نیروهای درگیر در نبرد قرقیسیا چه کسانی هستند؟

نبرد قرقیسیا در احادیث

در پاره‌ای از روایات شیعه و اهل سنت به نبرد قرقیسیا اشاره شده است که صحت سند این دست روایات شایان بررسی است.

روایت شیعه

روایتی منسوب به پیامبر(ص):

«فتنه‌ای به پا می‌شود و به دنبال آن فتنه‌ای دیگر برمی‌خیزد. فتنه اولی در مقایسه با دومی همانند تازیانه خوردن است در مقایسه با ضربات لبه تیز شمشیر! سپس فتنه‌ای پدید می‌آید که همه محرمات در آن حلال شمرده شود! آنگاه خلافت به بهترین مردم روی زمین می‌رسد در حالی که او در خانه‌اش نشسته باشد.»[۱]

امام باقر(ع) در روایتی خطاب به میسر ضمن پرسش از فاصله محل اقامت او تا قرقیسیا به بزرگی و بی‌سابقه بودن نبردی که در این منطقه رخ خواهد داد، اشاره کرده و می‌فرماید:

«ای میسر! از اینجا تا قرقیسیا چقدر راه است؟ عرض کردم: همین نزدیکی‌ها است، در ساحل فرات قرار دارد. پس فرمودند: اما در این ناحیه واقعه‌ای رخ خواهد داد که مانند آن از زمانی که خداوند تبارک و تعالی، آسمانها و زمین را آفریده اتفاق نیفتاده و تا زمانی هم که آسمان‌ها و زمین برپا هستند مانند آن اتفاق نخواهد افتاد. سفره‌ای است که درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر می‌شوند.»[۲]

روایتی منسوب به امام باقر(ع):

«واقعه‌ای برای فرزندان عباس و مروان در قرقیسیا روی خواهد داد که پسر نوجوان در آن پیشامد پیر گردد و خداوند هر گونه یاری را از ایشان برگیرد و به پرندگان آسمان و درندگان زمین الهام کند که از گوشت تن ستمگران، خود را سیر کنید، سپس سفیانی خروج خواهد کرد.»[۳]

روایتی منسوب به امام باقر(ع) درباره ارتباط نبرد قرقیسیا و خروج سفیانی :

«سپاهیان سفیانی از قرقیسیا عبور خواهند کرد و در آنجا به نبرد خواهند پرداخت، پس صد هزار نفر از ستمگران در آنجا به قتل خواهند رسید. آنگاه سفیانی سپاهی را به سوی کوفه روانه می‌سازد که تعداد آنها به هفتاد هزار نفر می‌رسد.»[۴]

روایتی منسوب به امام صادق(ع) :

«همانا برای خداوند در قرقیسیا سفره‌ای است که سروش آسمانی از آن خبر می‌دهد، پس ندا می‌کند‌ ای پرندگان آسمان و‌ای درندگان زمین! برای سیر گشتن از گوشت ستمکاران شتاب کنید.»[۵]

روایت اهل سنت

«سفیانی با سپاهیان خود بر آنها غالب می‌شود و ترک و روم را در قرقیسیا به قتل می‌رساند تا اینکه درندگان زمین از گوشت آنها سیر می‌شوند.»[۶]

ابن حماد در روایت دیگری از امام علی(ع) نقل می‌کند:

«سفیانی بر شام غالب می‌شود، آنگاه در قرقیسیا نبردی بین آنها رخ می‌دهد، تا اینکه پرندگان آسمان و درندگان زمین از کشته‌های آنها سیر می‌شوند.»[۷]

دلایل و زمینه‌های نبرد قرقیسیا

آنچنان که از روایات برمی‌آید نبرد قرقیسیا بر سر گنجی است که در ناحیه فرات پیدا می‌شود. ممکن است مراد این روایات از گنج چیزی غیر از گنج در معنای لغوی آن باشد و این روایات نیازمند تاویل باشند. ابن حماد به نقل از پیامبر(ص) از این گنج چنین گزارش می‌دهد:

«فرات از کوهی از طلا و نقره پرده برمی‌دارد، سپس بر سر آن جنگ می‌شود. به طوری که از هر نه نفر، هفت نفر کشته می‌شود، پس اگر آن را درک کردید به آن نزدیک نشوید.»[۸]

در الفتن و الملاحم از ابن کثیر نیز به نقل از پیامبر(ص) به پیدا شدن گنج اشاره شده‌است:

«به زودی فرات از گنجی از طلا پرده برمی‌دارد، پس هر کس آن را یافت، نباید چیزی از آن برگیرد.»[۹]

ابن حسام جونپوری نیز در کتاب البرهان به ماجرای کوه طلا در فرات چنین اشاره می‌نماید:

«قیامت برپا نمی‌شود، مگر اینکه فرات کوهی از طلا را آشکار می‌سازد، مردم بر سر آن گنج به نبرد برمی‌خیزند و نه دهم آن‌ها کشته می‌شوند.»[۱۰]

نویسنده کتاب عصر ظهور در بحث از جنبش سفیانی چنین آورده‌است:

«هدف اصلی سفیانی از جنگ عراق سلطه یافتن بر آن کشور و ایجاد مقاومت در برابر نیروهای ایرانی و زمینه‌سازان ظهور حضرت، که از مسیر عراق به سوی سوریه و قدس پیش می‌روند، خواهد بود. ولی در راه عراق در اثر حادثه عجیبی جنگ قرقیسیا رخ می‌دهد و آن حادثه پیدا شدن گنجی در مجرای فرات و یا نزدیک مجرای رود فرات است. به طوری که عده‌ای از مردم برای دست یافتن به آن، دست به تلاش می‌زنند و آتش جنگ بین آنها شعله‌ور می‌شود و بیش از ۱۰۰ هزار تن از آنها کشته می‌شوند و هیچ یک به پیروزی قطعی نمی‌رسند و به آن گنج دست نمی‌یابند. بلکه همگی از آن منصرف شده و به مسایل دیگر مشغول می‌شوند.»[۱۱]

نیروهای درگیر در نبرد قرقیسیا

بنابر آنچه از روایات به دست می‌آید طرفین درگیر در نبرد قرقیسیا، ۴ دسته هستند:

• ترکها: آنها در منطقه بین النهرین نیرو پیاده کرده‌اند.

• رومیان: آنها در سرزمین فلسطین نیرو پیاده کرده‌اند.

• سفیانی: او همه سرزمین شام و اردن را در چنگ دارد.

• عبدالله: او همپیمان رومیان در منطقه است.

• قیس: فرمانده سرزمین مصر در آن روزگار است.

• فرزندان عباس: آنها از سرزمین عراق می‌آیند.[۱۲]

در اینجا به برخی از روایاتی که در این زمینه وارد شده‌اند اشاره می‌کنیم:

غربیان (رومیان) به سوی مصر حرکت می‌کنند و ورود آنها به آن سرزمین نشانه آمدن سفیانی است. پیش از آن شخصی که دعوت می‌کند، قیام می‌کند و ترکها به حیره و رومیان به فلسطین وارد می‌شوند. عبدالله هم بر آنها پیشی گرفته تا این دو لشکر بر سر رود، در برابر هم بایستند. پس جنگ بزرگی رخ دهد و صاحب المغرب (هم پیمان رومیان) هم به راه می‌افتد. مردان را می‌کشند و زنان را در بند می‌کنند. آنگاه به سوی قیش برگشته تا اینکه سفیانی وارد شهر حیره می‌شود و هر آنچه که آنها گردآورده بودند را در هم می‌شکند و پس از آن به سوی کوفه به راه می‌افتد.[۱۳]

سفیانی با سپاهش بر آنها پیروز می‌شود و ترکان و رومیان را در قرقیسیا می‌کشد.[۱۴] در جایی دیگر آمده‌است: پس در آن هنگام ترکان و رومیان اجتماع کرده و با یکدیگر به نبرد برمی‌خیزند و سه پرچم در شام برافراشته می‌شود، آنگاه سفیانی با آنها جنگ می‌کند تا در منطقه قرقیسیا به آنها می‌رسد.[۱۵] در روایت دیگری چنین آمده‌است:

«زمان وارد شدن سفیانی به کوفه بعد از نبرد او با ترکان و رومیان در قرقیسیا است.»[۱۶]

در روایتی که عبدالله بن زبیر از امام علی(ع) نقل می‌کند نیز از حضور دو عبدالله و سپاه آنان در قرقیسیا سخن گفته شده‌است:

«عبدالله به دنبال عبدالله برمی‌خیزد تا اینکه سپاهیان آنها در قرقیسیا در کنار نهر با یکدیگر رودرو می‌شوند.»[۱۷]

زمان نبرد قرقیسیا

 نبرد قرقیسیا در ماه شوال و میان دو رخداد بزرگ روی می‌دهد:

• نخست خروج سفیانی
• دوم ظهور امام مهدی(عج)

_پانویس