نگاهی به برنامه «به عبارت دیگر» بی‌بی‌سی فارسی

تفاوت این برنامه با دیگر میزگردها و گفت­‌وگوهای شبکه بی‌بی‌سی فارسی، از جمله "پرگار" و "صفحه دو" نیز در این است که میهمانانی سرشناس در جایگاهی فراتر از یک کارشناس قرار می‌گیرند و قرار است خود به عنوان موضوع برنامه ایفای نقش کنند. شکل و روند اجرای برنامه و حتی آنچه در آنونس هر هفته آن به چشم می‌خورد نیز حکایت از میهمانی دارد که قرار است در جایگاه محوری‌ترین موضوع به بوته نقد و بررسی کشیده شود؛ اما نگاهی عمیق‌تر به محتوا و روند هدایت برنامه، نشان می‌دهد که باز هم موضوع یا موضوعاتی از پیش طراحی شده اصالت دارند و میهمان برنامه نیز بر اثر نگاه سیاسی و اعتقادی‌اش دعوت شده تا پاسخ‌هایش، با آنچه که بی‌بی‌سی به دنبال آن است، هم‌­جهت شود. به بیانی دیگر، طراحی سؤالات، هدایت موضوع و حتی چالش‌های موجود در پرسش‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شود تا نتیجه مطلوب شبکه بی‌بی‌سی از این برنامه حاصل شود.

همچنین برنامه «به عبارت دیگر» مانند سایر برنامه‌های ترکیبی، معمولاً از یک گزارش در ابتدای برنامه استفاده می‌کند که مقدمه‌ای بر موضوع و بحث اصلی برنامه است و از این طریق سعی دارد نظر مخاطب را برای آنچه برنامه به دنبال آن است، جلب و آماده نماید. بر همین اساس، هم گزارش ابتدایی، هم سؤالات آغازین و هم عناوینی که برای معرفی میهمان برنامه به کار برده می­‌شود، همه در قالب تکنیک تقابل گفتمانی است و سعی در تعریف دو قطب خودی و غیر خودی دارد؛ این قطب‌بندی در مورد برنامه‌هایی با موضوع ایران، همواره بدین­‌گونه است که جبهه حاکمیت نظام و طرفداران گفتمان انقلاب در یک­سو، و میهمان برنامه و احتمالاً عناصری از بیرون یا داخل کشور و حتی از درون نظام، که طیف مخالفان و منتقدان حاکمیت را تشکیل می­‌دهند،

در سوی دیگر قرار می‌گیرند. حال، در این تحلیل تقابل که در ابتدای برنامه و بر مبنای طراحی خود بی‌بی‌سی شکل گرفته است، مجری سعی دارد به صورت محدود و البته ظاهری، سؤالات چالشی طرح شده را به گونه‌ای مطرح کند که در جایگاه دفاع از عملکرد و مواضع حاکمیت نظام قرار گیرد، و به نوعی هنرمندانه و هوشمند، خود را به عنوان عامل ایجاد تعادل در بحث قرار داده، و بدین صورت، القای بی‌طرفی نماید. کاربرد این روش در ارائه تصویری بی‌طرف در برخی از برنامه‌ها، حتی موجبات اعتراض طرفداران جریان سیاسی منتسب به میهمان برنامه را نیز ایجاد کرده است.

به عنوان نمونه، در برنامه‌ جنجالی «به عبارت دیگر» با حضور «رضا پهلوی»، چالش‌های مطرح شده از سوی فانی، مجری برنامه، به جایی رسید که طرفداران جریان سلطنت‌­طلب که رضا پهلوی را رهبر این جریان می‌دانند، لب به اعتراض گشوده و بی‌بی‌سی را به اتخاذ رویکرد جانب‌دارانه علیه جریان سیاسی سلطنت‌طلبان متهم کردند، و رفتار مجری برنامه با رضا پهلوی را نیز دور از شأن و جایگاه میهمان برنامه خواندند. این در حالی بود که، برنامه «به عبارت دیگر» باز هم به اهداف مورد نظرش در برنامه مذکور دست یافت و اعتراضات بوجود آمده بعد از برنامه را نیز، با کمال میل به عنوان شاهدی بر ادعای بی‌طرفی خود پوشش داد.

تکنیک تقویت جایگاه و اعتبار میهمان برنامه نیز، از دیگر مأموریت‌های عنایت فانی در این برنامه است. وی سعی دارد، میهمانش را در جایگاه کنشگر بی‌غرض برای مخاطب برنامه تعریف نماید و بدین شکل، اعتبار و بی‌طرفی ماهیت برنامه را به تصویر بکشد. در این تکنیک نیز مشاهده می‌شود، برخی عناصر فراری از کشور همواره با عناوین و مسئولیت‌هایی مورد خطاب قرار می‌گیرند که دهه‌ها پیش در ایران داشته‌اند.

آخرین نکته برجسته «به‌عبارت دیگر» را، می‌توان روایت تاریخی آن از موضوعات و اتفاقات سیاسی دانست. در این برنامه، به‌­خصوص در موضوعات مرتبط با ایران، تریبون بی‌بی‌سی در اختیار عناصر شکست خورده‌ای قرار می‌گیرد که اغلب در عین ادعای مبارزه سیاسی و آزادی‌خواهی، به کشورهای غربی فرار کرده و پناهنده شده‌اند و قرار است مطابق میل و مطلوب سیاست‌های انگلیس تاریخ را روایت کنند. به هر حال، برنامه «به عبارت دیگر» با تمام نواقص و ایراداتش در محتوا، به لطف تکنیک‌های رسانه‌ای و عملیات روانی، به عنوان یکی از برنامه‌های پر مخاطب بی‌بی‌سی شناخته می‌شود که بخشی از جریان‌سازی اصلی این شبکه را بر علیه کشورهای فارسی زبان از جمله ایران بر عهده دارد.