عصمت امام برای چیست؟

یکی از سوالاتی که در علم کلام مطرح است اینکه امامت چه خصوصیتى دارد که همه امامان باید معصوم باشند؟ در این باره ابتدا باید تعریف درستى از امامت داشت، سپس جایگاه امامت، کارویژه هاى امام و تفاوت ها و اشتراکات آن با وظایف و شئون پیامبر را بررسى کرد. بررسى کوتاهى در این مسئله از عهده تبیین فلسفه عصمت امام برمى آید.

 

چیستى امامت
«امامت» در اصطلاح علم کلام عبارت است از: «جانشینى از پیامبر اسلام در زمامدارى و رهبرى فراگیر امت در امور دینى و دنیوى و حفظ و حراست از دین، به گونه اى که پیروى از امام بر همه امّت واجب است».
براساس این تعریف امام کسى است که پس از پیامبر بر مسند او مى نشیند و ادامه دهنده راه پیامبر و عهده دار وظایف و رسالت هاى اوست. براى آشنایى بیشتر با رسالت اصلى امام لازم است ابتدا شئون و وظایف پیامبر را بررسى کرده، سپس ببینیم کدام یک از این وظایف پس از پیامبر بر عهده امام خواهد بود و کدام یک از عهده او خارج است.

 

شئون پیامبر

به اجماع همه مسلمانان، پیامبر صلى الله علیه و آله داراى شئون و کارویژه هاى مختلفى بوده اند، از جمله:1
(1) دریافت و ابلاغ وحى؛
(2) تبیین و تفسیر معصومانه وحى الهى و تشریح مقاصد آن؛
(3) بیان احکام موضوعات مستحدثه؛
(4) ردّ شبهات و تشکیکات اعتقادى؛
(5) محافظت از دین و جلوگیرى از وقوع تحریف در آن؛
(6) قضاوت و تطبیق و اجراى قوانین کلّى الهى؛
(7) ولایت و زمامدارى امت.
شأن نخست، یعنى دریافت و ابلاغ وحى، در واقع همان شأن نبوّت پیامبر بوده و دیگر شئون مربوط به جنبه مرجعیت، امامت و رهبرى دینى آن حضرت است. بر اساس ختم نبوّت شأن نخست با رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله پایان یافت، اما دیگر شئون پایان پذیر نیست و تا بشریّت تداوم مى یابد و حاجت به آنها پابرجا است.

شئون امام
امام جانشین پیامبر و تداوم بخش نقش آن حضرت در همه امور یادشده بالا غیر از دریافت و ابلاغ وحى رسالى است. امامت در واقع جانشینى و استمرار جامع و همه جانبه خط رسالت در میان بشریّت است. امام عهده دار مرجعیّت کامل دینى، تبیین و تفسیر معصومانه دین، حفاظت از دین، حفظ، تبلیغ و ترویج هدایت ها، تعالیم و ارزش هاى دینى، بسط تربیت دینى، اجراى احکام و قوانین دینى، رفع اختلافات فکرى و نظرى در فهم دین، برقرارى عدل و قسط، قضاوت عادلانه در میان مردم، برقرارى امنیت، مدیریت کلان اجتماع و رهبرى فراگیر امّت بر اساس آموزه ها و غایات مکتب سعادت بخش اسلام است.2

قرآن و امامت
قرآن مجید بر امامت اهتمام ویژه اى داشته و در موارد مختلفى به آن پرداخته است. برخى از آموزه هاى قرآن در این باب عبارت است از:
(1) عهد و پیمان الهى بودن امامت؛
(2) برتر بودن جایگاه امامت از نبوت؛3
(3) امامت شرط تحقّق رسالت؛
(4) امامت شرط کمال و جامعیّت دین.4
امام از نظر شیعه باید داراى شرایط ویژه اى باشد. مهمترین شرایط امام عبارتند از:
(1) عصمت،
(2) علم الهى و آگاهى به تمام معارف و احکام شریعت،
(3) افضلیت و برترى در همه کمالات انسانى،
(4) منصوب و منصوص بودن.5

---

_{پی نوشت:}

<sub>1. ر.ک: الالهیات، ج 4، ص 26.
2. بنگرید: امام شناسى، حمیدرضا شاکرین و محمدرضا کاشفى، صص 32-13.
3. این به معناى برترى امامان علیهم السلام بر پیامبر صلى الله علیه و آله نیست، زیرا پیامبر افزون بر نبوت داراى منصب امامت هم بوده اند، ولى امامان علیهم السلام تنها یک منصب داشته و نبى نبوده اند.
4. بنگرید: امام شناسى، حمیدرضا شاکرین و محمدرضا کاشفى، صص 41-39.
5. جهت آگاهى بیشتر بنگرید: امامت در بینش اسلامى، على ربانى گلپایگانى، صص 187-212.</sub>