آیا شفاعت پارتی بازی است؟! بخش سوم

(بسم الله الرحمن الرحیم)

در بخش های اول و دوم به معنای شفاعت و جایگاه شفاعت در قرآن پرداخته شد و در این بخش به سوالات رایج در مورد اینکه چه کسانی در فردای قیامت از سوی خدا اجازه شفاعت خواهند داشت، شرایط شفاعت کنندگان و محرومان از شفاعت، از آیات قرآن جواب داده خواهد شد.

د) آیات شفاعت اذن داده شدگان

برخی آیات دلالت دارند که شفاعت تنها به دست خداست و بدون اذن او کسی حق شفاعت ندارد و کسانی که از سوی خدا ماذونند معرفی می شوند. آیاتى است كه شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا مى‏كند. بدیهی است کسی حق بخشش گناهکاران را دارد و کسی می تواند شفاعت کند که خالق و مالک همه موجودات باشد در آغاز همه موجودات از طرف او به وجود آمده و در انجام به سوی او باز گردند. به این ترتیب در اصل صاحب شفاعت خداست و هیچ کس همتای او نیست و دیگران مشروعیت شفاعت خود را از او می گیرند.

« مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِه » كیست كه در نزد او، جز به فرمان او شفاعت كند؟‏ سوره مبارکه بقره آیه 255

« ما مِنْ شَفِیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِه» هیچ شفاعت كننده‏اى جز به اذن او وجود ندارد.سوره مبارکه یونس آیه 3

« لا یَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً» آنها هرگز مالك شفاعت نیستند مگر كسى كه نزد خداوند رحمان عهد و پیمانى دارد. سوره مبارکه مریم آیه87

روایت شده که ابوبصیر از امام صادق(ع) درباره عهد پرسید. امام می فرماید: « إلا من دان بولایه امیرالمومنین و الائمه من بعده فهو العهد عند الله» کسی که بر اثر ولایت امیرالمومنین و پیشوایان پس از او به پروردگار نزدیک شود چنین کسی صاحب عهد نزد خداوند است . نورالثقلین ج 3 ص 362

« یَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلا» در آن روز شفاعت (هیچكس) سودى نمى‏بخشد، جز كسى كه خداوند رحمان به او اجازه داده و از گفتار او راضى است. سوره مبارکه طه آیه109

« وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَه» هیچ شفاعتى نزد او جز براى كسانى كه اذن داده سودى ندارد.‏ سوره مبارکه سبأ آیه 23

« وَ لا یَمْلِكُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُون»آنها را كه غیر از او مى‏خوانید قادر بر شفاعت نیستند مگر كسانى كه شهادت به حق داده‏اند، و به خوبى آگاهند. سوره مبارکه زخرف آیه 86

«ما مِنْ شَفِیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَكَّرُون» هیچ شفاعت كننده‏اى جز به اذن او وجود ندارد، این است خداوند پروردگار شما، پس او را پرستش كنید، آیا متذكر نمى‏شوید؟ سوره مبارکه یونس آیه 3

«وَ كَمْ مِنْ مَلَكٍ فِی السَّماواتِ لا تُغْنِی شَفاعَتُهُمْ شَیْئاً إِلاَّ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضى» و چه بسیار فرشتگانى كه در آسمانها هستند و شفاعت آنها سودى نمى‏بخشد مگر بعد از آنكه خدا براى هر كس بخواهد و راضى باشد اجازه (شفاعت) دهد. سوره مبارکه نجم آیه 26

مضمون یک دسته از آیات خاص است و شفاعت را از آن خداوند دانسته و از دیگران نفی می کند ولی محتوای این دسته از آیات عام است و برای دیگران هم شفاعت با اذن را ثابت می کند آیا این دو دسته آیات تنافی و ناهمخوانی بین مفادشان نیست؟

علامه طباطبایی در این باره می فرماید: نسبت میان دو دسته آیات شفاعت نظیر نسبتی است که میان دو دسته آیات مرگ و خلقت و ... وجود دارد یک جا مرگ بندگان ، خلقت آنان را به خود نسبت می دهد و در جای دیگر برای غیر خود اثبات می کند و آنها را به اذن و مشیت خود مقید می کند یعنی به جز خدای سبحان هیچ موجودی به طور استقلال مالک هیچ یک از کمال های یاد شده نیست و اگر موجودی مالک کمالی باشد خداوند به او تملیک کرده است . و منظور از آیات نفی کننده شفاعت این است که هیچ کس به عنوان استقلال چنین حقی ندارد ، و مقصود از آیات اثبات کننده شفاعت این است که ممکن است حق شفاعتی بالاصاله از آن خداوند است با اذن و ترخیص او برای غیر خدا روا باشد پس شفاعت برای غیر خدا هم هست اما با اذن خدا. تفسیر المیزان ج1 ص 157

ه ) آیات بیان کننده اوصاف و شرایط شافعان و مشفوعان

این دسته از آیات ، شرایط و اوصاف شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان را بیان می کنند از جمله این آیات :

« وَ لا یَمْلِكُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُون»آنها را كه غیر از او مى‏خوانید قادر بر شفاعت نیستند مگر كسانى كه شهادت به حق داده‏اند، و به خوبى آگاهند.[سوره مبارکه زخرف 86 ] یعنی شفاعت کننده موحد و یکتاپرست باشد بنابراین فرشتگان و پیامبران براساس این آیه اذن شفاعت دارند زیرا بر توحید و یکتاپرستی او شهادت داده اند« شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْط» سوره مبارکه آل عمران آیه18

« یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى‏ وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُون» او همه اعمال امروز و آینده آنها را مى‏داند، و هم گذشته آنها را، و آنها جز براى كسى كه خدا از او خشنود است (و اجازه شفاعتش را داده) شفاعت نمى‏كنند و از ترس او بیمناكند. توضیح اینکه گروهی پس از ارتکاب عمل قبیح پشیمان می شوند این دسته قابلیت شفاعت دارند و گروهی نادم نمی شوند و بر آن اصرار می ورزند این دسته از شفاعت محرومند. سوره مبارکه انبیاء آیه 28

« لا یَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْدا » آنها هرگز مالك شفاعت نیستند مگر كسى كه نزد خداوند رحمان عهد و پیمانى دارد.[ سوره مبارکه مریم آیه 87 ]بارزترین مصداق عهد عبارت است از ولایت امیرالمومنین(ع) و پیشوایان بعد از او ( ولایه امیرالمومنین و الائمه من بعده صلوات الله علیه و علیهم ، فهو العهد عند الله) نورالثقلین ج3 ص 361

« وَ كَمْ مِنْ مَلَكٍ فِی السَّماواتِ لا تُغْنِی شَفاعَتُهُمْ شَیْئاً إِلاَّ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضى‏» این آیه شفاعت را شامل حال کسانی می داند که زمینه شفاعت در آنان وجود داشته و خدای سبحان از او به نحوی خرسند باشد. پس شرط قبولی شفاعت خرسندی پروردگار از شفاعت شوندگان است و چنان چه عقاید ، اخلاق ، رفتار و کردار کسی مورد رضایت خدا نباشد زمینه مشفوع له شدن را از دست داده است. سوره مبارکه نجم آیه 24

و ) آیات حرمان ستمگران از شفاعت

قرآن کریم شفاعت را برای گروهی ممنوع می داند اینان ستمگرانند از جمله آیه:

« ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ یُطاع‏» در روز قیامت برای ستمگران دوست مهربان و شفیعی که درخواست شفیعانه او پذیرفته شود وجود ندارد. سوره مبارکه غافر آیه 18

• منبع: تبیان