چرا در عصر پیامبران پیشین، حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟

این سؤال گاهی به طریق دیگری نیز مطرح می‌شود؛ مثلاً چرا حکومت عدل جهانی در پایان تاریخ و آخرالزمان اجرا می‌گردد؟ آیا این امر اتّفاقی است یا دلیلی دارد؟

پاسخ
تکامل فرد و در نتیجه ایجاد مجتمع کامل و نیز دولت و حکومت عدل در جامعه با دو عامل اساسی تحقق‌پذیر است:
۱. عامل خارجی
 به این معنا که هر فرد از افراد جامعه، معنای عدل و کمالی را که هدف خلقت در اوست، بداند و نیز راهی را برای رسیدن به آن بیابد و از آنجاکه فهم بشر قاصر از درک این امور است، بنابراین بشر در طول تاریخ، برای هدایت و رسیدن به اهداف خود به انبیا و پیامبران الهی محتاج بوده است.
۲. عامل درونی
عامل داخلی، همان شعور بشر به این مسئولیت است. این شعور به مسئولیت تحقق نمی‌یابد، مگر ‌به ‌اینکه:
الف. عقل، اهمیت اطاعت خداوند و خضوع و خشوع نسبت به او را درک کند؛
ب. بداند که اطاعت خدا ضامن حقیقی برای سعادت خود و جامعه و ایجاد عدل مطلق در جامعه خواهد بود؛
ج. حقیقت عدل و قسط و آثار و برکات آن را بداند.

انواع گوناگون این عامل داخلی، از چند طریق قابل پیاده‌شدن است:
۱. اینکه این ایمان و اخلاص در افراد جامعه به‌صورت معجزه تحقق یابد.
این احتمال با قانون معجزات منافات دارد؛ زیرا معجزه طریق انحصاری است، درحالی‌که برای رسیدن به نتیجه و هدف راه‌های دیگر غیر از طریق معجزه وجود دارد و نیز با اختیار انسان ـ که کمال او در گرو آن است ـ منافات دارد.
۲. بشر بدون جبر و با تجربه و ارشاد به سطحی عالی از فهم و شعور برسد، تا بتواند آن هدف عالی را با رهبری الهی پیاده کند.
با ملاحظه حالات و خصوصیات بشر پی‌می‌بریم که هنوز انسان به آن سطح عالی از فهم و شعور برای رسیدن به این هدف کامل نرسیده است؛ زیرا بشر از ابتدای خلقت، دو شرط اساسی از شرایط تطبیق عدل کامل را نداشته است؛ ۱. شناخت عدل به صورت کامل؛ ۲. آمادگی برای فداکاری در راه تطبیق و پیاده‌کردن عدالت بعد از شناخت آن.
اگر بر فرض، بشر شرط اول را دارا باشد، هنوز آمادگی کامل برای شرط دوم را پیدا نکرده است؛ بنابراین حتی در عصر رسول‌ خدا نیز که آن را بهترین عصر می‌دانند، آن حضرت مشکلاتی با صحابه در زمینه فداکاری آنان در راه اسلام داشته است.
خداوند متعال در اعتراض به جماعتی از صحابه می‌فرماید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِیلَ لَكُمُ انفِرُ‌وا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْ‌ضِ أَرَ‌ضِیتُم بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا مِنَ الْآخِرَ‌ةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَ‌ةِ إِلَّا قَلِیلٌ.[۱]
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! چرا هنگامی‌که به شما گفته می‌شود: به‌ سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید بر زمین سنگینی می‌کنید [و سستی به خرج می‌دهید]؟! آیا به زندگی دنیا به‌جای آخرت راضی شده‌اید؟! بااینکه متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت، جز اندکی نیست.

حال به این نتیجه می‌رسیم که بشر تاکنون به شروط اساسی برای تشکیل حکومت جهانی دست نیافته و زمینه را برای ظهور فراهم نساخته است.
سید رضا صدر می‌گوید: «روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند تا دادگستری توانا و بینا بر او حکومت کند و قابلیت پیداکردن بشر برای چنین حکومتی، عبارت است از تکامل او. بشر تکامل‌نیافته شایستگی و لیاقت حکومت عدل را ندارد و آن را نمی‌پذیرد و اگر با جبر و زور بر او تحمیل شود، نقض غرض خواهد بود؛ [چراکه] جبر و زور ظلم است و ظلم نردبان عدل نخواهد بود. عدلی که به وسیله ظلم برقرار شود، عدل نیست، هرچند نام عدل بر آن گذارند. بشر تکامل‌نیافته حاکم عدل را نمی‌پسندد و دوست می‌دارد که او برکنار شود.
حضرت‌علی علیه‌السلام می‌فرماید: «این مردم از من ملول شده‌اند و من هم از آنها ملول هستم»، سپس در حق آنها نفرینی کرده و فرمود: «خدایا مرا از اینها بگیر!».
حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود و آن وقتی است که بشر خواستار آن باشد. بشر وقتی خواستار حکومت عدل می‌شود که خوی حیوانی تحت فرمان خوی انسانی او قرار گیرد».[۲]
در روایات نیز به جهات دیگری اشاره شده است.
امام ‌باقر علیه‌السلام فرمود: «دولت و حکومت ما آخرین دولت‌ها و حکومت‌ها است. حکومت برای هیچ اهل‌بیتی باقی نمی‌ماند، مگر اینکه قبل از ما به حکومت رسیده و آن را به نهایت رسانده است، به‌جهت آنکه هرگاه سیره ما را در حکومت مشاهده کردند، نگویند: اگر ما نیز مالک و عهده‌دار حکومت بودیم، این‌چنین حکومت می‌کردیم. اشاره به این معناست قول خداوند متعال که می‌فرماید: و عاقبت برای پرهیزگاران است».[۳]

---

_{پی‌نوشت‌ها
۱. توبه: ۳۸.
۲. راه مهدی، سید رضا صدر، ص۵۴.
۳. الغیبة، طوسی، ص۴۷۲؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۵۲، ص۳۳۲، ح۵۸؛ «دولتنا آخر الدول و لن یبقی أهل‌البیت لهم دولة إلاّ ملکوا قبلنا لثلاّ یقولوا إذا رأوا سیرتنا إذا ملکنا سرنا مثل سیرة هؤلآء و هو قول‌الله عزّوجلّ: والعاقبةُ لِلمُتّقین.»}