آیا نهی از منکر جوازی برای انجام گناه است

امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروعات دین مبین اسلام است که در بیان اهل بیت(ع) از حیث اهمیت و فضیلت در رتبه و جایگاهی ویژه نسبت به دیگر احکام الهی منوط به برپایی این فریضه بزرگ دانسته شده است.

بر خلاف آنچه پیرامون ابعاد بیکران این دستور آسمانی و آثار شگرف و سازنده آن بر  انسان و جامعه گفته شده،‌ متأسفانه کمتر به جوانب نظری و عملی آن پرداخته شده است، یکی از ابعاد مهمی که برای اقامه صحیح و گسترده این واجب الهی باید مورد توجه صاحبنظران و کارشناسان علوم دینی و اجتماعی قرار گیرد،‌ نگاه شرع مقدس به این فریضه است.

به جز وارد استثناء معمولاً یکی از کوتاه‌ترین بخش‌های رساله‌های علمیه به این واجب فراموش شده دین اختصاص داده شده و جامع نبودن احکام و مسائل در این زمینه باعث ابهام و سردرگمی مؤمنان و مقلدان مراجع عظام تقلید شده که این مسأله کم‌توجهی به اجرای این فریضه را دامن زده است، آنچه در ادامه می‌آید برخی فتاوای مراجع عظام تقلید در خصوص امر به معروف و نهی از منکر است که در قالب پرسش و پاسخ مطرح می‌شود:

*اگر کسی به اشتباه و در جایی که نباید امر به معروف می‌کرد، این کار را انجام داد، آن گاه وظیفه ما در قبال این کار او چیست؟

-اگر در جایی که امر به معروف و نهی از منکر جایز نیست،‌ امر به معروف و یا نهی از منکر بر دیگران واجب است که او را نهی کنند.

*اگر در موردی امر به معروف و نهی از منکر ما باعث توهین به شریعت مقدس باشد، آیا امر به معروف جایز است؟

-اگر امر به معروف و یا نهی از منکر در موردی نسبت به بعضی باعث توهین شریعت مقدس باشد، هر چند از نظر دیگران این طور باشد نه خودش، جایز نیست در آن مورد امر به معروف و نهی از منکر کند، خصوصاً اگر یقین به تأثیر ندارد و صرفاً احتمال آن را می‌دهد، مگر آنکه مورد از مهمات امور باشد، البته موارد از نظر اهمیت مختلف است.

*اگر در مورد دیگران بگویند که امر به معروف اثر ندارد، ولی خودمان احتمال تأثیر بدهیم، چه باید کرد؟

-اگر دو شاهد عادل شهادت دهند بر اینکه در مورد خاص، امر به معروف و نهی از منکر تأثیر ندارد، ظاهراً با احتمال تأثیر تکلیف ساقط نمی‌شود.

*آیا می‌توان به جای امر به نهی، از شخص گناهکار درخواست، تقاضا، استدعا، خواهش، تمنا و ... کرد که گناه را ترک کند؟

-اگر بداند که انکارش از منکر تأثیر نمی‌کند مگر آنکه آن را با خواهش و موعظه همراه سازد، ظاهراً واجب می‌شود، به همان طریق نهی از منکر کند و اگر بداند که تنها خواهش و موعظه اثر می‌گذارد، بدون امر و نهی، بعید نیست که همان دو واجب باشد.

*اگر مطمئن هستیم که امر به معروف در گناه اول، در صورتی مؤثر است که مخاطب اجازه گناه دوم را بدهیم چه باید بکنیم؟ آیا باز هم وظیفه امر به معروف بر گردن ما هست؟

-اگر بداند وقتی امر کردنش به واجبی و نهی کردنش از حرامی هنگامی مؤثر واقع می‌شود که او را در ارتکاب حرامی دیگر و ترک واجبی دیگر آزاد بگذارد، در صورتی که این واجب و حرام دیگر اهمیت داشته باشد، جایز نیست اجازه‌اش دهد و وظیفه امر به معروف و نهی از منکر ساقط می‌شود، بلکه ظاهراً در صورت مساوی بودن در ملاک هم جایز نیست و وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط است و اما اگر مورد امر به معروف و نهی از منکر مهم‌تر باشد، اگر اهمیت آن به حدی است که چون قتل نفس محترمه به هیچ وجهی خدا با آن راضی نیست، واجب است چنان اجازه‌ای به او بدهد و اما اگر اهمیتش در این حد نباشد، مورد تأمل است، هر چند خالی از وجه نیست.