منبع کتاب وحی کودک چیست؟

(بسم الله الرحمن الرحیم)

سخن از متنی پیشگویانه در میراث مکتوب یهودی است، مربوط به چند دهه قبل از ولادت خاتم الانبیاء که در آن از نام ایشان (محمد) و برخی حوادث دوران حیات و بعد از حیات ایشان تا آخرالزمان، خبر داده شده است. پیشگویی‌هایی که مسیح‌وار و یحیی‌وار، در خردسالی، به زبان کودکی بنی‌اسرائیلی به نام نحمان بن پنحاس ملقب به خاطوفا آمده‌اند و متن مکتوب آنها در زبان عبری با عنوان نووئت هیلد (کتاب پیشگویی‌های کودک یا آن‌طور که در منابع فارسی مشهور شده است کتاب وحی کودک) شناخته می‌شود.

اما این متن را در کدام مأخذ و مرجع یهودی می‌توان یافت؟

در سال 1385 شمسی، کتابی در قطع جیبی، به نام «کتاب مخفی یهود؛ نبوئت هیلد» در مورد «وحی کودک» در ایران منتشر شده است (تالیف سیدعلی موسوی مطلق، انتشارات هنارس) در کتاب مذکور در بحث از پیشینه تاریخی «وحی کودک»، جملاتی آمده است که در ادامه نقل شده‌اند. این جملات را می‌توان چکیده‌ای از آنچه منابع فارسی زبان تاکنون در مورد ماخذ و منبع وحی کودک معرفی کرده‌اند، به حساب آورد. در صفحه های 18 و 19 این کتاب چنین می‌خوانیم:

«علمای یهود، بعضی مبهمات [در کتاب وحی کودک (نووئت هیلد)] را بهانه قرار داده و علامات و بشارات روشنی که راجع به پیامبر بزرگ اسلام بود را مربوط به شخصی نامعلوم دانسته و این کتاب را متروک و در دسترس طالبین و عوام یهود قرار نمی‌دهند. اما در اثر عنایت خدای متعال یکی از علمای بزرگ یهود پس از تأمل در آیین اسلام، مشرف به دین مقدس اسلام گردید و بر اثر یک اتفاق، کتابی از کتب بنی‌اسرائیل به نام «تبعید و میصواه» برای چاپ آماده می‌شد و از حُسن تصادف نسخه صحیحی از کتاب نبوئت که به نظر علمای یهود آن زمان هم رسیده و بر صحت آن گواهی داده و مقدمه‌ای هم بر آن نوشته بودند، در آن موجود بود. این عنایت خدای متعال منجر به این گردید که سخنان الاهی آن کودک از پشت پرده‌های ضخیم مرض‌ها و غرض‌ها بیرون آید.»

در پاورقی صفحه 19 در مورد کتاب تبعید و میصواه چنین می‌خوانیم:

«در منابع قدیمی ما نام کتاب تبعید و میصواه است اما در محضر الشهود نام این کتاب تاکید و مصوه ذکر گردیده است. لازم به ذکر است آیةالله محمد صادقی صاحب بشارات عهدین مسلط به زبان عبری است و صاحب کتاب اقامة الشهود نیز زبان عبری، زبان مادری‌اش می باشد. پذیرفتن رای این دو نفر که هم مورد تأیید علمای یهود بوده و هم مورد تأیید علمای اسلامند، مناسب‌تر است.»

مقبره منسوب به «نحمان خاطوفا» صاحب پیشگویی‌های مندرج در «وحی کودک»

خلاصه این‌که گویا کتابی با یکی از دو نام تبعید و میصواه و تاکید و مصوه (که مولف «کتاب مخفی یهود»، نام اول را ترجیح داده است) وجود دارد و کتاب وحی کودک جزئی از آن است. به عبارت دیگر، برای یافتن وحی کودک در منابع یهودی، باید کتابی با نام تبعید و میصواه یا تاکید و مصوه را پیدا کنیم و بعد از یافتن آن، وحی کودک را در آن جستجو کنیم.

اما واقعیت آن است که در منابع موجود و در دسترس یهودی، نه کتابی به یکی از این دو عنوان یافت می‌شود نه به کتابی با این عناوین اشاره شده است. ضمن این‌که اساساً در لغتنامه‌های عبری، کلماتی که تلفظ آنها «تبعید» و «تاکید» یا مشابه و هم‌ریشه آنها باشد هم وجود ندارد. اما بخش دوم این عناوین (میصواه یا مصوه)، مشابه کلمه‌ای معنادار در زبان عبری است: کلمه מצוה (مِصواه یا به تلفظ دقیق‌تر، مِتصواه) که به معنی «حکم» و «امر» است. (فرهنگ عبری به فارسی حییم، چاپ دوم، 1360، صفحه 285)

با در نظر داشتن واژه متصواه و پس از جستجو به زبان‌های انگلیسی و عبری، متوجه می‌شویم که در منابع عبری و یهودی، کتابی به نام نگید و متصواه (به انگلیسی Nagid umitzvah و به عبری נגיד ומצוה) وجود دارد که به عنوان منبع وحی کودک نیز معرفی می‌شود. کتابی که صرفاً نام آن (نگید و متصواه) به ما نرسیده است و نسخی از آن نیز در منابع یهودی وجود دارد. وقتی به این نسخ موجود از نگید و متصواه نیز مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که در انتهای آنها، متن وحی کودک مورد نظر ما نیز درج شده است.

اما ماجرای عناوین «تبعید و میصواه» و «نگید»

اما ماجرای عناوین «تبعید و میصواه» یا «تاکید و مصوه» چیست و چرا در منابع فارسی، کلمه «نگید» (נגיד به معنی رئیس و حاکم) به کلماتی همچون «تبعید» و «تاکید» تبدیل شده است؟ برای پاسخ به این سئوال، باید به سه گزاره توجه داشت:
الف) حرف گیمل، سومین حرف در الفبای عبری که به شکل «ג» نوشته می شود، «گ» تلفظ می شود.
ب) تا اواخر دوره قاجار، در رسم‌الخط فارسی، نزد بسیاری از کاتبان به کارگیری حرف «گ»، معمول نبوده است و به جای حرف «گ» از حرف «ک» استفاده می‌شده است. راه دور نمی‌رویم. به عنوان نمونه، می‌توان به نسخه‌ای که از ترجمه فارسی کتاب میرزا محمدرضا جدیدالاسلام (خاخام یهودی مسلمان شده) به ما رسیده اشاره کرد که در جای جای آن به جای حرف «گ»، از حرف «ک» استفاده شده است (نسخه‌ای که به خط محمدعلی کاشانی است و در سال 1288 هجری قمری کتابت شده است). در تصویر زیر از صفحه 219 این کتاب می‌بینم که کلمه‌های «گندم» به شکل «کندم»، «گذشته» به شکل «کذشته»، «همگی» به شکل «همکی» و «گواه» به شکل «کواه» تحریر شده است:

همچنین به عنوان مثال در صفحه 175 از کتاب حاج بابا قزوینی یزدی دیگر خاخام یهودی مسلمان شده (محضر الشهود فی رد الیهود، موسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، سال 1378) چنین می‌خوانیم که در تلفظ حرف «ג»، به جای حرف «گ»، حرف «ک» به کار رفته است و ایشان کلمه عبری סגר «سگر» را «سکر» تحریر کرده است.
ج) به جز حرف «ک»، جایگزین دیگری نیز برای خودداری از تحریر حرف «گ» وجود داشته است: استفاده از حرف «غ» به جای «گ» در تلفظ حرف عبری گیمل (ג)
به عنوان مثال در صفحه 318 از کتاب «میرزا محمدرضا» چنین می‌بینیم که کلمه שגגה به جای این‌که «شگاگاه» تحریر شود، «شغاغاه» تحریر شده است:

از گزاره‌های الف و ب و ج نتیجه می‌گیریم:
کلمه‌ای که تلفظ آن در عبری، «نگید» است در رسم‌الخط فارسی دوره قاجار به یکی از دو شکل «نکید» یا «نغید» تحریر می‌شده است. احتمالاً کلمه «نکید» توسط نسخه‌بردار یا نسخه‌بردارانی به اشتباه با اضافه شدن یک نقطه «تکید» نوشته شده است. نسخه‌بردار بعدی هم تصور کرده که نسخه‌بردار قبلی، به اشتباه کلمه معنادار «تاکید» را «تکید» نوشته و به قصد اصلاح اشتباه او، «تکید» را به «تاکید» تبدیل کرده است.

می‌توان تصور کرد فرایندی کم و بیش مشابه، برای کلمه نامفهوم «نغید» (نامفهوم برای کاتبی که عبری زبان نیست) طی شده تا این کلمه به کلمه معنادار «تبعید» برای کاتبی فارسی زبان تبدیل شود.

در مورد کلمه‌های «مصوه» و «میصواه»، بحث را طولانی نمی‌کنیم چون تغییر صورت گرفته از اصل عبری کلمه (متصواه)، تغییری قابل چشم‌پوشی است. در منابع فارسی به جای حرف عبری «צ»، وقتی در وسط کلمه به کار رفته باشد، هم حرف «ص» را می‌گذارند هم دو حرف به هم چسبیده «تص» را. البته حالت دوم دقیق‌تر است ولی به کار بردن حالت اول هم معمول است. از این رو نوشتن «متصواه» به شکل «مصواه» یا کلمه‌ای مشابه آن، تغییری اساسی نیست.

خلاصه این‌که:
نام درست کتابی که پیشگویی‌های کودک (وحی کودک) جزئی از آن است، نگید و مِتصواه (به انگلیسی Nagid umitzvah و به عبری נגיד ומצוה) است و اسامی دیگری که تاکنون به عنوان منبع کتاب وحی کودک معرفی شده‌اند اسامی دقیقی نیستند.

منابع:
1- سیدعلی موسوی مطلق، «کتاب مخفی یهود؛ نبوئت هیلد»، انتشارات هنارس، 1385
2- سلیمان حییم، «فرهنگ عبری به فارسی»، به سرمایه انجمن کلیمیان تهران، چاپ دوم، 1360
3- میرزا محمدرضا جدیدالاسلام، «منقول رضایی»، نسخه چاپ سنگی به ترجمه و خط محمدعلی کاشانی، تحریر 1288 هجری قمری
4- حاج بابا قزوینی یزدی، «محضر الشهود فی رد الیهود»، موسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، 1378

نویسنده: حامد فتاحی
منبع: پایگاه جامع حوزوی صهیون‌پژوهی تیه
ویرایش مجدد: اندیشکده مطالعات یهود