آیا با «ظهور» درهای «توبه» بسته می شود؟

روایاتی چند درباره بی اثر شدن توبه در زمان ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) رسیده است. سۆالی که در این جا مطرح می شود این است که آیا این روایات با خُلق محمدیِ حضرت مهدی(علیه السلام) مناسبت دارد. با توجه به آن که امام دوازدهم شیعیان بر طبق روایات معتبر، وارث خلق و خو و سیره خاتم الانبیاء(صلی الله علیه و آله) است و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دین اسلام را به مدد نرمخویی و دلسوزی خویش گسترش دادند؟. در باب توبه آیه 158 سوره انعام می فرماید: «یَوْمَ یَأْتىِ بَعْضُ ءَایَاتِ رَبِّكَ لَا یَنفَعُ نَفْسًا إِیمَانهُا لَمْ تَكُنْ ءَامَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فىِ إِیمَانهِا خَیرْاً »؛‌ "[اما] روزى كه پاره‏اى از نشانه‏هاى پروردگارت [پدید] آید، كسى كه قبلًا ایمان نیاورده یا خیرى در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمى‏بخشد." در ذیل این آیه از حضرت صادق(علیه السّلام) روایت شده كه‏ « "آیات" عبارت از ائمّه است و "آیت منتظره"، حضرت قائم علیه السّلام است و در روز ظهورش كه با شمشیر به پاخیزد، ایمان كسى كه پیشتر ایمان نیاورده باشد، به وى سود نرساند، گرچه به پدران گذشته وى ایمان آورده باشد.[ كمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص: 18] همچنین آن حضرت فرمودند: مقصود خروج قائم منتظر از ما است. سپس فرمودند: خوشا به حال شیعیان قائم ما كه در حال غیبتش انتظار ظهورش را دارند و در حال ظهورش از او فرمان می برند. آنان دوستان خدایند كه نه ترسى دارند و نه اندوهگین می شوند.[ همان، ج2، ص 357] آن روز كه این نشانه ها صورت پذیرد، ایمان آوردن افراد بى‏ایمان و آنها كه عمل نیكى انجام نداده‏اند، پذیرفته نخواهد شد" و درهاى توبه به روى آنان بسته مى‏شود، زیرا توبه و ایمان در آن هنگام، صورت اجبارى و اضطرارى به خود مى‏گیرد، و ارزش ایمان و توبه اختیارى را نخواهد داشت. [تفسیر نمونه، ج‏6، ص: 47 با اندکی تلخیص] در قرآن آیات فراوانی به موضوع توبه و ناامید نشدن از رحمت الهی پرداخته است. در کنار آیاتی که به طور مطلق درباره پذیرش توبه بندگان سخن می گوید، برخی آیات نیز توبه کردن را در شرایط خاصی بی ثمر می داند. مانند سوره غافر/آیات 84 و 85 و سوره نساء/ آیه 17 و 18 بر اساس این آیات توبه 3 دسته از مردم حقیقی نیست و سودی به حالشان ندارد: 1. کسی که به واسطه دیدن عذاب الهی توبه می کند. 2. هرگاه کسی معاند باشد و گناهش از روی نادانی و جهالت نباشد. 3. توبه کسی که مرگش فرارسیده است. بر این اساس به نظر می رسد بسته شدن باب توبه در هنگام ظهور از این جهت است که مخالفان وقتی قدرت شمشیر حضرت را می بینند چاره ای جز تسلیم نمی یابند و در این هنگام توبه ای که از سر ناچاری باشد بی فایده است. در واقع قیام حضرت مهدی (علیه السلام) بر ایشان در حکم عذاب الهی است که در همین دنیا بر سر ایشان فرود می آید. با این حال برخی از روایات به صراحت با دیدگاه بسته شدن توبه به هنگام ظهور مغایرت دارد. از آن جمله روایاتی که درباره دعوت حضرت مهدی (علیه السلام) به اسلام و خاندان اهل بیت (علیهم السلام) در منبر ایشان در روز ظهور و سپس در مسیر حرکت ایشان به سوی مدینه رسیده است.[ ر.ک: بحارالانوار، ج 52، ص 308] همچنین درباره یاران امام مهدی (علیه السلام) نقل شده است: « بر اهل هیچ آیینی وارد نمی شود مگر این که آن ها را به خداوند و اسلام و اقرار به رسالت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) دعوت می کند.»‏ [محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات،ج1، ص 492] پس از جمع بندی روایات به نظر می رسد مسئله بسته شدن ابواب توبه مربوط به بخشی از قیام حضرت است که مراحل روشن گری توسط ایشان و صحابی و یارانشان به اتمام رسیده است و در واقع بر همگان درباره حقانیت اهل بیت (علیهم السلام) حجت تمام شده باشد[امام مهدی و توبه پذیری، نصرت الله آیتی . مشرق موعود، شماره سوم] در واقع حضرت مهدی (علیه السلام) تنها با کسانی می جنگند که جز زبان شمشیر چیزی نمی فهمند و شمشیر انتقام ایشان فقط بر گردن ستمگران و پیروان ایشان فرود می آید. ایشان به سیره و روش پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله ) رفتار می کنند که در باره سیره نبوی آمده است: «تمام جنگ های پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای دفاع از حق و پیروان آن ها و برای حمایت از دعوت حق بوده است و از این رو دعوت قبل از آغاز به جنگ شرط جواز جنگ مقرر شده است و دعوت فقط با حجت و دلیل انجام می شود ونه با شمشیر و نیزه[شیخ محمد عبده، تفسیر المنار، ج2، ص 215 به نقل از علی رضا رمضانیان ، شهاب ثاقب]» شیعه بر اساس ادله نقلی معتقد است که امام عصر (عج) پس از ظهور خود، تغییر و تحولات بزرگی در عرصه فکر و عقل بشر ایجاد خواهد کرد.و در اثر تکامل عقلی که پس از ظهور در بشر حاصل می شود، زمینه برای ایمان اختیاری بسیاری از مردم فراهم می شود.[ر. ک: شهاب ثاقب، آسیب شناسی مباحث مهدویت، علی رضا رمضانیان] بر این اساس کسانی که پس از اتمام حجت امام هنوز عناد دارند و خود را در مواجهه شمشیر حضرت می یابند، دری از توبه را پیش روی خود گشوده نخواهند دید. بنابراین با توجه به اتفاقاتی که پیش از ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) زمینه ساز ظهور ایشان می شود و ناامیدی کامل که گریبان گیر جوامع بشری می شود. همچنین معجزات الهی مانند(ندای آسمانی) که در ماه رمضان سال ظهور رخ می دهد و قدرت حضرت در جلب گروه های مردمی با پرورش قوای عقلی و معرفتی آنان و رحمت و لطف فراگیر و بی نظیر امام، برای فطرت جمعی بشر تردیدی در پیوستن به امام و جهالتی باقی نخواهد ماند و کسانی که با این وجود از قبول دعوت ایشان سر باز زند، در مقابل چهره قهر و شمشیر ایشان و با مشاهده عذاب و مرگ، راهی برای توبه نخواهند داشت.