آشنایی با زندگی صاحب مفاتیح الجنان

مفاتیح الجنان از کتاب‌هایی است که همیشه همراه قرآن در خانه‌های ما وجود دارد و برای بیشتر ما نام شیخ عباس قمی با این کتاب گره خورده است؛ امروز 23 ذی‌الحجه روز درگذشت این دانشمند شیعه است.

مرحوم شیخ عباس قمی ملقب به «محدث قمی» در سال 1294 هجری قمری در قم متولد شد، پدرش محمدرضا کاسبی فردی متدین بود که مردم برای یادگیری احکام دین به او مراجعه می‌کردند.

محدث قمی دوران کودکی و نوجوانی را در قم سپری کرد و دروس مقدماتی را فرا گرفت؛ در این بین «آیت‌الله حاج میرزا محمد ارباب‌قمی» از اساتیدی بود که نقش بیشتری در آموزش او داشت.

شیخ عباس در سن 22 سالگی برای کسب معرفت بیشتر تصمیم به هجرت گرفت و راهی نجف شد.

اشتیاق او به علم حدیث و شناخت راویان موجب شد در جلسات درس فقیه و محدث بزرگ «حسین بن محمدتقی طبرسی» معروف به محدث نوری شرکت کند.

بعد از مدتی شرکت در کلاس‌های محدث نوری و تلاش و پشتکار، شیخ عباس قمی به مقام خاصی در نزد استادش رسید.

در کتاب علمای معاصر آمده است: شیخ عباس قمی درک محضر استادش را از صفت خداوند می‌داند و می‌گوید «... پس خداوند متعال به من منت گذارد به ملازمت شیخنا الاجل الاعظم تقه الاسلام النوری الطبرسی انار الله برهانه. مستدرک الوسائل را برای او استنساج می‎کردم که بفرستد برای طبع به ایران و در خدمت او بودم تا سنه‌ 1318  هجری قمری».

شیخ عباس قمی در چهار سال شاگردی محدث قمی شاگرد ممتاز او به شمار می‌رفت.

وی پس از وفات استادش در سال 1320، 2 سال دیگر در نجف ماندگار شد و سرانجام بعد از 6 سال به ایران بازگشت و در قم به تالیف، تدریس و وعظ مشغول شد تا این‌که در سال 1332 عازم مشهد شد و به مدت هشت سال در این شهر سکونت گزید.

مرحوم شیخ عباس قمی یک سال پیش از آغاز انقلاب مشروطه از نجف به ایران بازگشت، در این زمان افکار فلسفه غربی در کشور رواج پیدا کرده بود و مردم به حکومت قاجار معترض بودند؛ در زمان سکونت شیخ در مشهد توده عظیم مردم طی سخنرانی و کلاس‌های اخلاقی که در آخر هفته برگزار می‌شد از ایشان بهره‌مند می‌شدند.

وی طرفدار مشروطه خواهان بود اما با انقلاب مشروطه میانه‌ای نداشت و در مورد شیخ فضل ‌لله نوری گفت: «خاتمه کار شیخ شهادت است».

این دانشمند بزرگ به دعوت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری‌یزدی به حوزه علمیه قم آمد و کتاب «سفینه البحار و مدینه الحکم و آلاثار» را در دسترس علاقه‌مندان قرار داد؛ این کتاب فهرست موضوعی و تفضیلی برای احادیث کتاب بحارالانوار است که توانست مبلغان را در دفاع از اسلام به سلاح مجهز کند.

شیخ عباس قمی روزانه بیش از 17 ساعت مطالعه می‌کرد و با مراجعه به منابع معتبر اسلامی به تدوین جهان اسلام می‌پرداخت که حاصل آن تالیفات ارزشمندی همچون «منتهی‌الآمال» در خصوص تاریخ تحلیلی و مستند پیامبر اسلام و اهل‌بیت (ع) و کتاب دیگری به نام «پیرامون نهضت امام حسین (ع) و وقایع کربلا» است.

مرحوم شیخ عباس قمى نویسنده کتاب مفاتیح الجنان در خاطرات خود برای پسرش آورده است: وقتى کتاب منازل الاخرة را نوشته و به چاپ رساندم، در قم شخصى بود به نام «عبدالرزاق مسئله گو» که همیشه قبل از ظهر در صحن مطهر حضرت معصومه (س) احکام شرعی را برای مردم مى‌گفت. مرحوم پدرم «کربلایى محمدرضا» از علاقه‌مندان منبر شیخ عبدالرزاق بود به حدى که هر روز در مجلس او حاضر مى‌شد و شیخ هم بعد از مسئله گفتن، کتاب منازل الاخرٍة مرا مى‌گشود و از آن براى شنوندگان و حاضران از روایات و احادیث آن مى‌خواند؛ روزى پدرم به خانه آمد و مرا صدا زد و گفت شیخ عباس! کاش مثل عبدالرزاقِ مسئله گو مى‌شدى و مى‌توانستى منبر بروى و از این کتاب که او براى ما مى‌خواند، تو هم مى‌خواندى؛ چند بار خواستم بگویم پدرجان! این کتاب از آثار و تالیفات من است اما هر بار خوددارى کردم و چیزى نگفتم و فقط عرض کردم دعا بفرمایید خداوند توفیقى مرحمت کند.

کتاب مفاتیح‌الجنان در زمانی تدوین شد که معنویت و حقیقت دین مورد هجوم بود؛ شیخ عباس قمی در این کتاب که از کتب مهم عالم شیعه است یک دوره اعمال واجب و مستحب در طول سال را جمع‌آوری کرده که در تمام خانه‌ها و اماکن مقدس یافت می‌شود.

شیخ عباس قمی 63 کتاب در رشته‌های رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعیه و تاریخ دارد.

وی در 23 ذی‌الحجه سال 1359 هجری قمری در سن شصت و پنج سالگی فوت کردند و مرحوم آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی بر پیکر وی نماز خواند و در صحن مطهر امیرالمومنین (ع) در کنار مرقد استادش محدث نوری به خاک سپرده شد.