روانشناسی در قرآن(5)-تفکرمثبت و سازنده

بر اين باوريم كه تفكر مثبت و سازنده نقش مهمي در زندگي انسان ايفا مي كند. انديشه درست مبناي عملكردهاي صحيح است و مي تواند احساسات فرد را به گونه مناسبي با اعمالش هم سو كند و انتخابها و تصميم هاي صحيح را به دنبال داشته باشد .

به همين جهت به سراغ درياي بي‌کران معارف قرآن كريم مي رويم و در ميان آيات الهي انديشه‌های صحيح را جستجو مي كنيم.

سوره بقره ـ آيه 78 : " وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلاَّ أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ"

« و پاره‏اى از آنان عوامانى هستند كه كتاب خدا را جز يك مشت خيالات و آرزوها نمى‏دانند؛ و تنها به پندارهايشان دل بسته‏اند.»

در اين آيه انديشه اي ناصحيح مطرح شده است كه از طريق آن به انديشه درست رهنمون مي شويم.

خداوند گروهي از دنياطلبان يهود را معرفي مي كند كه قرآن را در حد آرزوهاي خود مي دانستند و درگير وهم و گمان خودشان بودند.

طبق اين آيه ، صاحبان انديشه ناسالم انسان هايي پندار گرا هستند كه از واقع بيني فاصله     گرفته اند، و با آرزوهاي ظنّي و گمانهايي كه قابل تحقق نيست زندگي مي كنند .اين افراد براي خود دنيايي خيالي ساخته‌اند و در آن با تصورات باطل خويش دل خوش اند .

انديشه صحيح اقتضا مي كند تا به واقعيتها توجه كنيم ، به دنبال حقايق باشيم و براي رسيدن به ايده آل هايمان ، ابزار و امكاناتاتي را  كه در اختيار داريم در نظر بگيريم.

اگر در شرايط غير از اين به سر بريم، با گمان ايمان زندگي كنيم و در تخيلاتمان متوقف شويم، دچار تفكر يهودي شده ايم و با انديشه و باوري اشتباه درگيريم.

سوره بقره ـ آيه 80 : " وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَيَّامًا مَّعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِندَ اللّهِ عَهْدًا فَلَن يُخْلِفَ اللّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ "

« و گفتند: «هرگز آتش دوزخ، جز چند روزى، به ما نخواهد رسيد.» بگو: «آيا پيمانى از خدا گرفته‏ايد؟! -و خداوند هرگز از پيمانش تخلف نمى‏ورزد- يا چيزى را كه نمى‏دانيد به خدا نسبت مى‏دهيد»؟»

اين گروه از يهود به دنبال پندارگرايي هاي باطلشان ، ادعايي خلاف را مطرح مي كنند . به اين باورند كه دوره عذابشان محدود است و گرفتار آتش قهر خدا نمي شوند ، مگر چند روز .

اگر انسان گرفتار توهمات و تصورات اشتباه باشد و فرضيه اي نابجا را در ذهنش جاي دهد ، دچار خودبيني مي شود و به دنبال اين خودبيني ، ادعاهايي نابجا را مطرح مي كند.

به عنوال مثال شخص سيّدي كه تصور كند به خاطر انتسابش به اهل بيت (ع) در قبال گناهانش عذاب نمي شود يا دوره عذابي محدود دارد ، دچار پنداري غلط شده است . طبق اين تفكر، ابولهب هم كه منتسب به هاشم است نبايد عذاب شود ! در صورتي كه خداوند مي فرمايد :"تبّت يدا ابي لهب و تب"

در انديشه صحيح ، به ميزاني كه خلاف انجام مي دهيم ، خود را مستحق عقوبت الهي مي دانيم ، و قائليم كه بين گناه و عذابمان تلازمي وجود دارد .

اين طور نباشد كه تصور كنيم به عنوان محبّ اميرالمؤمنين (ع) از امتيازي خاص برخورداريم ، و خداي ارحم الراحمين ما را مورد قهر و عذاب قرار نمي دهد!

در انديشه صحيح باور داريم به ميزاني كه خلاف انجام مي دهيم مستحق عقوبت هستيم.

از حضرت موسي بن جعفر (ع) نقل است كه فرمودند : " إنّ القبيح من كل احد قبيح و منك اقبح لمكانك منّا. إنّ الحسن من كل أحد حسن و منك أحسن لمكانك منّا " عمل قبيح از هركسي زشت است اما از تو زشت تر است به دليل ارتباطي كه با ما داري،خوبي از هركسي خوب است اما از تو خوب تر است به دليل ارتباطي كه با ما داري.

وقتي به عنوان محبّ اهل بيت (ع) از ما خطايي سرزند ،سزاور عقوبت بيشتري هستيم .بايد باور داشته باشيم خداي ارحم الراحمين أشد المعاقبين هم  هست .اينكه تنها رحمت خدا را درنظربگيريم و بگوييم چند صباحي بيشتر مورد عذابش قرار نمي گيريم ،تصوري اشتباه است.

در زندگي ممكن است مرتكب خطاهايي بشويم كه در زماني كوتاه انجام مي شود ، ولي تا ساليان سال آثار ماندگار دارد.اگر در يك دقيقه پشت سر كسي نمامي كنيم ،يك عمر از من رنجيده خاطر است.با عملكردي كه در يك لحظه دارم ، مي توانم كل زندگي كسي را به آتش بكشم.با يك تصميم گيري در حداقل زمان ، مي توانم براي سالها به جمعي خير برسانم يا خير را از آنها سلب كنم .

اگر در اين حد براي خود اعتبار قائل باشم ، مي دانم هرلحظه حياتم با ارزش و قيمتي است و مراقب تمامی لحظات زندگيم خواهم بود.

 سوره بقره ـ آيه 85 : " ثُمَّ أَنتُمْ هَؤُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن يَأتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ "

« اما اين شما هستيد كه يكديگر را مى‏كشيد و جمعى از خودتان را از سرزمينشان بيرون مى‏كنيد؛ و در اين گناه و تجاوز، به يكديگر كمك مى‏نماييد؛ (و اينها همه نقض پيمانى است كه با خدا بسته‏ايد) در حالى كه اگر بعضى از آنها به صورت اسيران نزد شما آيند، فديه مى‏دهيد و آنان را آزاد مى‏سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى‏آوريد، و به بعضى كافر مى‏شويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل(تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى) را و به بعضى كافر مى‏شويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل(تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى) را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود، و روز رستاخيز به شديدترين عذابها گرفتار مى‏شوند. و خداوند از آنچه انجام مى‏دهيد غافل نيست. (85) »

در این آیه خدای سبحان گروهی را که اندیشه‌ای نادرست دارند مورد سرزنش قرار می‌دهد. اين افراد كساني هستند كه برخي از امور صحيح را قبول دارند و بعضي ديگر را نمي پذيرند، بخشي از قرآن را قبول دارند و بخش ديگرش را رد مي كنند ، گويي بعضي از آيات در نظر آنها مكفور است و مورد توجه قرار نمي گيرد.

 صاحب اندیشه صحیح به همه حقایق الهی بها می‌دهد و کل شریعت را می‌پذیرد. در نظر چنين فردي، دين مانند پازل بزرگي است كه همه امور و احكام آن با هم مرتبط است.

ربط مسائل و امور مختلف تا آن جاست كه باور داريم حتي حالات و خلقيات ما در كيفيت عباداتمان اثر مي گذارد. اگر در ارتباط با ديگران بدخلق باشيم، هنگامي كه در محضر حق قرار مي گيريم حال عبادي مناسبي نداريم. در انديشه ديني قائليم كه همه امور به هم مربوط است و بايد كل حقايق الهي را در كنار هم بپذيريم، وبر مبناي منفعت شخصي و سليقه فردي در رد و قبول مسايل ديني و معارف قرآني نظر ندهيم.

 سوره بقره ـ آيه 88 :" وَقَالُواْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلًا مَّا يُؤْمِنُونَ "

« و(آنها از روى استهزا) گفتند: دلهاى ما در غلاف است! (و ما از گفته تو چيزى نمى‏فهميم. آرى، همين طور است!) خداوند آنها را به خاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته، (به همين دليل، چيزى درك نمى‏كنند؛) و كمتر ايمان مى‏آورند. (88) »

يكي ديگر از خصوصيات مذموم يهود اين است كه قائل اند قلب‌هایشان محدود است و گنجايش امور بيشتري را ندارد. و اين ديدگاه انديشه‌ای ناصحيح است .

اگر كسي در برابر هر امر معنوي ، روحاني و اخلاقي تازه اي كه به او عرضه مي شود موضع گيري منفي داشته باشد ،آن را نپذيرد و تصور كند براي رشد بيشتر كشش ندارد،گويي شخصيتش را در غلافي قرار داده است .

در انديشه صحيح ظرفيت وجودي فرد بي نهايت است . " قلب المؤمن عرش الرحمن" ، وقتي فرد قلبش را عرش خداوند بداند باور دارد كه مي تواند پذيراي رحمت بي انتهاي الهي با شد . انسان به اذن حضرت حق مي تواند آنقدر دريافت رحمت داشته باشد كه به ديگران هم پرداخت رحمت كند و به آنها خيررساني نمايد.

در تفكر صحيح بايد هم خدمت رسان به ديگران باشيم و هم خدمات آنها را پذيرا شويم ، بايد هم فاعل باشيم و هم منفعل.

در انديشه نادرست، فرد براي دريافتهاي خود محدوديت قائل مي شود ، براي توانمندي هاي خود غلافي در نظر مي گيرد و براي پذيرش الطاف خدا و خيررساني به خلق احساس ناتواني مي كند ،مي گويد نمي كشم، نمي توانم و...

اما خداي سبحان براي ظرفيت وجودي ما محدوديتي نگذاشته ، خداوند ما را خليفة الله مي نامد، يعني انسان را جانشين وجودي معرفي مي كند كه داراي علم بي نهايت،  قدرت بي نهايت ، رأفت بي نهايت و ... است ، پس وسعت وجودي اين خليفه هم بي انتهاست.

هديه به پيشگاه مطهر اميرالمومنين عليه السلام صلوات