داده است.
فرد یاد شده مجدداً این علامت ها از امام(ع) می پرسد و ایشان نیز با اشاره به آیه 155 سوره بقره، می گوید:
این که خداوند فرموده است: ((قطعاً شما را به چیزی [از قبیل] ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را))؛ یعنی این که مؤمنان پیش از خروج قائم این گونه مورد ابتلا و آزمایش قرار می گیرند.7
شایسته است پیش از این که به وضعیت عدالت و امنیت در عصر حکومت مهدوی اشاره کنیم، مروری کوتاه بر تعاریف این دو مفهوم داشته و جایگاه آن ها را در منابع اسلامی مورد بازخوانی قرار دهیم.
2. مفهوم و جایگاه عدالت
یکی از دشواری های بحث، مفهوم بنیادی عدالت، ابهام در تعاریف و معانی آن است. البته این دشواری باعث نشده که مکاتب دینی، سیاسی، اجتماعی و... در ارائه نظرات خود در این باره کوتاهی ورزند. به عنوان نمونه، فلسفه و اندیشه سیاسی غرب در این زمینه  دارای میراثی غنی است.

گرچه در نظر برخی از اندیشمندان این حوزه، تعریف و شمارش همه معانی عدالت وهمی بیش نیست و این مفهوم دچار ابهامی لاعلاج است.8
اما در اندیشه اسلامی کلمه عدل را معمولاً با چند معنی و کاربرد مختلف استفاده می کنند که برگرفته از قرآن، سنت نبوی و سخنان امام علی(ع) است. این معانی عبارتند از: راستی، درستی، داد، موزون بودن، رعایت تساوی و نفی هرگونه تبعیض، قراردادن و نهادن هر چیز در جای خویش، رعایت حقوق افراد و دادن حق به مقدار، رعایت استحقاق ها در افاضه وجود توسط خدای متعال و...
هم چنین در فرقه ها و گرایش های گوناگون در اندیشه سیاسی اسلام (مانند فلسفه سیاسی، فقه سیاسی، اندرزنامه نویسی، ادبیات سیاسی، تاریخ و فلسفه اجتماعی)، عدالت تعریف شده است. در آرای همه اندیشمندان این نحله ها و مکاتب، تعابیر متعدد و همانندی از مفهوم عدالت ـ با تأسی به قرآن و سنّت ـ صورت گرفته که بخشی از آن ها به شرح زیر است:
1. عدالت، خصیصه ماهوی نظم الهی حاکم در کائنات؛9
2. عدالت به معنای ((وضع کلّ الشیء فی موضعه؛ قرار دادن هر چیز در جای خویش))؛
3. عدالت به معنای ((اعطاء کل ذیحق حقه؛ حق را به مقدار رساندن)) و ایفای اهلیّت و رعایت استحقاق ها و نفی تبعیض و عدم ترادف با برابری مطلق؛
4. عدالت به معنای اعتدال گرایی، میانه روی و رعایت ملکات متوسط؛10
5. عدالت به معنای تعادل سه قوه در نفس و مدینه و سپردن راهبری نفس و مدینه به خرد و خردمندان؛
6. عدالت به معنای راستی و راست کرداری و راست کردن؛
7. عدالت به معنای تناسب و تساوی جرم با مجازات در حوزه قضا؛11
8. عدالت به معنای تأمین مصلحت عمومی به بهترین صورت ممکن و اصلی ترین مبنای تأمین عمران و امنیّت؛12
9. عدالت در مدینه، به معنای تقسیم برابر خیرات مشترک عمومی؛13
10. عدالت به معنای ((حُسن در مجموع)) و کمال فضایل و جور به معنای ((مجموعه و تمام رذایل))؛14
11. عدالت به معنای تقوای فردی و اجتماعی و هم سازی با نظم الهی حاکم بر طبیعت؛
12. عدالت به معنای انصاف؛15
13. عدالت به معنای عقد و قرار داد اجتماعی افراد، برای تقسیم کار در زندگی مدنی مبتنی بر شریعت؛16
14. عدالت به معنای مفهومی همسان با عقل و خرد عملی؛17
15. عدالت از دید فقها، به معنای ملکه راسخه ای که باعث ملازمت تقوا در ترک محرمات و انجام واجبات می گردد؛18
16. عدالت به معنای استقامت در طریق شریعت.
البته برخی از این تعریف ها از رواج و اجماع بیش تری برخوردار بوده است؛ برای مثال، امام علی(ع) و بیش تر اندیشمندان اسلامی از گذشته تا کنون اذعان داشته اند که ((عدالت به معنای قرار دادن هر چیز در جای خویش و حق را به مقدار رساندن و ایفای اهلیّت و رعایت استحقاق هاست)). بر مبنای این تعریف از عدل، هر چیز باید در جای مناسب خویش قرار گیرد و در جایگاه خود می بایستی به انجام وظیفه ویژه خود بپردازد. شاهد این مدعا این که در قرآن بر همین اساس در سوره کهف، از دو باغ سخن می رود که هر دو سبز و خرم بودند و میوه های فراوان به بار می آوردند، قرآن در وصف این دو باغ می فرماید:
((هر دو باغ میوه های خود را به بار می آوردند و هیچ یک در این کار ظلم نمی کردند.))19
یعنی باغ هم در حقیقت عادل است و عدالت آن به این معناست که در نظام هستی به وظیفه خود عمل می کند. همه موجودات دیگر نیز همانند این دو باغ بر پایه عدل استوارند. خواهیم دید که در عصر مهدوی، با حکمفرمایی عدالت، زمین و زمان و طبیعت نیز عدالت پیشه کرده و با عمل به وظایف بایسته خویش، بشر را به حداکثر بهره مندی از خودشان خواهند رساند و میوه ها و فایده های پنهان خود را برای بهینه ترین نوع استفاده به بشر تقدیم خواهند کرد.
درباره بیان منزلت عدالت، به دلیل بدیهی و مبرهن بودن شأن والای عدالت، نیازی به توضیح فراوان نیست. تنها ذکر همین نکته بس که مبنا و زیربنای تمامی اصول، در همه اندیشه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام، عدالت است. آیات الهی اشاره دارند که پیامبران را با مشعل های هدایت فرستادیم و به آن ها کتاب و میزان دادیم تا عدالت را برپا دارند.

بنابراین چه بیانی رساتر از این که قرآن استقرار عدالت و گسترش آن را یکی از دو هدف اساسی و فلسفه بعثت انبیا ذکر کرده20 و آن را از صفات الهی و بارزترین خصیصه آفرینش و نیکوترین انسان معرفی کرده است.21 هم چنین اساس حکمیت و حکومت در قرآن، ایجاد قسط و عدل در جامعه است. از سوی دیگر، کثرت آیات و روایاتی که درباره عدل و کلمات مترادف و متضاد این واژه است، بیانگر اهمیت جایگاه این مفهوم در قرآن و احادیث ـ به ویژه موارد مرتبط با عصر ظهور ـ می باشد.
3. مفهوم و جایگاه امنیت
امنیت از مقوله های اساسی است که وجود آن در تمام ابعاد زندگی بشری به گونه ای قابل لمس و مؤثر احساس می شود و از دیرباز تا کنون در حیات انسانی منشأ تحولات و دگرگونی های فراوان شده است. ریشه لغوی این واژه از ثلاثی مجرد ((امن))، و با مشتقاتی مانند ((ایمان))، ((ایمنی)) و ((استیمان)) است. این واژه را به مفهوم اطمینان، آرامش در برابر خوف، تفسیر، تعریف و ترجمه کرده اند که تا حدود زیادی به واقعیت نزدیک است و شامل دو بعد ایجابی و سلبی در تعریف امنیت می شود.

از یک سو اطمینان، آرامش فکری و روحی و از سوی دیگر فقدان خوف، دلهره و نگرانی ـ که موجب سلب آرامش و اطمینان می گردند ـ از کاربردهای دیگر این واژه است.22 هم چنین امنیت از موضوعات بسیار مهمی است که در قرآن و روایات به گستردگی آن اشاره شده است. صورت فارسی و عربی این کلمه به اَشکال ((امنیت)) و ((امنیه)) در متون اسلامی موجود نیست و بیش تر توجه به این موضوع با عبارات و مشتقاتی از ثلاثی مجرد ((اَمِنَ)) صورت پذیرفته است. 
در مجموع از ریشه یا کلمه ((امن))، 62 کلمه مشتق23 شده است و حدود 879 بار در قرآن به کار رفته که از این تعداد کار برد، 358 مورد در آیات مکی و 521 مورد در آیات مدنی است.24
پیوند معنایی ناگسستنی این اصطلاح با کلمه های اسلام، ایمان و مؤمن نشان دهنده اهمیت فوق العاده مفهوم امنیت است. مفهومی که علاوه بر قرآن و روایات، به وفور در ادعیه اسلامی و شیعی دیده می شود. آن چه بدیهی است در این مجال مختصر امکان پرداختن به کلیه ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی و... امنیت، نه وجود دارد و نه لازم است.
اما به صراحت می توان اذعان داشت، این مفهوم در منابع اسلامی، دارای عرصه وسیعی بوده و قلمروهای فردی و اجتماعی و زمینه های داخلی و خارجی، فکری و روحی، اخلاقی و اعتقادی، دنیایی و آخرتی را در بر می گیرد و با شاخص های ایجابی و سلبی، از هر دو زاویه قابل تعریف و دسترسی است و البته این امر نسبی است؛ نه مطلق. تابع وضع و امکانات و توانایی های هر فرد و جامعه است و نباید آن را صرفاً به امکانات و تجهیزات نظامی، با اندازه های مادی و فیزیکی یا مقولات اقتصادی و مانند آن تعریف کرد.

بلکه مفهومی عمیق تر، ظریف تر و فراگیر تر از موضوعات یاد شده داشته و بر ابعاد روحی، فکری، فرهنگی، اخلاقی، معنوی و اعتقادی و ارزش های الهی نیز اتّکا و وابستگی کامل دارد. قرآن و روایات بیانگر این نکته بسیار مهم هستند که هرگونه امنیتی و در هر بعد از ابعاد آن، در ایمان و اعتقادات معنوی و الهی ریشه دارد و هر گونه ناامنی در هر عرصه ای، بالاخره ریشه اش به بی ایمانی و صفات متقابل ایمان مانند مشرک، کفر، ظلم، استکبار و... برمی گردد.

هم چنین مؤمن و صفات ایمانی، اصلی ترین خاستگاه صدور کُنش های امنیت زا است. می توان گفت، بستر سازی حیات معنوی طیبه و حسنه برای تربیت و تهذیب افراد، چه در حوزه رفتارهای فردی و چه در عرصههای اجتماعی و دوری آن ها از حیات سیئه و غیر ایمانی، اصلی ترین ساز و کار تأمین امنیت است.

حال، چه در نظام اسلامی باشد، چه در عصر مهدوی و حکومت آخرزمان حضرت مهدی(عج). این نظام باید تلاش کند با تشویق حیات مؤمنانه و پشتیبانی از مؤمنان و مقابله با دشمنان جبهه ایمان، امنیت و عدالتی همه جانبه و فراگیر را برای همه شهروندان جامعه اسلامی و حتی غیرمسلمانانی که در پناه آن زندگی می کنند، فراهم نماید. البته این کار باید بدون غفلت از زندگی دنیایی و با تأمین نیازهای این جهانی باشد تا بتواند زمینه ورود سرشار از عافیت و سلامت و ایمن از عذاب را به زندگی آن جهانی و اخروی آماده سازد.

مشخص است که تا پیش از ظهور، انجام کامل و بهینه این امور توسط حکومت های دنیایی امکان پذیر نیست و این گونه آرمان های عالی الهی و بشری به صورت کامل، تنها در عصر حکومت مهدی(عج) محقق خواهد شد.

در قرآن کریم، آیات بسیاری درباره اهمیت امنیت و جایگاه والای آن در زندگی فردی، اجتماعی اقتصادی و... انسان وارد شده است که به کوتاهی، نمونه هایی از آن ها آورده می شود:
الف) قرآن یکی از اهداف برقراری حاکمیت خدا و جانشینی صالحان و طرح کلی امامت را تحقق امنیت معرفی کرده است:
(وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امناً یعبدوننی ولایشرکون بی شیئاً( (نور: 55)
((خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همانگونه که کسانی که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینی که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند.))
علامه طباطبایی درباره این آیه فرموده است:
این آیه وعده جمیل و زیبایی است برای مؤمنان که عمل صالح هم دارند. به آنان وعده می دهد که به زودی جامعه صالحی مخصوص به خودشان برایشان درست می کند و زمین را در اختیارشان می گذارد و دینشان را در زمین متمکن می سازد و امنیت را جایگزین ترسی که داشتند می کند؛ امنیتی که دیگر از منافقین و کید آنان، و از کفار و جلوگیری هایشان بیمی نداشته باشند، خدای را آزادانه عبادت کنند و چیزی را شریک او قرار ندهند.25
بدین ترتیب، قرآن به گروهی از مسلمانان که دارای دو صفت ایمان و عمل صالح هستند و به یاری خداوند، حکومت جهانی مستضعفان را تشکیل خواهند داد، نوید امنیت و از میان رفتن همه اسباب ترس و وحشت را داده است.
ب) بنا به آیه (و اذ قال ابراهیم رب اجعل هذا البلد آمنا( (ابراهیم: 35) حضرت ابراهیم هنگام بنا نهادن کعبه، به این نیاز فطری توجه کرد و از خداوند خواست آن سرزمین را از نعمت ((امنیت)) برخوردار سازد. خداوند نیز، بنا به آیه ?و اذ جعلنا البیت مثابه للناس و امناً? (بقره: 125)، آن جا را خانه امنی برای مردم قرار داد.

این ویژگی  چنان عزیز است که موجب منّت پروردگار بر آدمیان بوده و او را شایسته سپاس بندگی می کند.26 پروردگار جهان به همین سرزمین اَمن، برای بیان کیفیت آفرینش انسان سوگند یاد می کند.27 با اجابت دعای حضرت ابراهیم، خداوند هم امنیت تکوینی به مکه داد؛ زیرا شهری شد که در طول تاریخ حوادث ناامن کننده کم تری به خود دید و هم امنیت تشریعی عطا کرد؛ زیرا به فرمان الهی همه انسان ها و حتی جانوران در این سرزمین در امن و امان هستند.

شکار حیوانات آن ممنوع است و حتی تعقیب مجرمانی که به این حرم و خانه کعبه پناه برند نیز جایز نیست. تنها می توان برای اجرای عدالت در حق چنین مجرمانی آذوقه را بر آن ها بست تا بیرون آیند و تسلیم شوند.

امن دانستن خانه کعبه توسط خدای متعال در حقیقت بیانگر اهمیت امنیت است که این بنای بسیار مقدس با آن توصیف شده است. این صفت کعبه در آیات بسیاری تکرار شده است. هم چنان که در سوره تین مکه مکرمه و شهر کعبه به ((بلد امین)) تشبیه شده است. علامه طباطبایی در این باره آورده است:

مراد از هذاالبلدالامین مکه مشرفه است، و بلد امینش خواند، چون امنیت یکی از خواصی است که برای حرم تشریع شده و هیچ جای دیگر دنیا چنین حکمی برایش تشریع نشده، و این حرم سرزمینی است که خانه کعبه در آن واقع است و خدای تعالی درباره آن فرموده: اولم یروا انا جعلنا حرما امنا28 (عنکبوت/ 67).

ج) در قرآن، شهری که برخوردار از نعمت باشد، به عنوان سرزمین آرمانی و مثالی معرفی شده است و بنا به آیه ?و ضرب الله مثلاً قریه کانت آمنه مطمئنه یأتیها رزقها رغدا من کل مکان? (نحل/ 112)، خداوند به عنوان الگو و نمونه، قریه و شهری را مثال می زند که امن، آرام و مطمئن بوده و همواره روز ی  اش به فراوانی از هر مکانی فرا رسیده است. بدیهی است، تحقق نهایی چنین شهری در جایی به جز عصر و حکومت امام مهدی، محقق نخواهد شد.
د) یکی از مصداق های مهم واژه هایی مانند ((نعمت))، ((نعیم)) و ((برکات)) در قرآن، امنیت دانسته شده است به عنوان نمونه، علامه طباطبایی در بحث از آیه:
ولو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات29 (اعراف/ 96) به این معنا اشاره کرده و می نویسد:
برکات به معنای هر چیز کثیری از قبیل امنیت، آسایش، سلامتی، مال و اولاد است که غالباً انسان به فقد آن ها مورد آزمایش قرار می گیرد.30
هم چنین این مفسّر در تفسیر آیه ?واذکروا نعمه الله علیکم اذ کنتم اعداءً فالّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها?31 (آل عمران/ 103) با بیان وضع ناامنی حاکم بر جامعه جاهلی پیش از اسلام، منظور از نعمت در آیه چنین بر شمارد:
منظور از نعمت، مواهب جمیلی است که خدای تعالی در سایه اسلام به آنان داده و حال و روز بعد از اسلام آن ها را نسبت به پیش از اسلام بهبود بخشید، در دوران جاهلیت امنیت و سلامتی و ثروت و صفای دل نسبت به یکدیگر و پاکی اعمال نداشتند و در سایه اسلام صاحب همه این ها شدند.32
علامه در تفسیر کلمه ((نعیم)) در آیه هشتم سوره تکاثر؛ ?ثم لتسئلن عن النعیم? آورده است:
و نیز در مجمع البیان است که بعضی گفته اند: نعیم عبارت است از امنیت و صحت (منقول از مجاهد و عبدالله بن مسعود) و این معنا از امام ابوجعفر و ابی عبدالله(علیهما السلام) نیز روایت شده است.33
هم  چنین این مفسر کبیر در تفسیر خویش، در تبیین واژه های ((حیات حسنه))34 و ((حیات طیبه))35، یکی از ویژگی های اصلی این نوع زندگی را بهره مندی از نعمت امنیت ذکر می نماید. هم چنان که یکی از ویژگی های ((حیات سیئه)) را زندگی در ناامنی می داند.36
هـ) در قرآن، اولوالالباب به امنیت و سلامتی جاودانی بشارت داده شده اند. به تعبیر علامه:
جمله ((سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار))، حکایت کلام ملائکه است که اولوالالباب را به امنیت و سلامتی جاودانی و سرانجام نیک نوید می دهند؛ سرانجامی که هرگز دستخوش زشتی و مذمت نگردد.37
از سوی دیگر بنا به آیه ?ادخلوها بسلام آمنین? (حجر: 45)، در روز سرنوشت، وقتی انسان های صالح در جنت گام می نهند، به آن ها نوید امنیت و سلامت داده می شود و به آن ها گفته می شود که به این باغ ها با سلامت و امنیت وارد شوید.
و) هنگامی که خانواده حضرت یوسف وارد مصر شوند، وی از میان تمامی مواهب و نعمت های مصر، انگشت روی مسئله امنیت می گذارد و به پدر و مادر و برادران خودش می گوید: ?ادخلوها مصراً ان شاء الله آمنین?؛ یعنی داخل مصر شوید که انشاءالله در امنیت خواهید بود. این نشان می دهد، نعمت امنیت ریشه همه نعمت ها است؛ زیرا هر گاه امنیت از میان برود، دیگر مسائل دفاعی و مواهب مادی و معنوی نیز به خطر خواهد افتاد. در یک محیط ناامن، نه اطاعت خداوند مقدور است، نه زندگی همراه با سربلندی و آسودگی فکر و نه تلاش  و کوشش و جهاد برای پیشبرد هدف های اجتماعی.38
ز) امنیت بزرگ ترین پاداشی است که در تمیز اهل حق از باطل، به اهل حق اعطا می شود؛ همان گونه که قرآن می فرماید: ?فأی الفریقین احق بالامن? (انعام: 81)؛ یعنی کدام یک از دو دسته شایسته امنیت هستند؟
در سخنان و روایات معصومان(ع) نیز مطالب فراوانی درباره اهمیت و ضرورت امنیت وارد شده است که برای نمونه، تنها مواردی از آن ها ذکر می شود.
پیامبر اکرم(ص) می فرماید:
مَن اَصبَحَ مُعافی فی بدنه آمِناً فی سِر بِه عندَهُ قُوتُ یَومِهُ فکانَّما خُیِّرَتْ لَهُ الدنیا بحذافیرها.39
هر که تنش سالم است و در جامعه خویش ایمن است و قوت روز خویش دارد، جهان سراسر مال اوست.
ایشان هم چنین فرموده است:
اَلامنُ والعافیه نعمتان مغبون فیها کثیرٌ من الناس.40
امنیت و سلامت دو نعمت است که بسیاری از مردم در آن مغبونند.
امام صادق(ع) زندگی بدون امنیت را ناقص و ناگوار شمرده و در این راستا فرموده است:
خمس خصال من فقد منهن واحده لم یزل ناقص العیش، زایل العقل، مشغول القلب: فالاولاها صحه البدن والثانیه الامن و... .41
پنج چیز است که حتی اگر یکی از آن ها برقرار نباشد، زندگی ناقص و ناگوارست، عقل نابود می شود و مایه دل مشغولی می گردد؛ نخستین این پنج چیز، سلامتی و دومین آن امنیت است... .
در روایتی در تحف العقول، از امنیت در کنار عدالت و فراوانی، به عنوان سه نیاز اساسی مردم یاد شده است:
ثلاثه اشیاء یحتاج الناس طرّأ الیها: الامن، والعدل والخصب.42
سه چیز است که همه مردم به آن نیاز دارند: امنیت، عدالت و فراوانی.
امام علی(ع) در بحث از اهداف عالی حکومت، یکی از دلایل پذیرش حکومت را تأمین امنیت برای بندگان مظلوم و محروم و پشتیبانی از آن ها می شمارد. باز آن حضرت در بیان نقش و اهمیت امنیت می فرماید: ((رفاهیه العیش فی الامن؛43 رفاه زندگانی در امنیت است)) و ((لانعمه أهنا من الامن؛44 هیچ نعمتی گواراتر از امنیت وجود ندارد)).