مسلمانان پیش از ظهور امام زمان(ع) اجازه جهاد دارند؟

کتاب وسائل الشیعه(1)، 17 روایت آورده که مضمون آن ها جایز نبودن قیام قبل از ظهور امام زمان(عج) است، ازجمله این روایت از امام سجاد(ع):

"والله لا يخرج أحد منا قبل خروج القائم إلا كان مثله كمثل فرخ طار من وكره قبل أن يستوي جناحاه فأخذه الصبيان فعبثوا به"؛ به خدا قسم هیچ کدام از ما (امامان معصوم) قبل از خروج قائم قیام نمی کند، مگر این که مثل جوجه ای می ماند که قبل از رسیدن وقت پرواز از لانه بیرون بپرد که بازیچه بچه ها می گردد.(2)

 بسیاری می خواهند با استناد به این روایات، هر گونه قیام به امر به معروف و نهی از منکر و برای تشکیل حکومت، قبل از ظهور حضرت حجت را نامشروع بشمارند.

عالمان این روایات را نقل و بررسی نموده، منظور و مقصود این روایات را روشن کرده اند. آیت الله منتظری در کتاب "دراسات فی ولایه الفقیه" همه این روایات را نقل و بررسی نموده و جواب داده است. ایشان بعد از نقل و بررسی همه روایات وارده در این زمینه، در نتیجه گیری نهایی می گوید:

جهاد دفاعی برای دفاع از موجویت اسلام، مسلمانان و دفع هجوم دشمنان واجب است. اجازه امام معصوم(ع) یا فقیه واجد شرایط را لازم ندارد. برای دفاع، مسلمانان باید مقدمات لازم از اسلحه، آموزش نظامی، سازماندهی، تعیین امیر و فرمانده و ... را انجام دهند تا به هرج و مرج نینجامد. اما روایاتی که ما را به سکوت قبل از قیام حضرت حجت(ع) فرا می خواند، بر فرض صحیح بودن سند همه آن ها:

1. اخبار از آینده و حاکم شدن دشمنان شیعه (مثل بنی امیه و بنی عباس) و شکست قیام های شیعیان است، و درصدد نفی و تحریم قیام برای امر به معروف و نهی از منکر نیست.

2. درصدد این است که شیعیان را از همراهی با مدعیان امامت باز دارد.

3. درصدد این است که شیعه را از عجله در قیام قبل از تهیه مقدمات لازم و فراهم شدن شرایط نهی نماید.

4. درصدد این است که بفرماید قیامی که صد در صد موفقیت آمیز باشد قبل از قیام قائم، نخواهد بود. قیام های شیعه قبل از قائم یا شکست می خورد یا به مراحلی از موفقیت می رسد.

 . . . خلاصه این روایات به هیچ وجه وظیفه امر به معروف و نهی از منکر و قیام علیه ستم و برای تحقق عدل و داد را نفی نمی کند و نامشروع نمی شمارد.

در قبال این اخبار، اخبار فراوان دیگری داریم که مسلمانان را به قیام برای امر به معروف و نهی از منکر، و برای پیاده کردن حکومت اسلامی و اجرای قوانین در حد ممکن، فرا می خواند. قیام و جهاد را ارزشمند شمرده و کشته شدن در این راه را شهادت می شمارد و ... .

با توجه به معانی بالا و اخبار دعوت کننده به قیام برای امر به معروف و ...، نباید به این توهم بها داد که وظیفه مسلمان در دوران غیبت سکوت و تحمل است.(3)

اما در مورد روایت امام سجاد(ع):

1. روایت مرفوعه است. البته چون از حماد نقل شده، اجماع بر این است که او جز صحیح نقل نمی کند. (پس از لحاظ سندی ایراد قابل اعتنایی ندارد)

2. به نظر می رسد این روایت از ساخته های امویان و عباسیان در آن شرایط اختناق باشد تا بزرگان علوی را از فکر قیام منصرف کنند.

3. روایت درصدد بیان حکم شرعی و تحریم و منع و جواز نیست، بلکه اخبار غیبی است بر اینکه قیام کنندگان از ما، به پیروزی نهایی نمی رسند، گر چه قیامشان نتایج ارزشمندی داشته باشد.

4. ممکن هست سخن امام فقط ناظر به امامان معصوم و جواب به انتظار شیعیان از آن ها بوده است. شیعیان از امامان به خصوص بعد از واقعه کربلا، انتظار قیام علیه حکومت داشتند. بر این انتظار اصرار می ورزیدند. امام برای قانع کردن آن ها این امر غیبی را آشکار کرده که اگر امامان قیام کنند، جهت نداشتن یاور کافی و امکانات لازم و نبودن شرایط، به پیروزی نمی رسند و شکست می خورند و بازیچه دشمنان می شوند.(4)

پی نوشت ها:

 (1) وسائل الشیعه، کتاب الجهاد، باب 13، باب حکم الخروج بالسیف قبل قیام القائم.

 (2) حر عاملی، وسایل الشیعه، چ پنجم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1104 ق، ج 11 ،ص 36.

 (3) منتظری، دراسات فی ولایه الفقیه، اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1408 ق، ج 1 ، ص 255-257.