تبرک از جمله اموری است که بسیاری از مسلمانان به ویژه شیعیان، اعتقاد
راسخ به آن داشته و از این رو با هجمه های سنگین از سوی وهابیون و تکفیری
ها مواجه می شوند؛ بازخورد این عمل در ایام حج تجلی بیشتری می یابد و از
این رو شیعیان در معرض اتهامات سخت تری قرار می گیرند. در این خصوص حجت
الاسلام محمد حسن مروجی طبسی، مدرس و پژوهشگر حوزه و دانشگاه به سوالات ما
پاسخ داده اند. گفتگوی ما را با این عضو گروه فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و
مذاهب می خوانید:
وهابیت در بُعد اعتقادی شیعه به
مساله تبرک خلل وارد می کند و این تخریب عقیدتی در ایام حج ظهور و بروز
بیشتری یافته و دستاویزی می شود برای این جریان ضاله که شیعیان را در معرض
اتهام شرک قرار دهند؛ اصلی ترین چالش و شبهاتی که این گروه تکفیری چیست؟
ابتدا
باید تاکید کنم که این شیعه نیست که در ایام حج و غیر آن در این زمینه
یاد شده حساسیت ایجاد می کند، بلکه این وهابیت است که برای قاطبه مسلمانان
حساسیت زا شده و خلاف مسیر آنها حرکت می کند و در واقع آنها هستند که
برای اعمال خود باید پاسخگو باشند. تبرک از مسائل مشترکی است که شیعه و
سنی به آن اعتقاد دارند و این در کتب روایی اهل سنت وارد شده است. همان
طور که مشاهده می کنیم اهل سنت به قبور بزرگان و بقیع و روضه مطهر رسول
(ص) و کعبه تبرک می جویند. بنابراین تبرک جستن اختصاص به شیعه ندارد که
بگوییم علوی ها با این حرکت نقطه ضعف و بهانه به دست وهابیت می دهند.
ریشه این اعتقاد وهابیون از کجا ناشی می شود و در واقع چه موضوعی موجب شده که آنها شیعیان را به دلیل این اعتقاد مشرک بدانند؟
ریشه
این مساله به برداشت غلط وهابیون از معنای توحید افعالی بازمی گردد؛ این
رویکرد موجب شده آنها توسل، شفاعت را شرک دانسته چرا که همه اتفاقات را از
جانب خدا می دانند و اعتقاد دارند پروردگار متعال امری را از جمله رزاقیت
و شفاعت و توسل را به دیگری تفویض و واگذار نکرده است. اما شیعه و اهل
سنت عقل گرا معتقدند که خدای متعال این مقام را به افرادی که دارای مقامات
معنوی هستند، داده است.
با این توصیف تبرک چه تعریفی در دیدگاه شیعه و اهل سنت دارد؟
تبرک به این معناست که مسلمانان به یکی از آثار اولیای خدا که صاحب
مقامات معنوی هستند، دست کشیده و تبرک می جویند و با این عمل و خود را
نزدیک به آن اولیاء می کنند.
این مساله در ایام حج چطور باید سامان یابد تا زمینه تشتت فراهم نشود؟
اتفاقا باید در ایام حج به این مساله تاکید شود که این وهابیت است که
برای جهان اسلام مشکل ساز و خطرناک است؛ ما پیش از تشکیل این فرقه مشکلی
با اهل سنت نداشتیم هر چند اختلاف نظر بود اما با صلح و صفا کنار یکدیگر
زندگی می کردیم و این برادر کشی ها و مسلمان کشی ها در سوریه، مصر،
پاکستان و عراق و ... نبود. این وهابیت است که باید پاسخ دهد چرا این همه
مسلمان کشی می کند نه اینکه شیعه و سنی برای اعتقاد به تبرک خود مشرک
شمرده شده و پاسخگو باشند!
به علاوه اینکه اگر این عمل شرک است، چرا
خود وهابیون تبرک به حجرالاسود و قبور ابی بکر و عمر که در کنار بارگاه
پیامبر (ص) است یا مزار امام بخاری در بدخشان تاجیکستان یا ابوحنیفه در
اعظمیه بغداد می جویند؟
باید دانست ریشه این تفکر که وهابیت و سلفی ها
تبرک را حرام می دانند، به بنی امیه و مروان برمی گردد. نخستین کسی که از
زیارت پیامبر (ص) جلوگیری کرد، مروان بن حکم بود که این در مسند احمد ابن
حنبل جلد 5 صفحه 422 اشاره شده است:" روزی مروان مردی را دید که صورتش را
روی قبر پیامبر (ص) گذاشته بود. مروان در حالی که گردن او را گرفته بود
گفت می دانی چه می کنی؟ (و او را از این کار منع کرد) هنگامی که زائر قبر
پیامبر (ص) صورتش را به سمت مروان برگرداند، ناگهان مروان با ابو ایوب
انصاری، صحابی بزرگ پیامبر(ص) مواجه شد. ابو ایوب انصاری در پاسخ به مروان
گفت: به دیدار پیامبر(ص) خدا آمده ام نه به دیدار سنگ و خاک! از رسول خدا
(ص) شنیدم که فرمودند: زمانی که دینداران امور دینی مردم را بر عهده
دارند بر حال دین خدا نگریید؛ زمانی باید در دین گریست که نااهلان عهده دار
امور دینی مردم باشند." این روایت در منابع دیگر اهل تسنن نیز وارد شده
است که از جمله می توان به المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری جلد 4 صفحه
560 اشاره کرد.
بنابراین نخستین فرد مروان و بنی امیه بودند و این
تفکری که امروز وجود دارد، در راستای محو نام پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) است
و وهابیون همان راه بنی امیه را ادامه می دهند و به بهانه شرک با پیامبر
(ص) و اهل بیت (ع) مبارزه می کنند.
آیا می توانید مصداقی برای اعتقاد اهل تسنن به تبرک ذکر کنید؟
در صحیح مسلم جلد 2 صفحه 315 در باب کتاب الباس و الزینة، حدیثی از
اسماء بنت ابی بکر نقل شده: "هر گاه شخصی مریض می شد، برای شفای مریض قبای
پیامبر اکرم (ص) را می شستیم و از آبی که قبا را در آن شسته بودیم، به
مریض می دادیم."
این حدیث به صراحت جواز تبرک را اثبات می کند و یکی از
شارحین صحیح مسلم به نام" نووی شافعی" ذیل این روایت می گوید:" از اموری
که از این روایت برداشته می شود این است، تبرک به آثار صالحین مستحب است."
(کتاب المنهاج فی شرح صحیح مسلم، ج5 ص 237)
آیه قرآن چطور؟ آیا آیه ای در قرآن داریم که بر عمل تبرک جستن صحه بگذارد؟
بله آیه 64 سوره نساء می فرماید:" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ
رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ
ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ
لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً؛ و ما
هیچ رسولی را نفرستادیم مگر آنکه به یاری و توفیق خدا از وی اطاعت شود. و
اگر آنها هنگامی که به خویشتن ستم کردند نزد تو می آمدند، آن گاه از
خداوند آمرزش می خواستند و رسول خدا نیز برای آنها طلب آمرزش می کرد بی
تردید خدا را بسیار توبه پذیر و مهربان می یافتند. "
از این آیه غالب
علمای اهل سنت چنین برداشت کرده اند چه در زمان حیات پیامبر(ص) و چه زمان
پس از رحلت ایشان، می توان به آن حضرت (ص) و آثارشان تبرک جست.
- شبستان
