هنگامی که «امر به منکر» واجب می‌شود

امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروعات دین مبین اسلام است که در بیان اهل بیت(ع) از حیث اهمیت و فضیلت در رتبه و جایگاهی ویژه نسبت به دیگر احکام الهی منوط به برپایی این فریضه بزرگ دانسته شده است.

بر خلاف آنچه پیرامون ابعاد بیکران این دستور آسمانی و آثار شگرف و سازنده آن بر  انسان و جامعه گفته شده،‌ متأسفانه کمتر به جوانب نظری و عملی آن پرداخته شده است، یکی از ابعاد مهمی که برای اقامه صحیح و گسترده این واجب الهی باید مورد توجه صاحبنظران و کارشناسان علوم دینی و اجتماعی قرار گیرد،‌ نگاه شرع مقدس به این فریضه است.

به جز وارد استثناء معمولاً یکی از کوتاه‌ترین بخش‌های رساله‌های علمیه به این واجب فراموش شده دین اختصاص داده شده و جامع نبودن احکام و مسائل در این زمینه باعث ابهام و سردرگمی مؤمنان و مقلدان مراجع عظام تقلید شده که این مسأله کم‌توجهی به اجرای این فریضه را دامن زده است، آنچه در ادامه می‌آید برخی فتاوای مراجع عظام تقلید در خصوص امر به معروف و نهی از منکر است که در قالب پرسش و پاسخ مطرح می‌شود:

*اقسام امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ آیا امر به معروف و نهی از منکر جزء واجبات دین است؟

-هر یک از امر به معروف و نهی از منکر دو قسم‌اند: واجب و مستحب، هر عملی که عقلاً یا شرعاً واجب باشد، امر به آن نیز واجب است و هر چیزی که عقلاً قبیح و یا شرعاً حرام باشد، نهی مردم از ارتکاب آن واجب است و هر چیزی که انجام آن مطلق و مستحب باشد، امر به آن نیز مستحب است و هر چیزی که انجام دادنش مکروه است، امر به آن نیز مکروه است.

اقوی(نظر قوی بر این است، یعنی فتوای صریح است و بایستی طبق آن عمل شود) آن است که وجوب امر به معروف و نهی از منکر کفایی است، یعنی اگر کسی در موردی این مهم را انجام داد از دیگران ساقط می‌شود، وگرنه همه مردم که در آن مورد سکوت کرده‌اند،‌ همه واجب الهی را ترک کرده‌اند.

*اگر تنها با جمع شدن عده‌ای،‌ واجبی اقامه یا منکری از بین می‌رود، آیا همگی در آن مسئول هستند، این تکلیف تا چه زمانی ادامه دارد؟

-اگر اقامه فریضه یا ریشه‌کن ساختن منکری منوط به اجتماع عده‌ای باشد که همگی امر با نهی کنند، با اجتماع چند تن، واجب از عهده بقیه ساقط نمی‌شود، مگر زمانی که به قدر کفایت اجتماع حاصل شده باشد.

*اگر مخاطبمان لجباز باشد و بدانیم که اگر به او تذکر بدهیم لجبازی کرده و برعکس عمل می‌کند، وظیفه‌مان چیست؟

-اگر بداند که طرف مقابلش آدم لجبازی است که هر چه به او بگوید خلاف آن را می‌کند، اگر نهی از منکرش کند،‌ بیشتر مرتکب می‌شود و اگر امر به معروفش کند، آن را ترک می‌کند،‌ واجب است که او را امر به منکر و نهی از معروف کند، به شرطی که محذور دیگری در بین نباشد.

*اگر در جمعی مطمئن هستیم که بالاخره امر به معروف یکی از ما تأثیر مثبت و امر به معروف دیگری اثر منفی و معکوس دارد،‌ وظیفه ما چیست؟

-اگر دو نفر یقین داشته باشند که به طور اجمال نهی یکی از آن دو مؤثر است و از دیگری مؤثر نیست،‌ بر هر دو واجب است نهی از منکر کنند، حال اگر یکی از آن دو نهی کرد و مؤثر واقع شد، از دیگری ساقط می‌شود و گر نه بر او نیز واجب است.

منبع: تحریر الوسیله امام خمینی(ره)