ناشکر‌ها به بهشت نمی‌روند!

آن که از شکرش کم می‌کند، به خودش ضرر می‌زند و جیب خودش را زده است نه جیب کس دیگری را… در این مصاحبه درباره اینکه چرا شکر و کفرِ نعمت دارای آثار اخروی است، گلوگاه‌های عقاب و ثواب الهی مرتبط با شکر و کفر نعمت کجاست، مقایسه آثار اخروی نعمت‌های مادی و معنوی و… با آیت‌الله سید رضی شیرازی مصاحبه شده است.

 

بعد از مرگ، اولین جایی که شاکران می‌توانند اثر شکر خودشان را ببینند، کجاست؟

 

بسم الله الرحمن الرحیم؛ اولین جا، در قبر است که شاکر نعمت الهی می‌تواند اثر شکر کردن‌هایش را احساس کند؛ مرحوم عبد الحسین دستغیب در تفسیر سوره واقعه می‌گوید که شکر باعث می‌شود از فشار قبر در امان بمانیم. همۀ اعمال انسان تجسم عینی دارند و دیر یا زود این تجسم آشکار می‌شود یکی از نمود‌های فشار قبر هم ناسپاسی است. در روایات داریم که چند گناه وجود دارد که عامل محروم شدن از رزق و روزی می‌شود. یکی از این گناهان حقیر شمردن نعمت‌های خدا و شکایت از پروردگار است. اگر می‌گوییم رزق، منظورمان هم رزق دنیایی است و هم رزق اخروی؛ شاعر می‌گوید: «هر آن کو شناسد سپاس خدای/کند کامکاری به هر دو سرای» در این‌جا روی سخن ما با رزق اخروی است. بعد از مرگ انسان کافر از خیرات  کمتر بهره‌مند می‌شود و شرایط به گونه‌ای جلو می‌رود که نفع ناچیزی از صدقات و خیرات برای او باقی می‌ماند. 

 

بعد از قبر، مکان بعدی که می‌توانیم آثار شکرگزاری در دنیا را ببینم کجاست؟

 

در روایات خصوصا صحیفه سجادیه و در دعای اول آن داریم که  شکر نعمت در برزخ هم اثر دارد. در صحیفه آمده است که: «حَمْداً یُضِی‏ءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ» کفران نعمت آثار اخروی سنگینی دارد به طوری که خداوند از مجازات آن در برزخ هم نمی‌گذرد. البته از آن طرف هم شکرگزاری موجب آن می‌شود که ‌هاله‌ای از نور بر گردن انسان شکرگزار به وجود بیاید و مایه افتخار او گردد. در نگاه اسلامی ‌ما باور داریم که هرگاه مومنی سجده شکر کند، خدا، حجاب میان او و فرشتگان را بر می‌دارد و می‌فرماید: همه بنده من را ببینند و توجه کنند که چگونه فرمان من را اطاعت کرده و به خاطر نعمت‌هایی که من به او دادم دارد قدرشناسی می‌کند. بنابراین بندۀ شاکر برای خداوند، مایه افتخار است و در مکان‌های مهم و حساس بعد از مرگ، خداوند  او را تنها نمی‌گذارد. در مناجات شعبانیه می‌گوییم: «الهی کیف آیس من حسن  نظرک لی بعد مماتی و انت لم تولنی الا الجمیل فی حیاتی» خدایا چگونه نا امید باشم از اینکه پس از مرگ هم نگاه لطف و کرم  و محبت تو بر من است، در حالی که در طول  زندگی در دنیا، با من جز احسان رفتار نکردی. منظورم این است که خداوندی که در دنیا انواع نعمت‌های خود را بر بندگان خود عرضه می‌دارد در آخرت و بعد از مرگ انسان هم با او مهربانانه برخورد می‌کند و بنده شاکر خودش را در منازل  مختلف آخرت  مشمول رحمت خود قرار می‌دهد. 

 

چرا ناسپاسی مستحق عذاب است؟

 

شکر گزاری از نشانه‌های بندگی خداست؛ خدا در قرآن می‌فرماید: «قلیلٌ من عبادی الشکور» کم هستند از بندگان ما که شاکر و سپاسگزار باشند. کسی که شاکر نعمت‌های خدا نیست چون نافرمانی کرده مستحق عذاب است؛ چون قدرنشناسی کرده مستحق عذاب است چون نمک خورده و نمکدان شکسته و کفران نعمت کرده مستحق عذاب است. مطابق با برخی متون همه جهنمی‌ها به نوعی انسان‌های ناسپاسی بوده‌اند. کفران نعمت یکی از صفات مهلکی است که مجازاتش خیلی زود در همین دنیا نیز گریبان انسان را می‌گیرد. امام رضا علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «سریع‌ترین مجازات‌ها، مجازات کفران نعمت است.» مجازاتش خیلی زود، گریبانگیر انسان می‌شود. در روایت مشابهی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هم در کتاب بحار الانوار آمده است که می‌فرمایند: «گناهی که زودتر از همه گناهان عقوبتش دامان انسان را می‌گیرد، کفران نعمت است.» بنابراین در مورد کفر نعمت مرزی بین مجازات دنیوی و اخروی شاید نتوان در نظر گرفت چون هم در  دنیا مجازات صورت می‌گیرد و هم در آخرت. مثلا بعضی وقت‌ها انسان قدر نعمت والدین را نمی‌داند و خدای ناکرده نسبت به آنها بی‌احترامی ‌می‌کند در این مواقع خیلی زود گرفتار عذاب خواهیم شد. همه ما بنده خداییم و خدا صاحب اختیار و ولی نعمت ماست، بنده چه کار باید بکند؟ آیا جز این که هر حرف و امری که مولایش گفت باید انجام دهد؟ قطعا چنین است و معنای بندگی همین است و جز این نیست. باید حق بندگی به درستی ادا شود و شکر نعمت صورت گیرد و الا که اطاعات از اوامر الهی تحقق نمی‌پذیرد.

 

آیا آثار اخروی شکر نعمت‌های مادی و معنوی با یکدیگر متفاوتند؟

 

نعمت‌های معنوی ارزش بالاتری در زندگی انسان دارند چون با سرنوشت کلی او در ارتباط است بنابراین دقیق‌تر مورد بررسی قرار می‌گیرند شاعر می‌گوید: «ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند/ تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری»؛ این شعر به ما می‌خواهد بگوید که همه نعمت‌های الهی که فکرش را بکنید اعم از نعمت‌های مادی و معنوی برای این در خدمت انسان گذاشته شده‌اند که ما بعد از استفاده از آنها شرط انصاف را مراعات کنیم و فرمان بری خداوند را انجام دهیم و وقت و عمر خودمان را به بی‌خبری و بطالت صرف نکنیم، غفلت گناه بزرگی است؛ غفلت و بی‌خبری باعث می‌شود که ما نعمت‌های الهی را نبینیم و یادمان برود که با زبان و قلب خودمان از آن‌ها تشکر کنیم. 

 

شاکر نعمت الهی در آخرت چه جایگاهی دارد؟

 

در صحیفه سجادیه گفته می‌شود که«حَمْداً یَرْتَفِعُ مِنَّا إِلَى أَعْلَى عِلِّیِّینَ‏» اگر کسی شاکر باشد جزء اعلی و علیین قرار می‌گیرد. شکرگزاران در آخرت مقام رفیع و بالایی دارند و بهترین جایگاه‌ها به آنها داده می‌شود. به طور کلی مسیر بندگی و غیر بندگی از مسیر کفر نعمت و شکر نعمت می‌گذرد اگر شکر نعمت کردی در گروه نیکوکاران هستی و اگر کفر نعمت کردی بدون شک در زمره بدکاران؛ اگر دقت هم بکنیم می‌بینیم که اساس همه خیر‌ها و برکات از شکر می‌آید و در نقطه مقابل هم باید گفت که اساس همه بدبختی‌ها و گرفتاری‌ها از ناسپاسی‌ها می‌آید. در این‌جا اجازه بدهید روایت مهمی ‌را از امام ‌هادی برای شما بخوانم؛ ایشان می‌فرمایند: «نعمت، متاع و کالای دنیاست و شکر، نعمتِ هم دنیا و هم آخرت است.» منظور امام معصوم این است که نعمت‌هایی که خدا به ما داده ابزار و وسیله‌ای است که ما به وسیله آنها بتوانیم عمل شکر را به درگاه خدا انجام دهیم و از این طریق بندگی و عبادت خداوند را کرده باشیم و نعمت‌های دنیا یک وسیله است تا به نعمت آخرت  یعنی شکر برسیم این مطلب مطلب بسیار ظریفی است و باید خیلی بر روی آن تامل کنیم. این صحبت بیان دیگرش این است که مردم در دنیا با اموالشان و در آخرت با اعمالشان هستند. در اینجا منظور از اموال یعنی همه آن چیزی که تعلق به ما دارد و مال ماست پس شامل ثروت، ‌قدرت، ‌علم، شهرت و… می‌شود؛ مال یک نعمت است و عمل متناسب با آن از ۲ حالت خارج نیست: شکر آن نعمت یا کفر آن نعمت؛ شما راه سومی ‌نمی‌توانید در اینجا پیدا کنید.

 

مهم‌ترین اثر اخروی شکر نعمت به نظر شما چیست؟

 

آیه ۶۹ سوره مبارکه اعراف می‌فرماید: «فَاذْکُرُوَّاْ ءَالآَءَ اللَّه‌ِ لَعَلَّکُم‌ْ تُفْلِحُون»؛ این آیه می‌گوید ای بندگان نعمت‌های خدا را به یاد آورید، شاید که از این طریق رستگار شوید. یعنی در پرتو یادآوری نعمت‌، حس شکرگزاری شما برانگیخته می‌شود، در نتیجه در برابر فرمان او تسلیم می‌شوید و رستگار می‌گردید. بنابراین رستگاری و  رسیدن به فلاح را می‌توانیم به عنوان بزرگترین اثر اخروی برای شکر نعمت‌های الهی در نظر بگیریم. عاقبت به خیری  موضوع کمی نیست. یک عمر انسان زحمت می‌کشد و سختی عبادت و بندگی را بر خودش می‌پذیرد تا به این مقام برسد لذا مرتبه کمی ‌نیست و باید از آن نهایت استفاده و بهره‌برداری را بکنیم. البته کسی که به این نقطه برسد که باید شکرگزار بود خودش خواه ناخواه مسیر بندگی و عبادت را طی می‌کند چون می‌خواهد تشکر از خدا کند. طریقی که به رضای الهی ختم می‌شود را خواهد پیمود. از پیامبر اکرم(ص) نقل است که اگر چهار صفت راستگویی، پاکدامنی، اخلاق نیکو و شکر نعمت در کسی باشد خداوند بدی‌های او را تبدیل به حسنات می‌کند. به عبارت دیگر ایشان به این موضوع مهم اشاره دارند که شکر نعمت باعث آن می‌شود که انسان مشمول آمرزش الهی قرار گیرد و همه گناهانش بخشیده می‌شود این موضوع کم چیزی نیست و انسان باید از این مطلب نهایت استفاده را بکند.