ايرانيان خارج نشين چه تصويري از مهدويت را به غرب نشان مي دهند؟ (2)

ايرانيان از قرنها پيش به عنوان طلايه داران مذهب تشيع در شرق و غرب عالم مطرح بوده اند و باورهاي شيعي در پوست و خون ايشان ريشه دوانده است. عالمان شيعه از قرنها پيش تاكنون سعي در معرفي اين باورها به ديگر مذاهب و ملل جهان نموده اند و كم و بيش در اين امر به موفقيتهايي نيز دست يافته اند. نمود برخي عقايد شيعي همچون "مهدويت" در برهه هاي زماني مختلف، غرب را بر آن داشته تا بازگشتي دوباره به مفهوم مهدويت اسلامي داشته باشد و در اين راه به منابع و متوني كه در دسترش داشته و دارد، رجوع كند. در اين ميان برخي نويسندگان و انديشه ورزان ايراني كه به دليل سبقه مذهبي و يا ملي خود منتسب به شيعه بوده اند، فرصت را غنيمت شمرده و به معرفي نگاه آخرالزماني و مهدويت شيعي به جوامع غربي نموده اند.

در اين شماره به بررسي افكار و نظريات "مهدي خلجي" در مورد باورداشت مهدويت اسلامي مي پردازيم.

2. مهدي خلجي: مطالعه و تحقيق اسلام، زماني در حوزه علميه قم و زماني ديگر در واشنگتن!

مهدي خلجي متولد ۳۱ شهريور ۱۳۵۲ در شهر قم است. وي فرزند حجت الاسلام محمدتقي خلجي است كه يكي از سخنرانان و نويسندگان مذهبي در قم محسوب مي شود.[1] مهدي خلجي -چنانكه خود در مصاحبه هايش اذعان دارد- حدود 10 سال به تحصيل علوم ديني در حوزه علميه قم مشغول بوده است اگرچه تاكيد مي كند هيچگاه لباس روحانيت را به تن نكرده است. وي در اواسط دهه هفتاد علاقمند به دانشگاه شده و دانشجوي دانشگاه تربيت مدرس تهران مي شود و بدين واسطه به كلاسهاي سروش و بابك احمدي راه مي يابد. البته او دانشگاه را نيز همچون حوزه وامي گذارد و به سراغ فعاليتهاي مطبوعاتي مي رود. جالب آنست كه خلجي اولين مقالات خود را در 20 سالگي براي اطلاعات مي نوشته و پس از آن پاي در مجلات و روزنامه هايي همچون كيان، نقد و نظر و انتخاب گذارده است. او در اوج دوران اصلاحات و در سال 1378 راهي اروپا و سپس آمريكا شده و به عنوان همكار، مجري و كارشناس با برنامه هاي شبكه هاي مختلف همچون بي بي سي، راديو فردا، راديو زمانه و صداي آمريكا به همكاري مي پردازد. او اكنون عضو ارشد موسسه واشنگتن براي سياست خاور نزديك (The Washington Institute for Near East Policy) است.[2] او علاوه بر مقالات بسياري كه در موضوعات مذهبي و سياسي نگاشته –و به برخي از آنها اشاره مي شود- دو كتاب نيز تاليف نموده كه يكي رمان "ناتني"[3] است و ديگري كتاب "نظم نوين روحانيت در ايران"[4]. سه كتابچه "سياست آخرالزماني، تحليل تاريخي و سياسي" و "فتواي هسته اي: جايگاه مذهب و سياست در راهبرد توسعه ايران" (در اين دو مورد بيشتر سخن خواهيم گفت) و " آخرين مرجع" (با موضوع آيت‌الله سيستاني) (The Last Marja)[5] از ديگر نوشته هاي او به زبان انگليسي براي موسسه مطالعات خاورنزديك واشنگتن است.

گرچه در مورد چرخش فكري و سياسي مهدي خلجي سخن بسيار است[6]، ولي در اين مورد تنها به يك نمونه از باورهاي امروزين وي بسنده مي شود. او در مصاحبه اي كه با برنامه پارازيت صداي آمريكا (VOA) در مورد كتاب جديد خود (نظم نوين روحانيت در ايران) نموده و در جواب سوال "شما چرا اينقدر در مورد اسلام و مسائل پيرامون آن مي نويسيد؟" چنين مي گويد:

يك بخش مهمش به دليل سابقه تحصيلات من است و بخش ديگرش بدين دليل است كه اسلام امروزه صرفا يك امر مذهبي نيست كه فقط آدمهاي مذهبي در مورد آن كار كنند... من خودم مذهبي نيستم و ولايت فقيه و هرگونه تبعيض مثبت به نفع هر دين و ايدئولوژي را نفي مي كنم و معتقدم انسانها حقوق برابر سياسي دارند. مذهبي بودن من هم بدين معناست كه من به هر حال از نظر فرهنگي مسلمان هستم و در يك خانواده مسلمان به دنيا آمده ام اما به اسلام سنتي و تفسير سنتي از اسلام معتقد نيستم و نوشته هاي من هم نشان مي دهد كه من به يك رويكرد انتقادي تاريخي به اسلام باور دارم.[7]

مهدي خلجي در مورد نگاه آخرالزماني اسلام و نيز مهدويت اسلامي و شيعي نيز مصاحبه ها و نوشته هاي متعددي دارد كه از جمله آنها كتابچه "سياست آخرالزماني، تحليل تاريخي و سياسي" (Apocalyptic Politics: Causes and Implications)[8] است. او در اين كتابچه و در هنگام معرفي امام مهدي ع كاملا رنگ منتقد را به خود مي گيرد و با آنكه با توجه به سبقه تحصيليش قابليت تقسيم بندي و تفكيك احاديث و منابع ضعيف و قوي در حوزه مهدويت را دارد، باز در نوشتار خود بارها با استناد به برخي احاديث ضعيف مطالبي را در مورد امام مهدي ع و دوران ظهور و حكومت ايشان مي نگارد.[9] اوج سياهنمايي او از دوران ظهور را مي توان در نوشته زير مشاهده نمود:

شايان ذكر است احاديث آخرالزماني شيعي چشم اندازي خونين در مورد وقايع ظهور امام غائب را نشان مي دهد. بنابر اين روايات، در هنگام ظهور مهدي دو مرگ سرخ و سفيد وجود خواهد داشت كه هريك ثلث مردم جهان را خواهند كشت. مرگ سرخ نشان دهنده شمشير مهدي و مرگ سفيد نمايشي از طاعون است. در برخي احاديث مهدي دو سوم مردم جهان را مي كشد و زمين را از لوث منكران (اسلام) پاك مي كند و تا آنجا مي كشد كه خداوند از او راضي شود. در حديثي ديگر او به دوازده هزار سرباز خود دستور مي دهد هركه را به مذهب او ايمان ندارد، بكشند.[10]

وي در قسمتي از اين نوشته تمايلات مهدي گرايانه مردم ايران را به ضعفهاي حكومت اسلامي پس از انقلاب نسبت مي دهد:

شواهدي از تغيير مسير انقلاب اسلامي از ايجاد مدينه فاضله به حكومتي آخرالزمانگرا را مي توان در حركات اجتماعي بي سابقه اي همچون تمايل به مراسم مذهبي، رفتن به زيارت گاهها و نيز بازسازي و پررنگ كردن مسجد جمكران مشاهده نمود. هنگامي كه دولت ايران در وعده هاي خود (در جريان انقلاب) شكست خورد، بسياري ايرانيان به دنبال جايگزيني (اميدبخش) بودند و به يكباره به سمت مهدي -منجي يا امام غائب- رفتند تا او حكومتي جهاني برپا كند.[11]

خلجي در كتابچه 46 صفحه اي "فتواي هسته اي: جايگاه مذهب و سياست در راهبرد توسعه ايران" (Nuclear Fatwa: Religion and Politics in Iran’s Proliferation Strategy)[12] نيز به مناسبت به مهدويت پرداخته و حتي تلاش مي نمايد برنامه هاي هسته اي ايران را با تمايلات مهدي گرايانه افزايش يافته در ايران ارتباط دهد:

تلاش جمهوري اسلامي در سالهاي اخير در پافشاري بر فرهنگ مقاومت {در برنامه هسته اي}، همراه با تقويت مهدويت سياسي در سياستهاي ايران، باعث مي شود نگرانيها از ايجاد و تقويت نسل جديدي از تندروها به وجود آيد كه نسبت به پيشينيان خود به ريسك كردن بيشتر از دورانديشي و احتياط متمايلند.[13]

وي در بخشي ديگر از اين مقاله مدعي مي شود شيعيان دوازده امامي در مورد زمينه سازي ظهور امام مهدي ع به سه گروه تقسيم مي شوند؛ گروهي اهل سكوت كه براساس روايات قائل هستند فقط با دعا و تقوا ظهور فرا مي رسد، گروهي ديگر كه فعالند و معتقدند بايد با انقلابي اسلامي –همچون انقلاب ايران- پيش شرايطي را براي بازگشت مهدي فراهم ساخت و گروه سومي كه مي خواهند شرايط ظهور مهدي را با هر طريقي -ولو روشهاي خشونت بار- آماده سازند.[14] او رييس جمهور سابق و جمعي ديگر از مسئولان جمهوري اسلامي را از دسته سوم مي شمارد.

مهدي خلجي در چند نوشته خويش به طرفداري از بهائيت و بهائيان نيز مي پردازد و سعي در اثبات اين مطلب دارد كه مطابق مباني حقوق بشر بهائيت در ايران بايد همچون مسيحيت و يهوديت به رسميت شناخته شود:

آزار بهائيان و خشونت عليه آنان مسأله‌اي بنيادين است. مفهوم مليت از آغاز ورودش به ايران به مقوله‌ي تشيع پيوند خورد. چنين شد كه بهائيان نيمه‌ايراني و داراي نيمي از حقوق شهروندي به شمار آمدند. در نتيجه به رسميت شناختن حقوق شهروندي بهائيان نياز به بازنگري در مفهوم مليت و هويت ايراني دارد. جدا از اين سويه‌ي پراهميت سياسي، از جهات انساني و عاطفي داستان بهائيان در ايران همزاد درد و رنجي است كه هرچه پيش رفته افزوده شده كه كاسته نشده. هيچ بحث جامعي درباره‌ي حقوق بشر نمي‌تواند بدون در كانون نهادن حقوق بهائيان به سرانجام بايسته برسد.[15]

شايد بتوان ريشه تفكرات خلجي را در منابعي دانست كه وي به عنوان مرجع در بحث مهدويت معتبر مي شمارد. وي در سايت خويش در جواب افرادي كه از وي خواسته اند كتابهايي را در زمينه مهدويت معرفي نمايد، به برخي از اين منابع اشاره مي نمايد كه نمودار ريشه فكري كنوني اوست. برخي از اين منابع عبارتند از: كتاب مكتب در فرآيند تكامل نوشته حسين مدرسي طباطبايي و يا دو كتاب از احمد الكاتب و چند كتاب و مقاله از پژوهشگران غربي مهدي پژوه همچون فيليو و ديويد كوك.[16] نكته حائز اهميت در مورد اين نوشته ها آنست كه بسياري از اين منابع بيش از آنكه در زمينه مهدويت گره گشا و شناخت افزا باشند، شبهه افكن و تخريب­گرند.

منابع ديگر:

en.wikipedia.org/wiki/Mehdi_Khalaji

fa.wikipedia.org/wiki/مهدي_خلجي

mehdikhalaji.com