زمان تدفین شهدای کربلا

پس از آن كه عمرسعد همراه سپاهش، كربلا را به مقصد كوفه ترك كرد، قبيلة بني‎اسد كه ساكن قريه غاضِريّه بودند، پس از يك روز از شهادت امام و ياران باوفايش[1]،‎ به كربلا آمده و بر بدن امام† و يارانش نماز گذاردند[2] و آنان را دفن كردند.
تفصيل دفن شهدا را چنين آورده‌اند:
چون عمرسعد از كربلارفت، قومي از بني‎اسد كه در غاضِريّه ساكن بودند، به سوي امام حسين† و يارانش آمده و بر آنان نماز خوانده و پيكر پاك امام حسين† را همان جايي كه اكنون قبرش است، دفن كردند. پسرش علي بن‌الحسين (حضرت علي‌اكبر) را پايين پاي او به خاك سپردند.براي شهداي اهل‌بيت و اصحاب امام† كه در اطراف او افتاده بودند، گودالي را كنده و همه را جمع كرده و با هم در آن دفن كردند. عباس بن‌علي† را در جايي كه كشته شده بود، سر راه غاضِريّه همان جايي كه اكنون قبرش است، دفن كردند.[3]
عمادالدّين طبري مي‌گويد: بني‎اسد بر قبايل عرب افتخار مي‎كردند كه ما بر حسين نماز خوانديم و او و يارانش را به خاك سپرديم.[4]
سبط ابن‌جوزي مي‎نويسد: [هنگام دفن امام] مشاهده كردند كه آثار سياهي بر پشت امام† هست. از علّت آن پرسيدند، گفته شد: (علّت اين سياهي از آن روست كه) حضرت، شب‎ها بر پشتش طعام براي فقراي مدينه حمل مي‎كرد.[5]
شيخ مفيد پس از اشاره به تفصيلي كه ذكر شد، مي‎افزايد: همگي شهدا پايين پاي امام حسين† دفن هستند. براي آنان گودالي كنده شد و همه را در آن دفن كرده وبر آنان خاك ريختند، جز عباس بن‌علي† كه او را در قتلگاهش بر روي بلندي بر سر راه غاضِريّه دفن كردند . براي قبرهاي برادران و خاندانش كه نامشان را برديم، هيچ نشانه‎اي نيست... گفته مي‎شود كه مدفن علي بن‌الحسين نزديك‎تر به مدفن امام حسين† است. امّا ياران امام حسين† كه با وي كشته شدند، در اطراف آن حضرت دفن شدند و قبرهاي آنان به تفصيل معلوم نيست.[6]
از برخي گزارش‎ها استفاده مي‎شود كه هنگام دفن، بدن مطهّر امام† بر بوريايي قرار داده شده است. چنان كه وقتي ابراهيم ديزج در عصر متوكّل مأمور ويران كردن قبر مطهّر امام حسين† مي‎شود، هنگام نبش قبر، بورياي تازه‌اي مي‎بيند كه بدن مطهّر امام† بر روي آن قرار گرفته است.[7] اين امر حاكي از آن است كه گويا بدن مطهّر امام† پس از تحمّل آن همه تير، نيزه و ضربة شمشير و در نهايت لگدمال شدن آن توسط اسبان لشكر عمرسعد، ديگر به صورت عادي، قابل حمل و دفن نبوده است.
نكتة ديگر در اين باره آن است كه رواياتي داريم كه تصريح دارند بر اينكه امور غسل، كفن و دفن امام† را تنها امام† متكفّل مي‎شود.[8] بر اين اساس، امام سجّاد مأمور دفن پدر بزرگوار خود بوده است. چنان كه علامة مجلسي پس از نقل گزارش شيخ مفيد ـ كه گذشت ـ، مي‎نويسد:
به حسب ظاهر چنين بود، امّا در واقع، امام را به غير از امام دفن نمي‎كند. حضرت امام زين‌العابدين† به اعجاز امامت آمد و جسد مطهّر آن حضرت و بلكه ساير شهدا را دفن كرد.[9] چنانكه در جريان شهادت امام رضا† كه در طوس به شهادت رسيد، امام جواد† به قدرت الهي از مدينه به طوس آمد و امور غسل و كفن امام را خود عهده‌دار شد.[10]
البته دربارة دفن ساير شهدا توسط امام سجّاد، سندي وجود ندارد. و چنانكه گذشت بنابر برخي از روايات، تنها دفن بدن امام حسين† توسط امام سجّاد†، صورت پذيرفته است.

---

[1]. تاريخ‌نامه طبري، ج4، ص 712
[2]. خوارزمي، مقتل‌الحسين، ج2، ص39.
[3]. شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص 114؛ طبرسي، إعلام الوري بأعلام الهدي، ص 246.
[4]. عمادالدّين طبري، كامل بهايي، ج2، ص287- 288.
[5]. تذكرة الخواص، ج2، 170.
[6]. الارشاد، ج2، ص 126.
[7]. شيخ طوسي، الامالي، ص 326، ح 653.
[8]. علي بن‌حسين مسعودي، اثبات الوصية، ص 207 ـ 208؛ شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال، ج2، ص 464 ـ 463، ح 883.
[9]. جلاء العيون، ص380.
[10].علي بن‌عيسي‌ اربلي، كشف الغمة في معرفة الائمة، ج3، ص168.