تحلیل فیلم Camp X-Ray / مرثیه ای برای جنایتکاران +تصاویر

یکی از مواردی که در طول تاریخ استعمار، کمتر مورد توجه قرار گرفته، موضوع تحقیر ملت هاست. اینکه ملتی توسط ملتی دیگر حقیر و ناچیز شمرده شوند و اینطور القاء شود که آن ها برتر هستند، نقطه عطفی در ایجاد شیفتگی و پذیرش فرهنگ استعماری به شمار می رود. روشی که طی چندین سال متمادی، غربی ها با اتکای به آن، کشورهایی نظیر ایران، ژاپن، هندوستان و... را مورد هجمه فرهنگی خود قرار دادند و توانستند فرهنگ فاسد خود را در قالب آرمانشهری خیالی، به فرهنگ غالب در سراسر دنیا تبدیل کنند.
اما در طول تاریخ، گهگاه شاهد اتفاقات پیش بینی نشده ای بودیم که برخلاف انتظار، تمام برنامه ریزی های غرب در اجرای پروژه تحقیر را برهم می زد و موجب می شد تا روند استعمارگری و شیفته سازی در کشورهای مورد نظر با کندی پیش برود. علت اکثر این رویدادهای پیش بینی نشده، معمولاً ظهور یک تفکر انقلابی و استعمار ستیز بود که علیه برتری جویی فرهنگی غرب، قد علم می کرد و آن را پس می زد. اما در اکثر موارد، به علت نبود پشتوانه عمومی مردمی، تاریخ مصرف این نوع حرکت ها خیلی زود پایان می پذیرفت و یکبار دیگر تسلط غرب بر جوامع، هدف میسر می شد. اما همیشه روند، به این شکل پیش نمی رفت و در مواردی، انقلاب هایی با پشتوانه مردمی، نه تنها راه نفوذ استعماری غرب را مسدود می کرد، بلکه با به کارگیری پروژه تحقیر قدرت علیه غربی ها، اقدام به مبارزه معکوس نموده و برای سال های متمادی غرب را از نفوذ فرهنگی ناامید کرده و او را شکست خورده میدان مبارزه می کرد. یکی از بارزترین این رویدادها، انقلاب اسلامی سال 1357 ایران بود که طی آن، نه تنها راه نفوذ فرهنگی غرب به ایران بسته شد، بلکه با تحقیر غرب، ابهت پوشالی آن نیز در هم شکست و سرفصل جدیدی برای الگو قرار گرفتن کشورهای دیگر تحت استعمار نیز به وجود آمد.

در واقع، بازگرداندن موقعیت تحقیر از داخل کشور به عوامل تحقیر خارجی، کلید اصلی پیروزی فرهنگی ایران بر فرهنگ استعماری غرب بود و پیروی از این الگو در تمام اعصار هم می تواند نتیجه ای مشابه را در بر داشته باشد. موضوعی که نمونه آن را می توان در فیلم کمپ اشعه ایکس (Camp X-Ray) به خوبی مشاهده کرد.
البته لازم است تا فیلم کمپ اشعه ایکس از چندین منظر مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و قضاوت زود هنگام در مورد آن، می تواند موجب بروز خطای استراتژیک در درک پیام نهایی آن شود.
فیلم، روایتگر داستان اسارت مردی به نام علی امیر (پیمان معادی) در زندان گوانتانامو است. اطلاعاتی که فیلم درباره این شخصیت به بیننده ارائه می کند را می توان در دو بخش پیش از زندان و درون زندان دسته بندی کرد. سکانس آغازین فیلم که با نمایش صحنه هایی از انفجار برج های دوقولو آغاز می شود، به مخاطب خود اینطور القاء می کند که با فیلمی در مورد حادثه 11 سپتامبر و حواشی آن روبروست. پس از آن، شخصیت علی وارد خانه ای شده و گوشی های موبایل (شاید بیسیم) را روی میز کنار یکدیگر می چیند. سپس صدای اذان از پنجره اتاق شنیده می شود و علی به نماز می ایستد. در این هنگام، افرادی ناشناس وارد خانه وی شده و با کشیدن کیسه ای روی سرش او را دستگیر می کنند!

در سکانس آغازین فیلم، همه چیز گنگ و نامفهوم است. این خانه در کجا (کدام کشور) قرار دارد؟ چرا علی این همه موبایل با خود دارد؟ شغل او چیست؟ شیعه است یا سنی؟ به چه جرمی دستگیر می شود؟
در ابتدا، هیچ پاسخی برای این سوال ها وجود ندارد تا اینکه به مرور پاسخ برخی از آن ها در ادامه فیلم از طریق خود علی امیر به مخاطب داده می شود. مثلاً می فهمیم که این خانه در کشور آلمان قرار دارد! و علی به جرم شرکت در عملیات تروریستی 11 سپتامبر دستگیر شده است. یافتن باقی پاسخ ها هم به عهده خود مخاطب گذاشته می شود و فیلم به عمد از پرداختن به آن ها چشم پوشی می کند.
بخش دوم زندگی علی، مربوط به اسارت وی در زندان گوانتانامو و برخورد با افسر نگهبانی به نام اِمی کول (کریستن استوارت) است. طی رابطه کلامی که میان علی و اِمی شکل می گیرد، برخی از نقاط تاریک داستان روشن شده و مخاطب بیشتر با شخصیت آن دو آشنا می شود.

مثلاً می فهمیم که علی، فردی تحصیل کرده و باسواد است، به هنر نگارگری تسلط دارد، جدول سودوکو طراحی می کند، به زبان انگلیسی مسلط است، به مطالعه علاقه دارد و چندین بار ختم قرآن کرده است. اما در کنار این محسنات، بعد دیگری از شخصیت وی نیز به مرور برای مخاطب آشکار می شود. او به شدت شیفته جادو و جادوگری است تا حدی که در اظهار نظری توهین آمیز، بخش اول انجیل را برای وجود جادو مورد تقدیر قرار می دهد!، بر خلاف توصیه اکید اسلام، او مقدسات ادیان دیگر را به سخره می گیرد. پس از بازداشت، اعتقاداتش دچار مشکل شده و دیگر نماز نمی خواند و به واسطه جرائمی مانند مخفی کردن نان باگت در لباس زیر، پاشیدن کثافت روی نگهبان ها، گاز گرفتن دو نگهبان، پرخاشگری و خود آزاری، بارها مجازات شده و در نهایت اقدام به خودکشی وی که از فردی مسلمان بروز چنین رفتاری بعید به نظر می رسد!

همین تعاریف ضد و نقیض، موجب می شود تا درک درستی از شخصیت علی در ذهن مخاطب ایجاد نشود و شخصیت وی همچنان مرموز و در هاله ای از ابهام باقی بماند.

در طرف دیگر، شخصت اِمی کول قرار دارد. زن مطلقه ای که برای فرار از فشارهای زندگی، وارد ارتش شده و بر خلاف سایر همقطارانش، نظری متفاوت نسبت به زندانیان و سیاست های آمریکا در قبال آن ها دارد.
اولین برخورد اِمی با علی، در زمان تقسیم کتاب میان زندانیان است. علی با اصرار زیاد از امی می خواهد تا آخرین کتاب از سری داستان های هری پاتر را به وی بدهد. او ادعا می کند که دو سال تمام منتظر دریافت این کتاب بوده و آمریکایی ها به عمد و برای دیوانه کردن وی، او را از این کتاب محروم کرده اند! جالب است که علی تا این حد دیوانه جادو و داستان های هری پاتر است. این در حالیست که هیچ یک از افراد آمریکایی حاضر در زندان، حتی یکبار هم آن را مطالعه نکرده و آن را ویژه کودکان می دانند!
اِمی از شرایط حاکم بر زندان ناراضی است و علی هم سمبل شورش و ناسازگاری است و همین موضوع باعث می شود تا در ادامه این دو به یکدیگر نزدیک شده و نوعی حس سمپاتی نسبت به یکدیگر پیدا کنند.

اما در این زندان، افراد دیگری نیز حضور دارند که بررسی آن ها خالی از لطف نیست. اولین زندانی ای که مخاطب با وی آشنا می شود محمود نام دارد که فردی درشت هیکل و پرخاشگر است و از قضا به زبان فارسی صحبت می کند. او به عنوان رهبر و رئیس زندانیان شناخته می شود و طراحی برای رفتارهای اعتراض آمیز، از طرف وی صورت می گیرد. در مقابل هم، افسر ارشد نگهبان ها قرار دارد که با رفتاری قلدرمأبانه خود، هم زمینه سرکوب زندانیان را فراهم می کند و هم به زیردستان خود جفا می کند. تقریباً در این فیلم همه چیز به صورت قرینه کار شده و برای هر فرد و هر اتفاق می توان نظیری نیز یافت.

زندان مکانی بسیار منظم و دارای قوانین سختگیرانه نمایش داده می شود. بهترین غذاها برای زندانیان سرو می شوند. تا حدی که نگهبان ها به این موضوع اعتراف می کنند! با قرآن با احترام برخورد می شود و برای حمل آن از دستکش استفاده شده و لای دستمال سفیدی به زندانیان داده می شود و بدین ترتیب، کارگردان وجهه ای مثبت از نحوه رفتار ارتش آمریکا با زندانیانی که متهم به قتل صدها تن از هموطنان آن ها هستند را ارائه می کند! دروغی که بارها خلاف آن به اثبات رسیده است. همچنین، فیلم هر دو جناح را (زندانی و نگهبان) به نوعی اسیر و زندانی معرفی می کند و با این استدلال، به نوعی برای آمریکایی ها مرثیه سرایی می کند. کاری که نظیر آن را در فیلم تک تیرانداز آمریکایی (American Sniper) هم شاهد بودیم.

در کنار این پروپاگاندای آمریکایی، موضوع قابل تأمل و جالبی هم در فیلم وجود دارد و آن، تحقیر فرهنگ غرب از طرف مسلمانان است. مثلاً در جایی، زندانیان دست به اعتصاب غذا زده و درخواست دریافت دوچرخه ای را دارند، اما به محض دریافت، هیچکس از آن استفاده نمی کند. یا در جایی، علی به اِمی توضیح می دهد که با نقض قوانین زندان، در واقع مدل زندگی ای دیکته شده از طرف آمریکایی ها را نقض می کند و اجازه وضع قوانین برای خود را به آن ها نمی دهد. همچنین، تحقیرهای علی مبنی بر داشتان مدرک دانشگاهی و عدم مطالعه نگهبان ها و... از جمله رفتارهای جالبی هستند که بدون در بر داشتن توهین، به زیبایی فرهنگ غالب آمریکایی را تحقیر کرده و آن را به سخره می گیرد. نکته ای که کمتر در فیلم های تولید غرب شاهد آن هستیم.
در کنار همه موارد مثبت و منفی ذکر شده، درون فیلم شیطنت هایی هم وجود دارند که نمی توان آن ها را نادیده گرفت:

مانند تلفیق زیرکانه سجده نمازگزاران با صحنه احترام به پرچم آمریکا که در ذهن مخاطب، سجده را مرتبط با پرچم نمایان می کند.

قرار دادن نام مکه روی زمین اردوگاه با ذکر فاصله، به گونه ای که مدام در گشت زنی ها زیر پای سربازان آمریکایی قرار می گیرد. پیامی غیر مستقیم که به نظر می رسد مکه را زیر پوتین های آمریکائیان تصویر کرده و حتی فاصله آن ها تا فتح مکه را نیز ذکر کرده است.

مخفی کردن آلت قتاله در میان قرآن، که این کتاب مقدس را با قتل و جنایت مرتبط می کند.
در یک جمع بندی کلی، می توان فیلم کمپ اشعه ایکس را محصولی دو پهلو با ظاهری مظلوم نمایانه دانست که در کنار همه محسنات موجود در آن، می تواند نتیجه ای مخرب و توهین آمیز در پی داشته باشد. لذا در مواجهه با این فیلم باید حد تعادل را رعایت کرد و نه از آن بتی ضد آمریکایی ساخت و نه آن را فیلمی مطلقاً ضد اسلامی دانست.